Bankowość i Finanse | Międzynarodowy System Walutowy | Euro na świecie

Maria Dunin-Wąsowicz
Dr nauk politycznych. Specjalizuje się w badaniu politycznych aspektów międzynarodowych stosunków gospodarczych i pieniężnych, integracji światowej, w tym transatlantyckiej oraz europejskiej. Autorka sześciu publikacji książkowych oraz kilkudziesięciu artykułów naukowych w języku polskim i angielskim.

Wcześniej, bo wiosną 1998 r., Robert Mundell, noblista, twórca teorii obszarów walutowych, opublikował analizę poświęconą międzynarodowej roli euro. Zauważył, że wprowadzenie go, zmieni status dolara w międzynarodowym systemie walutowym, prowadząc jednocześnie do rekonfiguracji sił tworzących tenże system. W tym sensie, twierdził, wprowadzenie euro stanowi najważniejsze wydarzenie od czasu, gdy dolar zastąpił, po pierwszej wojnie światowej, funta szterlinga jako dominującą walutę.

Trafna prognoza

Zgodnie z prognozą Mundella z 1998 r., euro stało się pewną alternatywą dla dolara jako głównego standardu wartości w światowym systemie walutowym. Jego wprowadzenie dało bowiem USA czas na uporządkowanie sytuacji dolara jako waluty międzynarodowej i jego wzmocnienia w przyszłej konkurencji z walutami innych państw. Stany Zjednoczone zatem otrzymały od Europy swoisty prezent w postaci możliwości ograniczenia procesu nadużywania i zużywania się dolara jako głównej waluty światowej.

Współczesność nie jest jednak łatwa dla euro. Zasadniczo bowiem nie odgrywa ono znacząco większej roli niż niegdyś marka niemiecka, frank francuski czy gulden niderlandzki, które zastąpiło. Wojna na Ukrainie nieco wzmocniła geopolityczne znaczenie waluty europejskiej, niejako dozbrajając ją w wyniku decyzji EBC o zamrożeniu aktywów Banku Rosji, choć takiej metody poprawy Mundell nie rozważał. Generalnie, o randze waluty w systemie międzynarodowym przesądzają trzy jego główne funkcje: jako środka wymiany, płatności oraz tezauryzacji (por. tab. 1).

Tak się jednak składa, że większość uwzględnionych w tabeli wskaźników nie jest dla euro korzystna. Dane dotyczące udziału w walutach światowych pokazują, że stanął w miejscu, czyli jego znaczenie właściwie nie poprawiło się od czasu wprowadzenia do systemu międzynarodowego. Dlaczego zatem międzynarodowy status euro wciąż ma charakter nie tyle waluty drugiej po dolarze, co raczej waluty drugorzędnej, czy też pomocniczej dla niego?

Miłe złego początki

Paradoksalnie informacje dotyczące obecnej kondycji euro nie mają tu zasadniczego znaczenia. Ważniejsze są przesłanki, które decydowały o jakości i strukturze współczesnego światowego systemu walutowego. Jedną z nich jest zasada, która wskazuje, że w systemie może funkcjonować tylko jedna rezerwowa waluta kluczowa. W ostatnich czterech wiekach tylko trzy waluty zdołały uzyskać taką pozycję. Wyparcie dominującej waluty przez jej konkurenta zajmuje zwykle dużo czasu. Ponadto tylko państwa otwarte i systematycznie aktywne w międzynarodowym handlu są w stanie wprowadzić swoją walutę do systemu międzynarodowego, by zapewnić jej pozycję dominującą, czasami niezależnie od tego, które państwo – lub państwa – było (były) w danym momencie potęgą polityczną i wojskową.

Kontekst i przebieg wdrożenia euro zasadniczo potwierdza te ogólne obserwacje. Po pierwsze, pieniądz europejski, który od początku zaczął być traktowany jako druga waluta rezerwowa po dolarze, był jednocześnie postrzegany jako waluta doń konkurencyjna, i to niezależnie od relacji politycznych między USA a członkami Unii Gospodarczej i Walutowej (UGiW). Po drugie, choć euro nie było walutą stosowaną przez jednego z hegemonów, lecz uwspólnioną jedenastu pokojowo nastawionych państw europejskich, to odgrywały one funkcję swoistego europejskiego hegemona, którego kontakty handlowe na świecie były rozległe i systematycznie się rozwijały. Zapewne dlatego przebieg obecności euro w systemie waluty rezerwowej pokazuje, że nie podejmował on specjalnych zabiegów wzmocnienia tej funkcji euro (por. wykr. 1). Co oznacza, że początkowo udział euro w rezerwach światowych wahał się wokół 20%, przejmując udziały walut państw, które utworzyły UGiW. Obecnie poziom tego udziału niewiele odbiega od wartości z pierwszych lat 2000, czyli wynosi ok. 20%.

Jedynym okresem, kiedy odnotowano znaczący przyrost rezerw w euro, były lata 2005-2010. Jego udział jako światowej waluty transakcyjnej bez problemów wędrował w górę do 2009 r., osiągając wówczas poziom 27,7% w rezerwach światowych. Kryzys finansowy lat 2008-2009 zmienił stosunek światowych inwestorów do euro i od 2010 r. jego znaczenie jako waluty rezerwowej zaczęło dość szybko maleć. Kryzys ten, dotyczący głównie UE i USA, był jednocześnie okresem znaczącego uaktywnienia wschodnioazjatyckich handlowców walutowych, którzy w latach 2008-2009 przeprowadzili 93% swoich transakcji na rynkach światowych (MFW, 2018).

Odwrót od euro

Zasadniczo zatem dwa czynniki – kryzys oraz aktywność Wschodu – zwiększyły popyt na dolary amerykańskie, ale też zapoczątkowały odwrót od euro. W rezultacie w 2010 r. jego udział w rezerwach światowych spadł do poziomu 25,71% – w porównaniu z 2009 r. – przy udziale dolara wynoszącym 61,8%. W 2022 r. wynosił  on zaledwie 19,66 % i był na poziomie rezerw w euro z lat 2001-2003.

Zaobserwowane w związku z tym zmiany w rozkładzie euro niektórzy badacze (Ethan Ilzetzki, Carmen M. Reinhart, Kenneth S. Rogoff, 2017) dzielą na dwa etapy. Pierwszy określają nazwą -„Bundesbank plus”, co ma ilustrować stosunkowo płynny proces przejścia marki (i innych walut europejskich) od Europejskiego Mechanizmu Kursowego do euro. W drugim, nazywanym „Wszystko co się da” (Whatever it Takes), EBC zaczął ...