Inwestujemy: Jak transerować ryzyko finansowe

Ewa Wierzbicka

Ubezpieczenie jest usługą finansową zapewniającą pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych związanych z likwidowaniem ujemnych skutków zdarzeń losowych (w tym zdarzeń gospodarczych) przez rozłożenie ciężaru jego pokrycia poprzez opłacaną składkę na wiele podmiotów, którym te zdarzenia zagrażają. Skutkiem ochrony ubezpieczeniowej, którą przedsiębiorstwu oferuje ubezpieczyciel, powinno być naprawienie szkody powstałej w wyniku wystąpienia negatywnych konsekwencji ryzyka objętego umową ubezpieczenia. Świadczona ochrona ubezpieczeniowa ujawnia się po zajściu zdarzenia losowego objętego ubezpieczeniem, co w konsekwencji prowadzi do wypłaty odszkodowania lub świadczenia ubezpieczeniowego.¹

Ubezpieczenie stanowi dla przedsiębiorstwa element kosztów. Płacona składka jest z kolei ceną ochrony ubezpieczeniowej. O warunkach transferu ryzyka na zakład ubezpieczeń decyduje przede wszystkim możliwość racjonalnego ubezpieczenia danego ryzyka w ogóle lub w pożądanym zakresie. Natomiast w praktyce chodzi o znalezienie na rynku pokrycia ubezpieczeniowego za akceptowalną składkę, czyli cenę z punktu widzenia poszukującego ochrony ubezpieczeniowej. Na koszt ubezpieczenia wpływają również inne czynniki niż składka, w tym m.in. koszt wymaganych zabezpieczeń, koszt retencji czy koszt dochodzenia roszczeń². Eksperci badający wpływ rozwoju sektora ubezpieczeń na realizację założeń strategii lizbońskiej wskazali w raporcie Europejskiego Komitetu Ubezpieczycieli (CEA) ogłoszonym w październiku 2006 r. że³:

• ubezpieczenia zmniejszają wymogi w zakresie kapitału własnego potrzebnego firmom do działania;
• ubezpieczenia sprzyjają inwestycjom i innowacjom przez stworzenie pewniejszego środowiska dla podmiotów gospodarczych;
• ubezpieczyciele tworzą bezpieczniejsze warunki działania podmiotów gospodarczych, w tym przedsiębiorstw;
• ubezpieczenia promują rozsądne działania w zakresie zarządzania ryzykiem;
• jako inwestorzy instytucjonalni ubezpieczyciele (towarzystwa ubezpieczeniowe) przyczyniają się do modernizacji rynków finansowych oraz do ułatwienia firmom dostępu do kapitału.

Specyfika ubezpieczeń finansowych

Ubezpieczenia finansowe mogą wpływać na możliwości pozyskania kapitału przez przedsiębiorstwa zarówno poprzez zwiększanie bezpieczeństwa funkcjonowania (umożliwiając przeznaczenie części kapitałów na rozwój, zmniejszenie tej części dysponowanych środków, która zapewnia bezpieczeństwo bieżącej działalności m.in. poprzez zmniejszenie rezerw), jak i poprzez wzrost bezpieczeństwa inwestorów lokujących swoje środki w akcje i instrumenty dłużne przedsiębiorstw, jak również poprzez zwiększanie zdolności kredytowej przedsiębiorstw ubezpieczających określone zakresy swojej działalności. Niewątpliwą zaletą najczęściej spotykanego produktu ubezpieczeń finansowych ubezpieczenia wierzytelności handlowych jest jego wpływ na zwiększanie ekonomicznego bezpieczeństwa wymiany handlowej na rynkach krajowych i zagranicznych.

Transfer ryzyka przedsiębiorstwa do ubezpieczyciela zwiększa konkurencyjność tego przedsiębiorstwa. Ubezpieczyciel często ma przewagę komparatywną w zakresie nie tylko oceny ryzyka, ale także w zakresie obsługi roszczeń (wpływ na dyscyplinę płatniczą dłużników, lepszy dostęp do zabezpieczeń, sprawność windykacji itp.), co wynika z rynkowej kumulacji doświadczeń i wpływu siły kapitałowej⁴.

Ubezpieczenia finansowe tworzą całą paletę produktów, których znaczenie w Polsce wzrosło zwłaszcza po wejściu do UE. W latach 2005-2008 udział grup ubezpieczeń. 14, 15 i 16 liczony wartością zebranej składki brutto w ubezpieczeniach majątkowych i pozostałych osobowych działu II wzrósł od 4,5 do 6,4 proc. i w kolejnych latach – po przerwie kryzysowej – należy się spodziewać dalszego ich rozwoju.

Ubezpieczenia finansowe są to najczęściej ubezpieczenia ryzyk wynikających z asekuracji kredytu bankowego, należności w kredycie handlowym oraz należności leasingowych, jak też faktoringowych, a także gwarancje ubezpieczeniowe (przy czym gwarancje ubezpieczeniowe SA zaliczane do ubezpieczeń finansowych sensu largo). Grupę produktów określanych jako ubezpieczenie kredytu w praktyce tworzy więc wiele produktów, przy czym największe znaczenie dla przedsiębiorstwa mają ubezpieczenia wierzytelności handlowych (inaczej ubezpieczenie kredytu kupieckiego).⁵

W ubezpieczeniu wierzytelności handlowych mamy do czynienia z odroczonym terminem płatności za dostawy i usługi. Przy ubezpieczeniu kredytu kupieckiego umowa ubezpieczenia poprzedza wystąpienie zdarzeń losowych objętych umową, natomiast przy należnościach faktoringowych już zaszło zdarzenie (powstała wierzytelność) i ubezpieczenie dotyczy należności już powstałych, czyli już przekazanych faktorowi. Podmiotem ubezpieczającym jest firma faktoringowa, która ubezpiecza się w zakładzie ubezpieczeń przed ryzykiem bankructwa dłużnika faktorowego lub przewlekłej zwłoki. Jest to bardziej skomplikowane przy ubezpieczeniu wierzytelności faktoringowych, przy tzw. liniach faktoringowych, gdzie można stwierdzić pewne zacieranie granicy między ubezpieczeniem kredytu kupieckiego a ubezpieczeniem wierzytelności faktoringowych.

Przy ubezpieczeniu wierzytelności finansowych podstawą jest odroczona płatność wynikająca z zawarcia umowy kredytu lub np. umowy leasingowej. W pierwszym przypadku występują raty kapitałowe z odsetkami, w drugim raty leasingowe. Do ubezpieczeń kredytu należy ubezpieczenie kredytu bankowego, ubezpieczenie kredytu hipotecznego,⁶ ubezpieczenie kredytu gospodarczego lub inwestycyjnego dla przedsiębiorstw, ubezpieczenie kredytu konsumpcyjnego, kredytu ratalnego, ubezpieczenie kart kredytowych itp.

Udzielenie kredytu bankowego wiąże się z ryzykiem jego niespłacenia lub nieterminowego płacenia należności wynikających z umowy kredytowej. W istocie zawarta umowa ubezpieczenia kredytu bankowego spełnia często rolę ważnego zabezpieczenia transakcji kredytowych.

Generalnie transakcje kredytowe mogą być zabezpieczane za pomocą:

• umowy ubezpieczenia zawieranej z kredytodawcą,
• umowy ubezpieczenia zawieranej z kredytobiorcą na rzecz kredytodawcy (umowa na rzecz osoby trzeciej).⁷