Temat numeru: Mazowsze docenia wiedzę

 Agnieszka Krawrawczyk

Po co samorządom wiedza

14 listopada br., a więc dokładnie w dniu, gdy odbywała się warszawska konferencja podsumowująca ogólnopolski cykl konferencji dla samorządów pt. „Wiedzieć, znaczy zarabiać”, Marek Tramś, przewodniczący Związku Powiatów Polskich, jednego z patronów konferencji, wystosował list do premiera Donalda Tuska, w którym wyraził głębokie zaniepokojenie sytuacją polskich samorządów. W liście napisanym w imieniu starostów i prezydentów miast na prawach powiatu przedstawione zostały główne problemy, z jakimi borykają się obecnie polskie JST. Jako pierwszy przedstawiony został problem natury finansowej, który wiąże się z przerzucaniem przez rząd na barki samorządów nowych zadań, jednak bez zapewnienia ich finansowania, a nawet zabierając dotychczasowe finansowanie.

List wyraża kategoryczny sprzeciw wobec polityki resortu finansów polegającej na łataniu dziur budżetowych kosztem samorządów. Jako przykład podana została uchwalona, pomimo negatywnej opinii Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, która według szacunków ZPP obciąży samorządy kwotą 700 mln złotych, i której większa część przeznaczona będzie nie na wspomniane wspieranie rodziny, a administrację.

Po wyliczeniu jeszcze kilku obrazowych przykładów czytamy: „Powyższe praktyki nie przeszkadzały resortowi finansów w podnoszeniu na forum publicznym konieczności ograniczenia deficytu sektora samorządowego, mimo że deficyt ten ma nie tylko nieporównywalnie mniejszą skalę niż deficyt sektora rządowego, ale i ma w całości charakter rozwojowy, a przecież zgodnie z obowiązującymi przepisami, samorząd terytorialny nie może mieć i nie ma deficytu na działalności bieżącej”. Dalej czytamy również: „Przestrzegając samorządy przed nadmiernym zadłużeniem i strasząc mechanizmami dyscyplinującymi, jednocześnie z niezrozumiałym uporem wprowadza się dodatkowe zadania, na które państwo polskie dziś po prostu nie stać!” Poziom desperacji samorządowców dobrze obrazuje przedstawiony przykład wybranego na szóstą kadencję burmistrza Nieszawy, który na znak protestu wobec polityki państwa złożył w dniu 22 września br. rezygnację z pełnionej funkcji.

Nie ulega wątpliwości, że polskie samorządy, także wobec widma drugiej fali kryzysu i zagrożenia, o ile nie recesją to silnym spowolnieniem, znalazły się w bodaj najtrudniejszej sytuacji od czasu reform samorządowych z 1990 i 1998 r. W tak trudnych warunkach funkcjonowania przetrwać mogą jedynie sprawni menedżerowie, zarządzający swoimi jednostkami w sposób nowoczesny, z wykorzystaniem wszystkich swoich atutów i możliwości pozyskania środków na pokrycie nie tylko bieżącej działalności, ale przede wszystkim na rozwój. Aby to osiągnąć, niezbędna okazuje się wiedza, rozumiana jako dobra znajomość zasad funkcjonowania środowiska gospodarczego, w jakim się żyje i wykorzystania wszystkich możliwości, jakie ono oferuje.

Naprzeciw potrzebom samorządów

Tytuł tegorocznego cyklu konferencji samorządowych organizowanych przez redakcję „Europejskiego Doradcy Samorządowego” nie jest przypadkowy. Wiedza gospodarcza jest samorządom niezbędna do radzenia sobie z coraz to poważniejszymi obciążeniami, jakie nakłada na nie rząd. Odbywająca się w Warszawie w dniu 14 listopada br. konferencja była skierowana do przedstawicieli samorządów z Mazowsza, ale jako ostatnia, była również podsumowaniem całego dwuipółmiesięcznego cyklu. Witając uczestników konferencji, Maciej Małek, redaktor naczelny kwartalnika „Europejski Doradca Samorządowy” zwrócił uwagę na jeden z podstawowych problemów polskich samorządów, cytując słowa prof. Andrzeja Rzeplińskiego: „Jeśli udokumentowane inwestycje czekają trzy miesiące na refundację, to tak jakby drzewo zasadzone wiosną podlać jesienią”. W takich warunkach wiedza gospodarcza staje się niezbędnym orężem w walce o dodatkowe środki na finansowanie działalności JST.

Kryzys to także szansa

Jednym z głównych źródeł finansowania inwestycyjnej działalności samorządów są instytucje finansowe. Bez nich praktycznie niemożliwe byłoby pozyskanie wkładu własnego na realizację projektów z wykorzystaniem funduszy unijnych. Jednak ich rola nie ogranicza się jedynie do udzielania kredytów. Od dawna już instytucje finansowe są partnerem, ale i doradcą dla jednostek samorządu terytorialnego, upowszechniając wiedzę gospodarczą tak niezbędną we współczesnym świecie. Przypomniał o tym Krzysztof Pietraszkiewicz, prezes Związku Banków Polskich, który był gospodarzem panelu ekspertów. Przypomniał on o napięciach pomiędzy klientami banków a samorządami podczas kryzysu w latach 1989-1993. Wtedy to przedstawiciele ZBP, samorządów i przedsiębiorców doszli do wniosku, że niezbędne jest ustanowienie regularnych kontaktów, aby jak najwcześniej identyfikować zagrożenia i określać wspólne szanse. Dziś przedstawiciele tych trzech grup mają już za sobą kilkanaście lat spotkań, a od kilku lat spotkaniom tym patronują: Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Związek Województw RP, Unia Metropolii Polskich, Związek Miast Polskich, Związek Powiatów Polskich, Unia Miasteczek Polskich i Związek Gmin Wiejskich. Prezes ZBP zauważył, że kryzys, w obliczu którego stoimy oznacza wyzwania dla regulatorów i całego państwa, a odpowiedzi na niego powinniśmy szukać wspólnie. Jednak, jak zauważył, kryzys to także szanse, szanse na naukę i wyciąganie wniosków. Ponadto „samorządy obserwują siebie nawzajem i są świetnym nauczycielem dla sektora bankowego”.

Dlatego też z ust prezesa ZBP padła propozycja, aby samorządy poświęcały swoje obrady tematowi funkcjonowania przedsiębiorczości na swoim terenie. Zaproponował także rozwiązanie ustawowe, aby kilkanaście procent zamówień publicznych kierowanych było do sektora małych i średnich przedsiębiorstw, przyczyniając się do ich rozwoju, a przez to także do rozwoju samorządu, na terenie którego działają.

Zdaniem prezesa Związku Banków Polskich niezmiernie ważne dla rozwoju lokalnego jest przeciwdziałanie wykluczeniu z informatyzacji. Nie można pozostać obojętnym wobec faktu, że rośnie liczba osób wykształconych, które nie uczestniczą aktywnie w życiu społecznym i gospodarczym, dlatego należy tworzyć programy przywracające ludzi do życia społecznego i obrotu gospodarczego.

Czynniki sukcesu i bariery rozwoju

Po tym wstępie głos zabrali zaproszeni eksperci, którzy w ramach panelu dyskusyjnego próbowali określić czynniki sukcesu, ale i bariery w rozwoju samorządów. Poproszony o zabranie głosu w odniesieniu do sytuacji na Mazowszu, Adam Struzik, marszałek województwa mazowieckiego, zwrócił uwagę na przepaść między metropolią a obrzeżami województwa, które w 2010 r. podwójnie odczuło skutki kryzysu, płacąc tzw. janosikowe w kwocie 940 mln zł, co stanowi 63 proc. dochodów podatkowych województwa [przypis red.: „janosikowe” to tzw. subwencja równoważąca lub wyrównawcza – obowiązkowa wpłata do budżetu państwa, którą najbogatsze samorządy płacą na rzecz biedniejszych. Jego wysokość zależy od wysokości wpływów podatkowych. Województwo mazowieckie płaci „janosikowe” od 2002 r.]. – Pozostałe dochody to 153 zł na jednego mieszkańca – najmniej ze wszystkich województw – dodaje marszałek Struzik. Jego zdaniem Mazowsze dokłada się do mniej zamożnych województw, samo stając na granicy bankructwa.

Odpowiedzią na coraz to nowe potrzeby finansowe mogą być wciąż niewystarczająco wykorzystywane w Polsce źródła pozyskiwania kapitału. Irena Herbst, prezes Fundacji Centrum Partnerstwa Publiczno-Prywatnego wskazała trzy podstawowe zdania dla polskich samorządów: Po pierwsze, muszą one nauczyć się żyć w zmienionych warunkach. Po drugie, na serio trzeba potraktować reformę finansów publicznych i ograniczenia kosztów. Po trzecie, należy wyjść z rutyny i nauczyć się finansować potrzeby publiczne za pomocą bardziej nowoczesnych narzędzi, takich jak partnerstwo publiczno-prywatne. Prezes Fundacji Centrum PPP przytoczyła wyniki analizy na temat wykorzystania PPP wykonanej w 22 krajach, w tym 16 europejskich, z której wynika, że jesteśmy na szarym końcu pod względem wykorzystania tego źródła finansowania. Jednak zdaniem Ireny Herbst, wobec konieczności ograniczenia deficytu budżetowego jesteśmy skazani na wykorzystanie PPP. Jako przykład podała Stany Zjednoczone, gdzie partnerstwo publiczno-prywatne jest kluczowym elementem pakietu antykryzysowego prezydenta Obamy, oraz Indie, których rozwój w dużej mierze finansowany jest za pomocą PPP. Jej zdaniem, wola polityczna, która jest, musi zostać przekształcona na język konkretnych działań, co przedstawiła szerzej w jesiennym wydaniu kwartalnika „Europejski Doradca Samorządowy” (artykuł dostępny w całości na portalu www.aleBank.pl dla uczestników projektu „Wiedza on-line – Finanse-Bankowość-Samorząd”).

Z kolei Andrzej Kopyrski, wiceprezes zarządu Banku Pekao S.A. zwrócił uwagę na warunki, jakie powinny zostać spełnione, aby współpraca pomiędzy samorządami a bankami dobrze się układała, ponieważ jest ona niezbędna ze względu na wagę sektora publicznego, który stworzył koło zamachowe polskiej gospodarki, jednak poziom zadłużenia wzrósł dwukrotnie w ciągu ostatnich czterech lat. Jego zdaniem, w zmieniających się obecnie warunkach niezwykle ważne jest finansowanie długoterminowe, a słowa „zaufanie i zrozumienie” są fundamentem wydatkowania środków i przedsięwzięć inwestycyjnych w sektorze publicznym. Zdaniem wiceprezesa Pekao S.A., w samorządach jest coraz więcej zrozumienia dla nowoczesnych instrumentów finansowych, a banki z kolei uczą się, jak finansować nowe potrzeby – budowanie zaufania i wiedzy finansowej konieczne jest po obu stronach. Według Andrzeja Kopyrskiego, dość atrakcyjnym instrumentem w sektorze publicznym są obligacje i należałoby spojrzeć, jak lepiej wykorzystać je jako instrument, który umożliwi transfer z funduszy emerytalnych lub funduszy inwestycyjnych tak, aby finansować działania w sektorze publicznym.

Kolejnym uczestnikiem panelu ekspertów był dr Piotr Kotelnicki, prezes zarządu Centrum Rozwiązań Menedżerskich, który zwrócił uwagę na kwestie związane z zarządzaniem w samorządach i problem forsowania idei „taniego samorządu”. Jego zdaniem „powinniśmy zrezygnować z myślenia o tanim samorządzie i o tanim państwie, a pracować nad sprawnym samorządem i państwem. Tani samorząd ponosi bowiem wiele kosztów na działania naprawcze i traci wiele szans”. Prezes CRM wymienia trzy warunki, jakie należy spełnić, dla sprawnego zarządzania:

• ciągle analizować proces zarządzania,
• identyfikować interesariuszy,
• rozumieć, jakie korzyści nasza działalność będzie przynosić naszym interesariuszom.

„Musimy zrozumieć, że korzyści nie da się zaimplementować w jakimkolwiek otoczeniu. Korzyści muszą być skorelowane ze zmianami. (…) Jeśli podejmujemy decyzję co do projektu, to musimy wiedzieć, jak w przyszłości ma wyglądać nasz samorząd, od strony społecznej, technologicznej, informatycznej, kulturowej itd. Nie mamy środków, aby pozwolić sobie na marnowanie szans” – dodaje.

Do panelu ekspertów zaproszono również przedstawicieli bankowości spółdzielczej, którą reprezentował Ryszard Lorek, wiceprezes zarządu Spółdzielczej Grupy Bankowej. Podkreślał on istotną rolę sektora bankowości spółdzielczej w rozwoju inwestycji samorządowych, jako najlepszego partnera lokalnego, dobrze rozumiejącego lokalne potrzeby i wyzwania. Wiceprezes SGB wśród obecnych działań banków spółdzielczych wymienił:

• działania standardowe – współpracę na poziomie kredytów, faktoringu, leasingu, depozytów;
• działania nowoczesnej bankowości spółdzielczej, takie jak:
  • kredyty preferencyjne
  • kredyty z linii BGK
  • środki z NFOŚiGW
• działania indywidualne szyte na miarę, które coraz częściej pojawiają się we współpracy z samorządami i przedsiębiorstwami, a więc łączenie funduszy, takich jak JEREMIE lub JESSIC IC A z innymi liniami kredytowymi. Zdaniem Ryszarda Lorka tylko banki spółdzielcze, dobrze rozumiejąc lokalne uwarunkowania i problemy, są w stanie tak indywidualnie podejść do procesu finansowania inwestycji.

Uczestnikami panelu byli także przedstawicieli instytucji publicznych: Paweł Lisowski, dyrektor Departamentu Programów Europejskich Banku Gospodarstwa Krajowego oraz Michał Ptaszyński, zastępca dyrektora Departamentu Koordynacji i Wdrażania Programów Regionalnych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Przedstawiciel BGK przypomniał, że instytucja ta wypłaciła od stycznia 2010 r. 66,7 mld złotych w ramach płatności unijnych we wszystkich programach operacyjnych w Polsce. Przedstawiciel resortu rozwoju regionalnego zwrócił natomiast uwagę na zwiększenie środków przeznaczonych dla jednostek samorządu terytorialnego w nowej perspektywie finansowej na lata 2014-2020, które to środki mają stanowić 45-50 proc. nowej perspektywy wobec 15 proc. w obecnej perspektywie. Dodał, iż Unia Europejska wprowadza zestaw wskaźników bardziej nastawionych na rezultaty, co oznacza powiązanie grantów z instrumentami zwrotnymi – revolving.

W odniesieniu do środków unijnych głos zabrał raz jeszcze przedstawiciel Banku Pekao S.A., zwracając uwagę na rolę banków w weryfikowaniu projektów z wykorzystaniem środków unijnych. Jego zdaniem niezwykle istotne jest wspólne profesjonalne podejście do planowania i współdziałanie sektora publicznego, banków spółdzielczych, komercyjnych oraz Banku Gospodarstwa Krajowego. – Bankowość oferuje zamianę gotówki na komfort życia – dodał.

W dyskusji panelowej nie zabrakło także głosu przedstawicieli samorządów. Zbigniew Piotrowski, burmistrz Radzymina przestrzegał, że należy tak budować strategię gminy, aby nie pogubić wartości nadrzędnych, do jakich należy bezpieczeństwo współpracy z instytucjami finansowymi i urzędem marszałkowskim. Natomiast marszałek województwa mazowieckiego, Adam Struzik, zabierając ponownie głos, zwrócił uwagę na problem nowej ustawy o finansach publicznych, która dyscyplinuje finanse samorządów. Jego zdaniem samorządy będą musiały zastanowić się, jak elastycznie reagować, aby wykorzystać te 70 mld euro z nowej perspektywy finansowej w sytuacji, gdy np. trudno jest znaleźć prywatnego partnera do budowy dróg. Według marszałka Struzika, należy inwestować w obszary, które dają rozwój – nie będzie bowiem pieniędzy na wszystko i trzeba będzie dokonywać wyborów, wykorzystując jednocześnie nowe narzędzia i instrumenty zwrotne.

Priorytety na czas kryzysu

Druga część panelu dyskusyjnego odbywała się pod hasłem priorytetów, które pozwolą samorządom na przejście przez kryzys w dobrym stylu. Irena Herbst podkreśliła raz jeszcze wagę wykorzystania formuły PPP przez samorządy, odnosząc się jednocześnie do słów marszałka Struzika o ograniczeniach tej formuły, m.in. przez rozporządzenie ministerstwa finansów dotyczące PPP. Zdaniem prezes Herbst, jeśli trzy z dwóch ryzyk PPP znajdują się po stronie partnera prywatnego, to wszelkie zobowiązania nie są wliczane do długu publicznego i nie zwiększają deficytu. Partnerów brakuje natomiast tylko wtedy, gdy warunki partnerstwa są źle sformułowane, np. wszystkie ryzyka przerzucane są na partnera prywatnego. Kończąc swoją wypowiedź, Irena Herbst podkreśliła, że konieczne jest tworzenie kompetentnych zespołów do monitorowania i negocjowania warunków umowy z partnerem. Z kolei Piotr Kotelnicki, prezes zarządu Centrum Rozwiązań Menedżerskich, zwrócił uwagę na projekt edukacyjny realizowany wspólnie z C C entrum Prawa Bankowego i I I nformacji pod patronatem „Europejskiego Doradcy Samorządowego”, pn. „Samorządowa Akademia Umiejętności”, jako przykład oczekiwanych projektów edukacyjnych. Ryszard Lorek, wiceprezes zarządu Spółdzielczej Grupy Bankowej wskazał natomiast na konieczność rozwoju bankowości lokalnej, która jest bankowością niezwykle nowoczesną – jako przykład podał pierwszą wielofunkcyjną kartę wyemitowaną właśnie przez SGB. Paweł Lisowski zwrócił uwagę na konieczność szerszego wykorzystania nowych zwrotnych instrumentów finansowych oferowanych przez BGK, które, jak się wydaje, w przyszłym okresie finansowania będą wiodące. Jak podkreślił, Bank Gospodarstwa Krajowego jest prekursorem w Polsce, w województwie wielkopolskim i pomorskim, Funduszu Rozwoju Obszarów Miejskich, w ramach którego realizowane są miejskie projekty rewitalizacyjne ze środków JESSIC A, który to program należy do instrumentów wieloletnich i bardzo nisko oprocentowanych. Dodał, że Bank Gospodarstwa Krajowego w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich zarządza bardzo nisko oprocentowanymi pożyczkami budżetu państwa na pomostowe finansowanie projektów realizowanych w ramach tego programu, czego wiele samorządów wciąż nie zauważa i nie korzysta z tej niezwykle preferencyjnej formy wsparcia. Od połowy 2009 r., a więc od początku programu, podpisano 2300 umów na kwotę blisko 2,1 mld zł i program wciąż się rozszerza, m.in. o targowiska i być może także w niedalekiej przyszłości o internet szerokopasmowy. Michał Ptaszyński zwrócił natomiast uwagę na częsty problem marnotrawienia pieniędzy na projekty realizowane bez niezbędnych analiz ekonomicznych, co dotyczy w szczególności obiektów sportowych, które mogą nadmiernie obciążać budżet samorządów. Jego zdaniem konieczna jest zmiana podejścia w tym zakresie, ale także wymuszanie na beneficjentach realizacji wskaźników, dotyczących np. miejsc pracy. Na zakończenie panelu, podczas dyskusji z udziałem wszystkich uczestników konferencji, zwrócono uwagę na problemy, które najbardziej doskwierają samorządom, chociażby konieczność wpisywania obsługi kredytu w wydatki bieżące, a nie inwestycje. Różne interpretacje przepisów, szczególnie w wykonaniu RIO, powodują, że nadal brakuje projektów w obszarze PPP. W ten sposób do końca dobiegła pierwsza część konferencji.

Edukacja i finanse

Na drugą jej część złożyły się natomiast dwa bloki tematyczne, podczas których zaproszeni goście wygłosili prelekcje uzupełnione prezentacjami. W pierwszym bloku zatytułowanym: „Edukacja na rzecz innowacji fundamentem konkurencyjności gospodarki”, na wstępie wysłuchaliśmy, zarejestrowanego wcześniej z myślą o uczestnikach całego cyklu konferencji, wystąpienia komisarza Unii Europejskiej ds. Budżetu, Janusza Lewandowskiego, który doceniając rolę i znaczenie samorządów w polskiej demokracji, zwrócił uwagę na szanse związane z nową perspektywą finansową, ale wskazał również na zagrożenia związane z drugą falą kryzysu. Następnie uczestnicy konferencji wysłuchali wystąpienia Andrzeja Wolskiego, członka zarządu i dyrektora zarządzającego Centrum Prawa Bankowego i I I nformacji, który mówił o działaniach na rzecz zwiększenia innowacyjności polskiej gospodarki, które należy podejmować na wszystkich poziomach aktywności. Barbara Szymczyk-Opiłka, dyrektor ds. rozwoju w Fundacji Młodzieżowej Przedsiębiorczości prezentowała projekty edukacyjne, mające na celu rozwój postaw przedsiębiorczych wśród młodzieży. Z kolei dr Stanisław Gorący, doradca w Departamencie Edukacji i Wydawnictw NBP przedstawił działania z zakresu edukacji ekonomicznej realizowane przez Narodowy Bank Polski.

Drugi blok tematyczny dotyczył racjonalizacji wydatków JST w kontekście ograniczania ryzyka i optymalizacji przychodów. Wysłuchaliśmy w nim wystąpień dr. Mariusza Wyżyckiego, wiceprezesa Biura Informacji Kredytowej S.A., Mariusza Hildebranda, prezesa zarządu BIG InfoMonitor S.A., Jacka Furgi, wiceprezesa Centrum Prawa Bankowego i I I nformacji, odpowiedzialnego za system AMRON, a więc bazę informacji pochodzących od rzeczoznawców bankowych o rynku nieruchomości, a także Adama Michalskiego z Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych i Michała Grzegorzewskiego, project managera z Fujitsu Technology Solutions, który mówił o optymalizacji kosztów w obszarze IT.