Prawo Bankowe: Odpowiedzialne kredytowanie

Prof. dr hab. Włodzimierz Szpringer

Nadmiernie szczegółowa lub restrykcyjna regulacja, np. zbyt duże obciążenia informacyjne dostawców, mogą osłabiać konkurencję lub kierować ją na mało istotne czy wręcz fałszywe tory, zwiększać koszty kredytu i zawężać ofertę rynkową. Konsument, którego sytuacja z przyczyn obiektywnych gwałtownie się pogorszyła, zasługuje na ochronę np. przed nagłym zerwaniem umowy przez dostawcę bądź drastycznym pogorszeniem jej warunków. Ochrona konsumenta powinna być wszelako racjonalna. Nadmierna ochrona – paradoksalnie – obraca się przeciwko tym, których rzekomo poddano ochronie. Nie można a priori zakładać nieuczciwości tylko jednej strony kontraktu (dostawcy), czy też traktować pewne klauzule sprzyjające elastyczności jako nieuczciwe.

Na przedpolu upadłości

Procedury rozstrzygania sporów, a zwłaszcza preferujące drogę sądową, powodują efekty redystrybucyjne w dostępie do wymiaru sprawiedliwości na niekorzyść uboższych warstw społecznych (vulnerable consumers). Zasada odpowiedzialnego udzielania kredytu to w istocie działanie na przedpolu tzw. upadłości konsumenckiej – zapobieganie popadaniu konsumentów w nadmierne zadłużenie. Szczegółowa analiza treści tej zasady prowadzi wszelako do konkluzji, że nie wszystkie środki prowadzą wprost do celu.

Dyskusyjny jest np. obowiązek „pomocy” ze strony dostawcy na rzecz konsumenta. Pojęcie „to assist” zastąpiło formułę „to advice”, lecz wydaje się, że istota sprawy pozostaje niezmienna: nadal wygląda na to, że konsument ma roszczenie nie tylko o „bycie dobrze poinformowanym”, ale też prawo do dobrej porady, która – logicznie biorąc – ma mu zapewnić optymalną usługę, w innym razie konsument może nawet pozwać dostawcę do sądu i wymusić na nim odszkodowanie.

Odpowiedzialności, lojalności i zaufania należy oczekiwać od obu stron (responsible lending and borrowing). Nie można tych cech przypisywać tylko dostawcy. Z drugiej strony dostawcy nie powinni się obawiać tej zasady i np. tylko ograniczać dostęp do kredytu, a raczej należałoby pobudzać jego produktywne wykorzystanie dzięki tworzeniu przyjaznego otoczenia. Powinno ono być efektem konkurencji i dobrych praktyk rynkowych, dyskusyjna jest skuteczność regulacji w tej mierze (problem lichwy, karnych odsetek, odsetek od odsetek, wysokości rat miesięcznych, zmian zmiennej stopy procentowej, racjonowania kredytu lub odmowy kredytowania, nieuczciwych klauzul kontraktowych).

Niepewność po stronie konsumenta

Koncepcja „odpowiedzialnego kredytowania” powinna zmierzać do wyjaśnienia dwóch kwestii:

• jak zwiększyć przejrzystość działalności kredytowej, by poprawnie oceniać zdolność kredytową oraz w porę zapobiegać nadmiernemu zadłużeniu,
• jakie powinny być miary zadłużenia, które pozwolą również na orientację konsumenta, który będzie mógł realistycznie oceniać dopuszczalne pole manewru w zaciąganiu długów.

Dotychczas istniała w tej mierze dysproporcja między sporą dozą niepewności po stronie konsumenta oraz opartych na nowoczesnej technologii systemach scoringowych, klasyfikujących stopnie ryzyka, w istocie na zasadzie automatyzacji, przy daleko ...