Bankowość i Finanse | Banki Centralne | Pora na nowy model

Maria Dunin-Wąsowicz
Dr nauk politycznych. Specjalizuje się w badaniu politycznych aspektów międzynarodowych stosunków gospodarczych i pieniężnych, integracji światowej, w tym transatlantyckiej oraz europejskiej. Autorka sześciu publikacji książkowych oraz kilkudziesięciu artykułów naukowych w języku polskim i angielskim.

Przyczyniła się do tego sekwencja trzech dramatycznych wydarzeń w systemie międzynarodowym – od światowego kryzysu finansowego w 2008 r. poczynając, przez COVID-19 w latach 2020–2021, na wojnie w Ukrainie kończąc. Zmieniały one tradycyjne podejście do pieniądza. Spowodowały, że banki centralne rozważają stosowanie instrumentów, które wykraczają poza ustanawianie stóp procentowych oraz prowadzenie operacji otwartego rynku, co oznacza wejście na ścieżkę finansowania walki ze skutkami różnych systemowych wstrząsów.

Nowe czasy, nowa rola

Zdaniem części ekonomistów, odchodzenie w ten sposób od doktryny odpowiedzialności, ustanowionej w XIX w. przez brytyjskiego ekonomistę Waltera Bagehota, naraża banki centralne na utratę atutu niezależności. Tymczasem to ona właśnie ma być podstawą zachowania wiarygodności wobec decydentów rządowych oraz opinii publicznej. Wiarygodność jest w dużej części efektem uzasadniania przez banki ich polityki oraz wyjaśniania sposobów realizacji wyznaczonych celów. Innymi słowy, tak powinny one funkcjonować, aby społeczeństwo mogło wierzyć, że naprawdę dojdzie do zaostrzenia ich polityki, jeśli cel zachowania stabilności na przyjętym poziomie będzie zagrożony. Co z kolei oznacza, że sukces lub porażkę banku centralnego ocenia się na podstawie osiągnięcia lub nie ustalonych celów.

Jest jednak pytanie, czy banki centralne powinny ograniczać się wyłącznie do zadań, które zostały sformułowane niemal sto lat temu? Debata o nowym ich modelu z rozszerzonym mandatem trwa od pewnego czasu. Wskazuje się kilka nowych zadań, które stają się, lub powinny się stać, przedmiotem kompetencji banków centralnych. To przede wszystkim monitorowanie i ograniczanie zmian klimatycznych oraz reagowanie na i przeciwdziałanie nierównościom społecznym. O tych zadaniach banków centralnych mówili od pewnego czasu – choć w różny sposób – zarówno Christine Lagarde, szefowa EBC, jak i Jerome Powell, szef FED. Oboje wskazują, że współczesne banki centralne funkcjonują nie tylko po to, by zaspokoić oczekiwania rynków finansowych. Powinny stosować taki model działania, który zapewni równowagę między ochroną bezpieczeństwa i integralności systemu finansowego a wdrażaniem – rozumianego szeroko – innowacyjnego podejścia do funkcjonowania społeczeństwa w coraz bardziej skomplikowanym międzynarodowym systemie finansowym.

Cele de novo

Przypomnijmy, przez lata funkcjonowanie banków centralnych raczej postrzegano ze względu na ich funkcje niż cele. Jednak po kryzysie 2008 zdecydowały one o wykorzystaniu niekonwencjonalnych narzędzi w celu zwiększenia ilości pieniądza w obiegu. W uproszeniu, z powodu kryzysu 2008 bankierzy odrzucili prymat funkcji nad celami, uznając, że zachowanie spokoju społecznego jest ważniejsze niż dochowanie zasady utrzymania stabilności finansowej. I na odwrót, w ówczesnej sytuacji decyzje banków o zaniechaniu wsparcia społecznego mogły być nazwane dramatycznym błędem politycznym. W rezultacie innowacyjnego podejścia bankierów do zasad, cele banku stały się ważniejsze niż jego funkcje, na czym skorzystało społeczeństwo.

Również COVID-19 zmobilizował FED do nowatorskiego podejścia wobec działalności pożyczkowej. Zdecydowano o wdrożeniu specjalnych instrumentów kredytowych dla różnych sektorów rynku. Przykładem może być Program Ochrony Wynagrodzeń Rezerwy Federalnej USA (Paycheck Protection Program Liquidity Facility). Zapewnił on płynność kredytodawcom, którzy udzielali pożyczek małym firmom w trudnej sytuacji związanej z pandemią, chociaż tego typu działania były zwyczajowo zarezerwowane dla rządu. Od przyjęcia tego programu FED podkreśla, że celem jego działań jest także wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu.

Odejście banku centralnego od normy finansowania zastosował również EBC. Kilka lat temu jego prezes Christine Lagarde wraz z członkiem zarządu Lael Brainard wezwali banki centralne na świecie do przeciwdziałania zmianom klimatycznym. Ten wyjątkowy apel o zajęcie się zmianami klimatycznymi i nierównościami świadczył o tym, że problem sięgnął poziomu kryzysów egzystencjalnych. Zdopingował jednocześnie do odważnych działań takie ruchy społeczne, jak Black Lives Matter, którego amerykańska przedstawicielka Maxine Waters z Kalifornii zaczęła dopominać się od Jerome’a Powella, aby zrobił więcej w kwestii nierówności, w szczególności rasowych.

Tylko te kilka przykładów pokazują, że pojawia się różne rozumienie funkcji i celów nowoczesnych banków centralnych. Zróżnicowanie wynika z potrzeby ...