12 Forum Samorządowe

Przybyłych na konferencję gości powitała prof. Krystyna Brzozowska, prodziekan dz. nauki WZiEU. – 12 lat to dużo czasu – przez ten czas dokonały się ważne zmiany w kraju, również w samorządności. Jednak jak spojrzeć wstecz to wydaje się, że to było całkiem niedawno – podkreśliła. Warto przy okazji przypomnieć, że właśnie w tym roku wydarzenie, po kilku latach przerwy, powróciło w mury szczecińskiej uczelni. Było to możliwe również dzięki oddaniu do użytku nowoczesnego budynku Wydziału, sfinansowanego przy udziale funduszy UE i wsparciu Urzędu Marszałkowskiego w Szczecinie.

– Cieszę się z faktu że wróciliśmy do korzeni – tym stwierdzeniem dziekan WZiEU prof. Piotr Niedzielski podsumował powrót Forum Samorządowego w uczelniane mury. Odnosząc się do tematyki konferencji przedstawiciel Uniwersytetu Szczecińskiego stwierdził, że obecny okres, bezpośrednio po zakończeniu perspektywy finansowej 2007-2013 i zarazem u progu wykorzystania środków z nowej perspektywy, stanowi szansę na zastanowienie w jaki sposób optymalnie wykorzystać tę drugą szansę. Jedną z istotniejszych kwestii do rozważenie stanowi zaangażowanie świata nauki w rozwiązywanie ekonomicznych problemów z jakimi zmaga się samorząd terytorialny. Prelegent przypomniał, że to właśnie na organach władzy lokalnej spoczywa olbrzymia odpowiedzialność za przebudowę przestrzeni publicznej – dlatego dyskutując na temat modernizacji państwa należy unikać koncentrowania się wyłącznie na wyzwaniach natury globalnej czy ogólnopolskiej. Aby skutecznie realizować politykę wzrostu w kolejnych latach, należy z jednej strony czerpać doświadczenia z dotychczasowej działalności – z drugiej jednak nie zapominać i o tym, że nowa perspektywa unijna oznacza wiele zmian w porównaniu z okresem 2007-2013. Jedną z istotniejszych przemian jest stopniowe odchodzenie od finansowania dotacjami na rzecz instrumentów o charakterze zwrotnym.

– W ostatnich miesiącach kwestia dostępu samorządów do funduszy UE nabiera nowego wymiaru – powiedział były członek Rady Polityki Pieniężnej i poseł do Parlamentu Europejskiego prof. Dariusz Rosati. Wyzwaniem są zarówno od dawna planowane zmiany w regułach wydatkowania pieniędzy na 2014-2020, jak również zupełnie nowe priorytety Wspólnoty, wynikające z sytuacji geopolitycznej. Do tych ostatnich należy między innymi polityka imigracyjna. – Pieniądze które do tej pory szły na politykę spójności skierowane będą na przykład na uchodźców – podkreślił Dariusz Rosati. Wśród unijnych priorytetów znalazła się również innowacyjność – narzędziem do jej krzewienia ma być przede wszystkim program Horyzont 2020 – oraz inwestycje w ramach Planu Junckera. Wśród preferowanych przez Wspólnotę celów znalazło się również przeciwdziałaniu bezrobociu wśród ludzi młodych. W związku z tym ostatnim priorytetem prelegent zaapelował do zgromadzonych, by polskie samorządy odchodziły od wizji przeznaczania środków unijnych wyłącznie na cele infrastrukturalne – jak budowa dróg i oczyszczalni ścieków – i koncentrowały się również na inwestycjach związanych z kapitałem ludzkim. Zdaniem przedstawiciela Parlamentu Europejskiego Polski nie czekają duże wydatki związane z uchodźcami – natomiast jeśli chodzi o innowacyjność to z pewnością trzeba poświęcić temu zagadnieniu zdecydowanie więcej miejsca niż obecnie.

Oczywiście, przydzielone poszczególnym państwom środki pozostaną bez zmian – wbrew obawom wyrażanym przez eurosceptyków nie ma powodów do obaw iż Unia uszczknie cokolwiek z 82,5 mld euro przewidzianych dla Polski – jednak może okazać się, ze niektóre państwa nie będzie w stanie wydatkować tych środków zgodnie z priorytetami wspólnotowymi. Już dziś wykorzystanie funduszy europejskich przez nasz kraj jest poniżej oczekiwań. – Polska w tej chwili partycypuje w ok. 1% funduszu inwestycji strategicznych – podkreślił Dariusz Rosati.

Wyzwaniem dla Polski może okazać się również wizja umacniania solidarności ekonomicznej wewnątrz strefy euro z jednoczesną marginalizacją pozostałych państw członkowskich. Jednym z przejawów owych tendencji jest fakt, iż kraje strefy euro chcą stworzyć własny budżet. Koncepcja ta, promowana przez władze Francji i Niemiec, zyskała gorący poklask ze strony krajów południa Europy. Jak w takiej sytuacji zabezpieczyć najwięcej środków dla Polski? – Musimy zrobić wszystko by wydać skutecznie te pieniądze które nam przydzielono (…)musimy też pójść w kierunku innowacyjności – podkreślił Dariusz Rosati.

Wykład inauguracyjny, poświęcony sytuacji finansowej polskich jednostek samorządu terytorialnego w obliczu nowej perspektywy unijnej, poprowadziła prof. Marzanna Poniatowicz z Uniwersytetu w Białymstoku. – Od kilku lat samorządy są wręcz uzależnione od pieniądza unijnego, tymczasem on kiedyś najprawdopodobniej się skończy – podkreśliła prelegentka, dodając równocześnie, iż wydatki samorządów są znacznie bardziej efektywne aniżeli centralne. Dominującą formą wykorzystania środków pomocowych w JST są wciąż inwestycje drogowe, a wśród najpopularniejszych programów unijnych znalazły się: Infrastruktura i Środowisko oraz Inteligentny Rozwój. Ale żeby realizować swą misję i skutecznie wykorzystywać fundusze pomocowe, polskie samorządy zmagają się na co dzień z szeregiem wyzwań. Należy do nich ograniczanie samodzielności samorządów czy działanie określone przez prof. Poniatowicz jako „patent władz centralnych na przetrwanie kryzysu” – czyli powierzanie gminom czy powiatom nowych obowiązków bez asygnowania na nie środków z budżetu centralnego. Problemem dla wielu gmin stają się nowe zasady określania limitów długu samorządowego (IWZ), uzależniające  możliwość zadłużania od wyników operacyjnych.

Co czeka polskie samorządy w najnowszej perspektywie? Jedną z nowości będą niewątpliwie coraz bardziej rozpowszechnione mechanizmy zwrotne, będące alternatywą dla dotacji. Zdaniem prelegentki, zmianę tę ocenić należy pozytywnie – finansowanie zwrotne wymusza bowiem jeszcze większą gospodarność w zarządzaniu środkami. Zmiana w zasadach otrzymania unijnego wsparcia może również zwiększyć zainteresowanie innymi formami finansowania, takimi jak emisja obligacje komunalnych czy partnerstwo publiczno-prywatne. Odrębnym zagadnieniem jest skuteczność tworów powołanych jako Zintegrowane Inwestycje Terytorialne. – Czy metropolie będą się dogadywać z małymi gminami? Czy ten model działa jako partnerstwo, czy też stanowi narzucanie woli silniejszego? – zapytała Marzanna Poniatowicz.

Szansą na dyskusję nad kluczowymi problemami związanymi z finansowaniem jednostek samorządu terytorialnego były dwie debaty eksperckie. W panelu moderowanym przez prof. Agnieszkę Alińską z SGH w Warszawie zatytułowanym „Problemy zamożności i braku wypłacalności JST w Polsce – doświadczenia, wytyczne, rozwiązania” udział wzięli: prof. Grażyna Ancyparowicz, członek Rady Polityki Pieniężnej, Krzysztof Barczyk, dyrektor Gabinetu Marszałka Województwa Zachodniopomorskiego, Bogusław Staszewski, prezes Regionalnej Izby Obrachunkowej w Szczecinie, Beata Rogalska, Skarbnik Miasta i Gminy Stepnica, Stanisław Lipiński, Skarbnik Miasta Szczecin, Jolanta Włodarek, członek kolegium RIO w Szczecinie oraz Jarosław Staniszewski, dyrektor Delegatury NIK w Szczecinie. Podczas dyskusji poruszono między innymi takie zagadnienia jak dysproporcja pomiędzy funduszami gmin i miast wraz z mechanizmami mającymi za cel przeciwdziałanie owym dysproporcjom (w tym słynne janosikowe) czy charakter podejmowanych inwestycji z finansowego punktu widzenia. Uczestnikami drugiego panelu, moderowanego przez prof. Jolantę Szołno-Koguc z UMCS w Lublinie, byli prof. Dagmara Hajdys z Uniwersytetu Łódzkiego, poseł na Sejm RP Marek Hok, prof. dr hab. Dorota Korenik z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Dorota Rybarska- Jarosz z Urzędu Marszałkowskiego w Szczecinie, prof. Agnieszka Kopańska z Uniwersytetu Warszawskiego oraz Marek Dylewski, skarbnik Województwa Zachodniopomorskiego. W ramach dyskusji wielokrotnie nawiązywano do kwestii partnerstwa publiczno-prywatnego.

Karol Jerzy Mórawski