Rynek finansowania nieruchomości: Pomiar ryzyka kredytowego w kontekście interesariuszy banku

dr Zbigniew Krysiak
Szkoła Główna Handlowa,
Instytut Finansów Korporacji i Inwestycji,
Zakład Zarządzania Ryzykiem

Zarządzanie ryzykiem kredytowym wiąże się z umiejętnością pomiaru ryzyka. Uwzględnienie w modelu pomiarowym dobrej jakości koncepcji teoretycznej, opisującej ryzyko, jest odzwierciedleniem „rozumienia ryzyka”1. Prezentowany artykuł dotyczy problemów oceny ryzyka kredytowego z perspektywy oczekiwań interesariuszy banku. W otoczeniu praktyki gospodarczej banku istnieją trzy główne grupy zainteresowanych skutkami pomiaru ryzyka kredytowego, do których należą:

• klienci: przedsiębiorstwa, instytucje finansowe
• dostawcy źródeł finansowania: akcjonariusze, obligatariusze
• nadzór regulacyjny: bankowy, ubezpieczeniowy.

Prezentowane w artykule zagadnienia są zobrazowane na przypadkach dość odległych, jednak wydaje się, że odzwierciedlają one filozofię, jaka nadal może być podstawą do prowadzonych aktualnie roważań i wyciągania wniosków na temat kierunków zmian paradygmatów w obszarze zarządzania ryzykiem, w kontekście równoważenia ryzyka i korzyści banku i jego wszystkich interesariuszy.

Oczekiwania klientów a uwarunkowania rynkowe

Finansowaniem oraz ponoszeniem ryzyka z tytułu kredytowania przedsiębiorstw w Polsce zajmują się głównie banki. Taka sytuacja nie jest optymalnym rozwiązaniem dla gospodarki z perspektywy maksymalizacji jej wartości2. Optymalne rozwiązanie byłoby wtedy, gdyby w proces kredytowy przedsiębiorstw, to znaczy ich finansowanie i ponoszenie ryzyka, była zaangażowana cała grupa finansowa3 w gospodarce, to znaczy4

• emitenci kredytów, w tym głównie instytucje bankowe
• inwestujący w portfele kredytowe, w tym fundusze hedgingowe, fundusze emerytalne i fundusze inwestycyjne o wysokim ratingu
• firmy ubezpieczeniowe.

Komplementarny układ, oparty o zaangażowanie wszystkich instytucji finansowych wraz z odpowiednią ofertą produktów, ma miejsce w rozwiniętych gospodarkach europejskich, Ameryki Północnej oraz Azji. Skutkiem takich systemowych rozwiązań we wspomnianych krajach jest pozytywny wpływ na wyniki gospodarki oraz wzrost efektywności rynków finansowych i kapitałowych.

Osiągnięcie takiego celu w Polsce nie będzie możliwe bez kompleksowego zaangażowania się całego systemu finansowego oraz bez stworzenia adekwatnych i kompleksowych rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem kredytowym, w szczególności rozwiązań dotyczących pomiaru ryzyka kredytowego i instrumentów finansowych do zmniejszania i transferowania ryzyka5. W związku z powyższym nie można zawężać celu i narzędzi dotyczących pomiaru ryzyka do potrzeb banku, ale muszą one być satysfakcjonujące z perspektywy inwestujących w portfele kredytowe. Zagadnienie to jest niezmiernie ważne z perspektywy tworzenia skutecznych strategii rozwojowych banku. Pomijanie czy wręcz niedostrzeganie przez bank takiej perspektywy prowadzi do zamykania drogi w rozwoju biznesu bankowego.

Oczekiwania i potrzeby klienta w zakresie finansowania rozwoju przedsiębiorstwa sprawiają, że bank pełni rolę aktywnego doradcy, aranżera rozwiązań i kreatora innowacji. Aktywność taka powinna prowadzić do powstania odpowiednich rozwiązań instytucjonalnych, organizacyjnych, narzędziowych i produktowych, służących kompleksowej obsłudze klienta, zapewniając jednocześnie minimalizację ryzyka banku. Mimo rozwoju wielu alternatywnych rozwiązań instytucjonalnych i produktowych, trudno sobie wyobrazić zredukowanie kluczowej roli banku na ścieżce finansowania przedsiębiorstwa. Z tego też powodu na konkurencyjnym rynku podaży kredytów ważnymi czynnikami wyboru banku przez klienta są zagadnienia techniczne i organizacyjne, w tym szczególnie styl i kultura obsługi oraz harmonogram realizacji. Do szczegółowych kryteriów jako warunków koniecznych, które musi zapewnić bank, brane są pod uwagę następujące elementy: czas realizacji, złożoność dokumentów i wniosków kredytowych, pracochłonność, cena. Wymienione czynniki wpływają na wybór banku przez klienta, o ile mają one istotny wpływ na terminowość realizacji inwestycji, koszty przygotowania wniosków oraz koszty finansowe. W przypadku nieistotnych różnic w tym zakresie do głosu dochodzą czynniki wpływające na wartość przedsiębiorstwa, będące wynikiem wiedzy płynącej z procesu szacowania ryzyka kredytowego.

Coraz częściej dla firmy główną wartością ze współpracy z bankiem może być jakość i sposób pomiaru ryzyka oraz ich wpływ na wartość przedsiębiorstwa. Ryzyko kredytowe, jego wielkość i profil oraz pomiar ryzyka powinien z perspektywy kredytobiorcy tworzyć wartość dodaną bezpośrednio przez wpływ na koszt kapitału, a pośrednio na efektywność odzwierciedloną w maksymalizacji wartości firmy6. Zasadniczymi zagadnieniami wymagającymi optymalnego rozwiązywania przez kredytobiorców, o ile chcą być skuteczni w efektywnym zarządzaniu procesem pozyskiwania źródeł finansowania w długiej perspektywie, są: kształtowanie optymalnej struktury finansowania przedsiębiorstwa, minimalizacja średnioważonego kosztu kapitału oraz maksymalizacja przepływów pieniężnych, co w efekcie przekładać się powinno na kształtowanie optymalnego profilu wartości firmy.

Podejście banku z perspektywy inwestora portfelowego

Pomiar ryzyka kredytowego może być oceniany z perspektywy różnych podmiotów funkcjonujących w strukturach organizacyjnych banku. Zagadnienie to można oceniać z następujących pozycji: inspektora kredytowego, dyrektora oddziału, komitetu kredytowego, departamentu ryzyka, zarządu, właścicieli.

Wydaje się, że najbardziej właściwą i strategiczną perspektywą dla banku, z jakiej powinno się oceniać pomiar i zarządzanie ryzykiem kredytowym, jest pozycja właściciela. Podejście do procesu kredytowego i pomiaru ryzyka kredytowego z perspektywy wzrostu wartości banku nie jest w praktyce doceniane, chociaż dostrzega się w tym zakresie wyraźny postęp.

Ankieta przeprowadzona w USA w 2000 roku, z której można wywodzić także aktualnie słuszne wnioski, ujawniła, że banki widzą rosnące trudności w uzyskiwaniu ekonomicznie uzasadnionej stopy zwrotu z działalności kredytowej w relacjach z dużymi i średnimi firmami7. Spośród ankietowanych banków na pytanie, co sądzą na temat dużych i średnich firm zaciągających kredyty, tylko 24 proc. odpowiedziało, że kredyty przynoszą wystarczające zyski dla wzrostu wartości dla akcjonariuszy. Pozostali stwierdzali, że kredyty są udzielane z powodu potrzeby utrzymywania kontaktów z klientami, w nadziei na uzyskanie korzyści w innych obszarach współpracy z kredytobiorcą, zaś samo kredytowanie nie wpływa bezpośrednio na wzrost wartości dla akcjonariuszy8. Z tej samej ankiety wynika, że stopa zwrotu z kapitału ROE instytucji udzielających kredyty dla firm o średniej stopie wzrostu w USA jest na poziomie 12 proc., zaś dla udzielających kredyty w Azji 16,5 9 proc. I chociaż obecnie wartości nominalne się zmieniły, to proporcje te cały czas pozostają podobne.

Stosunek banku musi się zmieniać, z tradycyjnego i nieefektywnego, polegającego na udzieleniu kredytu i utrzymywaniu go w portfelu aż do końca spłaty, bądź utraty, na podejście, jakie stosuje inwestujący w portfel aktywów. Charakterystykę podejścia tradycyjnego oraz nowoczesnego przedstawiono na rysunku 1.

Ankieta przeprowadzona w 2000 roku na temat podejścia i praktyki zarządzania portfelem kredytowym wykazała, że instytucje kredytowe w USA są w trakcie zmiany z podejścia tradycyjnego na podejście inwestora10. 90 proc. ankietowanych odpowiedziało, że stosują, bądź planują ...