Normy kapitałowe w Basel III: Zażegnane niebezpieczeństwo

Sławomir Czopur
Prof. dr hab. Eugeniusz Gostomski

W pracach tych chodzi przede wszystkim o określenie niezbędnego poziomu kapitału podstawowego dla banków, wprowadzenie maksymalnie dopuszczalnej granicy zadłużenia dla instytucji kredytowych i przyjęcie nowych regulacji w zakresie wyposażenia ich w środki płynne. W Komitecie Bazylejskim reprezentowani są przedstawiciele banków centralnych oraz nadzoru finansowego z 30 krajów. Wspólnie wypracowują oni kierunki przyszłych regulacji i nadzoru dla sektora bankowego na świecie. Rezultatem tych prac będzie nowa umowa kapitałowa „Bazylea III”, mająca zastąpić dotychczas obowiązującą umowę „Bazylea II”, która nie była w stanie zapobiec obecnemu kryzysowi.

Już we wrześniu 2009 r. określone zostały wytyczne dla nowej umowy kapitałowej:

• Banki potrzebują więcej i lepszego jakościowo kapitału własnego. Chodzi o tzw. „twardy” kapitał, oznaczony „Tier 1”, którego elementy składowe muszą być podane do publicznej wiadomości.
• Banki będą mogły się zadłużać tylko do określonej granicy, uzależnionej od ich sumy bilansowej.
• Banki powinny tworzyć kapitał rezerwowy na pokrycie strat poniesionych w niepomyślnych okresach ich działalności.
• Należy dopuścić bankructwo źle zarządzanych banków prowadzących działalność w skali międzynarodowej, bez względu na związane z tym ryzyko systemowe.
• Bankom, których upadłość mogłaby zdestabilizować system bankowy, należy postawić wyższe wymagania niż pozostałym instytucjom.

MSR 32: udziały jako zobowiązanie

Przy opracowywaniu projektu nowej umowy kapitałowej Komitet Bazylejski początkowo nie uwzględniał specyfiki banków spółdzielczych, które pod względem struktury podstawowego kapitału własnego istotnie różnią się od banków w formie spółki akcyjnej. Z punktu widzenia banków spółdzielczych istniało więc niebezpieczeństwo, że kapitał udziałowy w tych bankach w świetle nowej umowy kapitałowej nie będzie zaliczany do podstawowego kapitału własnego. Komitet Bazylejski skłaniał się przyjąć w odniesieniu do funduszy wniesionych przez spółdzielców rozwiązanie odpowiadające międzynarodowym standardom rachunkowości. Statut spółdzielni z reguły przewiduje, że jest ona zobligowana do odkupienia udziału spółdzielczego na życzenie danego członka spółdzielni, np. gdy zdecyduje się on odejść ze spółdzielni. Konieczność podporządkowania się woli spółdzielcy oraz dokonania odkupu własnego udziału spółdzielczego oznacza dla spółdzielni powstanie zobowiązania do dostarczeniu członkowi spółdzielni środków pieniężnych w zamian za jego udziały. Zgodnie z MSR 32 spółdzielnia zobligowana jest do wykazania w zobowiązaniach kwoty reprezentującej jej potencjalne zobowiązanie. Jeżeli więc członkowie mogą zażądać od spółdzielni odkupu ich udziałów, to udziały te nie mogą być traktowane jako fundusze (kapitały) własne, lecz trzeba je zakwalifikować do zobowiązań.

W świetle międzynarodowych standardów rachunkowości udział spółdzielczy może zostać wykazany w kapitałach własnych spółdzielni tylko wtedy, gdy spełniony zostanie jeden spośród dwóch warunków:

• spółdzielnia ma prawo bezwarunkowo odmówić jego odkupu,
• krajowe prawo lub statut spółdzielni nakłada ograniczenia co do odkupu udziałów spółdzielczych, np. gdy zakaz odkupu odnosi się tylko do pewnej minimalnej liczby udziałów, to udziały te są wykazywane w ramach funduszy własnych, a wszelkie udziały przewyższające to minimum (które muszą być utrzymane) są traktowane jako zobowiązania finansowe.

Komitet Bazylejski: udziały to kapitały

Należy podkreślić, że polskie banki spółdzielcze sporządzają sprawozdania zgodnie z naszą ustawą o rachunkowości. Natomiast gdy chcą, mogą sporządzić bilans odpowiadający międzynarodowym standardom rachunkowości (MSR/MSSF) jako drugie sprawozdanie.

<...>