Prawo: Ustawa o kredycie konsumenckim1 – blaski i cienie

Urszula Kruszewska

Obecnie, nawet jeśli nie znamy szczegółowo założeń polityki monetarnej oraz funkcji kredytu w systemie pieniężnym, powinniśmy mieć możliwość prostego i bezpiecznego korzystania z produktów finansowych, jakimi są kredyty. W tym celu przeprowadzona została nowelizacja ustawy o kredycie konsumenckim, wdrażająca dyrektywę 2008/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylająca dyrektywę Rady 87/102/EWG.4 Nowe przepisy zaczęły obowiązywać 18 grudnia 2011 r., ale skutki, jakich oczekiwano w wyniku nowelizacji ustawy o kredycie konsumenckim, nie są jednoznaczne.

Ochrona praw konsumenckich

Nowe regulacje prawne dotyczące kredytu konsumenckiego zostały wymuszone koniecznością harmonizacji przepisów prawa unijnego. Już w latach siedemdziesiątych, w ramach realizacji wspólnotowych celów gospodarczych, zwrócono uwagę na konieczność ochrony praw konsumenta. Na przestrzeni kolejnych dziesięciu lat proces tworzenia wspólnego rynku spowodował uznanie ochrony konsumenta za samoistny cel. Normotwórstwo wspólnotowe przyjęło model przeciętnego konsumenta, który jest świadomy, wyedukowany, rozsądny, krytyczny i otwarty na zmiany. Podstawowym czynnikiem determinującym ochronę konsumenta jest paradygmat informacji. Przez Parlament Europejski oraz Radę Unii Europejskiej zostały przyjęte dyrektywy odnoszące się do zagadnienia ochrony praw konsumenckich, wśród nich najważniejsze: dyrektywa 85/374 dotycząca odpowiedzialności za wadliwe produkty, dyrektywa 85/577 dotycząca umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, dyrektywa 93/13 o nieuczciwych klauzulach umownych, dyrektywa 97/7 dotycząca sprzedaży na odległość, dyrektywa 1999/44 dotycząca towarów konsumpcyjnych i gwarancji, dyrektywa 2002/65 dotycząca sprzedaży usług finansowych na odległość, dyrektywa 2005/29 dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych, dyrektywa 2011/83 dotycząca ochrony praw konsumenta.5

Normy prawa wspólnotowego wprowadziły bezwzględny zakaz stosowania nieuczciwych praktyk oraz uznały sferę przedkontraktową za prawnie relewantną.

Powyższe wyznaczniki zostały uwzględnione w nowej ustawie o kredycie konsumenckim, która w drodze implementacji dyrektywy 2008/48/WE ma na celu ułatwienie porównywania ofert kredytodawców z różnych krajów Unii Europejskiej oraz zawierania umów kredytowych w obrębie państw członkowskich. Wprowadzenie jednolitych wzorców formularzy informacyjnych, identycznych we wszystkich krajach unijnych, służy zachęceniu do zaciągania kredytów za granicą, gdzie kredyt w walucie euro jest niżej oprocentowany. Ujednolicenie przepisów państw członkowskich w zakresie kredytów udzielanych osobom fizycznym, powinno więc wpływać na zwiększenia dostępności kredytów transgranicznych, a w konsekwencji zwiększać popyt na towary i usługi rynku wewnętrznego.

Kredyt konsumencki

Kredyt konsumencki w kategorii prawnej jest kontraktem zawartym pomiędzy konsumentem a kredytodawcą lub pośrednikiem kredytowym, gdzie:

Pod pojęciem konsument, należy rozumieć osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.6

Pod pojęciem kredytodawca, należy rozumieć przedsiębiorcę, którym jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, (…) prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową7, która udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi kredytu.

Pod pojęciem pośrednik kredytowy, należy rozumieć przedsiębiorcę innego niż kredytodawca, który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej uzyskuje korzyści majątkowe, w szczególności wynagrodzenie od konsumenta, dokonując czynności faktycznych lub prawnych związanych z przygotowaniem, oferowaniem lub zawieraniem umowy o kredyt.8

W praktyce można uznać, iż podmiotami kredytu konsumenckiego są z jednej strony osoby fizyczne, nieprowadzące działalności gospodarczej, a z drugiej strony instytucje finansowe.

Zgodnie z założeniami ustawy jako kredyt konsumencki kwalifikowany jest każdy kredyt przeznaczony na cele niezwiązane z prowadzoną działalnością gospodarczą, którego wysokość nie przekracza kwoty 255 550 zł lub równowartości tej kwoty w walutach obcych. Z katalogu kredytów konsumenckich wyłączone zostały kredyty hipoteczne, kredyty nieoprocentowane, leasing nieprzenoszący własności przedmiotu leasingu, kredyty będące wynikiem ugody sądowej lub postępowania mediacyjnego oraz kredyty udzielane na mocy przepisów szczególnych, z zastosowaniem niższych stóp procentowych.

Częściowym reżimem konsumenckim zostały objęte umowy o kredyt zabezpieczony hipoteką oraz pożyczki zabezpieczone hipoteką. Również tylko niektóre przepisy ustawy o kredycie konsumenckim odnoszą się do kredytów w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym konsumenta oraz umów przewidujących odroczenie płatności lub zmianę sposobu spłaty w przypadku, gdy konsument jest w zwłoce w związku ze spłatą zadłużenia wynikającego z umowy o kredyt.

Umowa o kredyt konsumencki

W ramach ochrony praw konsumenckich ustawa nakazuje, aby umowa o kredyt konsumencki była sformułowana w sposób jednoznaczny i zrozumiały. Przepis ten nakłada na instytucje finansowe obowiązek takiego kształtowania treści umowy, aby nie pojawiały się wątpliwości interpretacyjne. Jednocześnie pojęcia ekonomiczne użyte w umowie kredytowej powinny być zdefiniowane w sposób zrozumiały dla przeciętnego konsumenta. Jest to spore udogodnienie dla osób, które nie stykają się na co dzień z terminologią bankową i często nie mają wiedzy, co kryje się pod danym określeniem użytym w umowie.

Ustawa narzuca również konkretną formę zawierania umowy:

„1. Umowa o kredyt konsumencki powinna być zawarta w formie pisemnej, chyba że odrębne przepisy przewidują inną szczególną formę 2. ...