Zagranica: Decyzje gospodarcze UE

Jolanta Zombirt

Każdy kolejny etap zacieśniania integracji europejskiej wymagał zgody wszystkich państw członkowskich, a więc i zmian w europejskim prawie pierwotnym (traktatach). Utworzenie unii celnej, uporządkowanie zasad wpłat państw członkowskich do budżetu UE i utworzenie tzw. zasobów własnych, poszerzenie zakresu czterech swobód (towarów, usług, kapitału i siły roboczej) w ramach jednolitego rynku wewnętrznego, trzyetapowe wprowadzanie wspólnej waluty, następnie poszerzenie integracji o wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa oraz o współpracę policyjną i sądową w sprawach karnych – wszystko to wymagało konsensu wszystkich państw członkowskich i stosownych zmian legislacyjnych. Zauważmy ponadto, że do wszystkich tych zmian dochodziło w warunkach kolejnego poszerzania się Unii o nowe kraje. Dwa ostatnie poszerzenia z roku 2004 i 2007 prawie dwukrotnie zwiększyły liczbę państw członkowskich. Wszystko to, a także warunki zewnętrzne (rozwój stosunków międzynarodowych), spowodowało konieczność uporządkowania podstawy prawnej Unii. Należało także dokonać weryfikacji wielu przepisów, które nie uwzględniały coraz bardziej widocznego różnicowania się gospodarczego między poszczególnymi państwami członkowskimi a ich regionami.

Co się zmieniło?

Traktat z Lizbony wprowadza pewne zmiany w dotychczasowych traktatach, ale ich nie zastępuje. W związku z tym powoływanie się na przepisy traktatowe od wejścia w życie traktatu lizbońskiego polega na odwoływaniu się do wcześniejszych. TFUE opiera się na następujących założeniach:

• Pogłębienie demokratycznego, otwartego i odpowiedzialnego charakteru Unii, co ma polegać na zwiększeniu uprawnień Parlamentu Europejskiego i parlamentów krajowych.
• Skuteczniejsza Unia – dotyczy to zwłaszcza szybkiego procesu podejmowania decyzji w zakresie porządku publicznego (przestępczość, terroryzm i handel ludźmi).
• Poszerzenie praw Europejczyków (karta praw podstawowych).
• Wiodąca rola na arenie międzynarodowej (dyplomacja, bezpieczeństwo, handel i pomoc humanitarna).

Traktat z Lizbony był z pewnością potrzebny. Zauważmy, że poprzednie określały zasady działania Unii liczącej piętnaście państw członkowskich. Po dwóch rozszerzeniach i planowanym członkostwie Islandii i niektórych państw Półwyspu Bałkańskiego konieczne stało się zmodernizowanie funkcjonowania Unii, w tym przede wszystkim usprawnienie jej procesu decyzyjnego z poszanowaniem zasad demokracji. TFUE wprowadza więc wyraźny podział na to, jakie decyzje zapadają na szczeblu unijnym, jakie są podejmowane przy współpracy instytucji unijnych i poszczególnych państw członkowskich. Określa to jako kompetencje wyłączne, dzielone oraz działania wspierające, koordynujące i uzupełniające.

Podejmowanie decyzji

Najważniejsze decyzje zapadają na posiedzeniach Rady Europejskiej, która po wejściu w życie traktatu z Lizbony stała się formalnie instytucją UE ze stałym przewodniczącym. Pozostaje przy tym głównym organem prawodawczym Unii. Dlatego też – w celu uwzględniania w równym stopniu interesów państw dużych i małych – konieczne stało się przedefiniowanie sposobu podejmowania przez nią decyzji, dotąd zdominowanych przez wpływy państw największych (na podstawie tzw. głosów ważonych). Obecnie decyzja podejmowana będzie większością kwalifikowaną przy spełnieniu dwóch testów i trzeciego fakultatywnie:

• Głosów ważonych: przy 27 państwach członkowskich, aby podjąć decyzję, należy zebrać co najmniej 255 na łączną sumę 345 głosów, natomiast w celu stworzenia tzw. mniejszości blokującej należy zebrać co najmniej 91 głosów ważonych.
• Liczby państw: więcej niż połowa państw, jeśli projekt aktu pochodzi od Komisji Europejskiej, i co najmniej 2/3, jeśli projekt pochodzi od państw członkowskich.
• Testu demograficznego: każde z państw członkowskich może zażądać sprawdzenia, czy państwa spełniające dwa powyższe testy zgromadziły łącznie co najmniej 62 proc. potencjału demograficznego UE. (J. Barcz, Poznaj traktat z Lizbony, www. POLSKAwUE.gov.pl, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2008).

Warto przy tym wiedzieć, że:

• Do 31 października 2014 r. obowiązywać będzie formuła obecna (trzy testy, w tym test demograficzny fakultatywnie).
• Od 1 listopada 2014 r. zacznie obowiązywać formuła oparta na tzw. podwójnej większości (od 1 listopada 2014 do 31 marca 2017 r. obowiązują postanowienia przejściowe w sprawie głosowania w Radzie przewidujące, że dane państwo członkowskie może zażądać głosowania „systemem nicejskim”). Aby podjąć decyzję w Radzie, trzeba więc będzie:
  – po pierwsze, zebrać większość 55 proc. (plus jedno) państw członkowskich;
  – po drugie, państwa opowiadające się za podjęciem decyzji będą musiały dysponować co najmniej 65 proc. populacji UE.
• Dokreślono tzw. mniejszość blokującą: grupa państw blokująca podjęcie decyzji musi nie tylko dysponować co najmniej 35 proc. populacji UE, lecz również liczyć co najmniej cztery państwa.
• W niektórych szczególnie istotnych dziedzinach (wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, polityki gospodarczej i pieniężnej, zawieszenia w prawach państwa członkowskiego i wystąpienia z UE oraz różnych nominacji) do podjęcia decyzji konieczne będzie zgromadzenie co najmniej 72 proc. liczby państw członkowskich.

Po wejściu w życie traktatu z Lizbony Unia uzyskała osobowość prawną. Oznacza to, że w sposób jednolity będzie reprezentować wszystkich swoich członków, spójnie zarządzać poszczególnymi jej politykami, co z kolei ma pozwolić – w rezultacie efektu skali – na bardziej efektywne uzyskiwanie korzyści z integracji.

W polityce bez zmian

Traktat z Lizbony nie wprowadza większych ...