Zgranica: Cyfryzacja relacji bank – klient

Prof. dr hab. Włodzimierz Szpringer
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania

Została ona zorganizowana w dniach 2-3 czerwca br. w Hamburgu przez European Coalition for Responsible Credit1. Jej tematyka objęła w zasadzie wszystkie kluczowe problemy regulacji rynku, dyskusję natomiast w znacznym stopniu zdominowało znaczenie problematyki cyfryzacji, zwłaszcza upowszechnienia internetu i usług mobilnych, dla usług finansowych, łącznie z doradztwem i pośrednictwem.

Tematy sformułowano następująco:

1. W jaki sposób polityka i prawo mogą nadążać za złożonością rozwoju rynku finansowego?
2. Cyfryzacja w relacjach z klientami.
3. Fintech a kryptowaluty (bitcoin) i usługi płatnicze – czy banki są na przegranej pozycji?
4. Prywatna emerytura – co jeszcze można zaproponować poza gwarantowanymi odsetkami za oszczędzanie?
5. Przegląd dopuszczalnych opłat i sankcji w relacjach z konsumentami.
6. Szacowanie uczciwej ceny nieruchomości za pomocą Big Data – możliwości i ograniczenia (ceny nieruchomości, dopłaty, nieruchomości jako inwestycje, zabezpieczenia przed kryzysem, początkujące gospodarstwa domowe a problemy mieszkaniowe, korzyści związane z wiekiem, np. odwrócona hipoteka).
7. Mikrokolektywy w ubezpieczeniach na wypadek niezdolności do pracy.
8. Możliwości gromadzenia informacji na potrzeby egzekwowania roszczeń inwestora.
9. Rodzice, nauczyciele, konsultanci, aplikacje (programy) komputerowe (Apps) – kierunki zmian w edukacji finansowej.
10. Problemy pozyskiwania danych o stanie zdrowia – dokąd zmierzamy w ubezpieczeniach?
11. Kierunki orzecznictwa sądowego w sprawach konsumenckich.
12. Ochrona przed zerwaniem umowy – na przykładzie pracy i prawa lokalowego.
13. Cyfryzacja jako czynnik zmian organizacyjnych w doradztwie dla dłużników.
14. Koszty a windykacja – czy istnieje potrzeba regulacji?
15. Błędy w prospekcie emisyjnym.
16. Prezentacja książki prof. Udo Reifnera: „Das Geld” (jak należy rozumieć pieniądze, odsetki, ryzyko kredytowe? Jaką rolę pełnią ideologia, polityka i prawo w ramach walki z kryzysem finansowym? Czy pieniądze są instrumentem społecznym, gospodarczym lub prawnym? Zadłużenie, złożoność finansów, nadzór finansowy, problematyka sprawiedliwości podatkowej – to poruszane w niej problemy).
17. P-Konto – ocena i kierunki zmian m.in. lepsza ochrona transferów socjalnych przez zajęciem komorniczym.
18. Upadłość konsumencka a zapobieganie niewypłacalności – czy reforma Insolvenzverordnung (InsV) działa prewencyjnie?
19. Pouczenie konsumenta o możliwości wycofania się z umowy
20. Nadzór – nowa instytucja zbiorowej ochrony konsumentów na rynku finansowym w ustawie o ochronie drobnych inwestorów (Kleinanlegerschutzgesetz).

Ochrona zbiorowych interesów konsumentów

Poza problematyką cyfryzacji i jej znaczenia dla rynku usług finansowych, spośród ważnych dla rynku consumer finance tematów konferencji warto wymienić nową instytucję ochrony zbiorowych interesów konsumen tów w Niemczech, którą wprowadzono do ustawy o ochronie drobnych inwestorów (Kleinanlegerschutzgesetz). Istnieją nowe koncepcje lepszych gwarancji osiągania minimalnego zabezpieczenia na starość, które byłoby dostępne nawet dla mniej zarabiających i mniej oszczędzających, a to dzięki wykorzystaniu produktów oferowanych przez firmy prywatne

Koncepcja ta umożliwia podmiotom publicznym poszerzenie instrumentów inwestycyjnych o akcje – wszystko po to, by zachęcać do rynku kapitałowego także przy wsparciu państwa, co już miało miejsce w przeszłości (Riesterente). Kryzys finansowy i oszustwa na rynku ubezpieczeń nadwerężyły bowiem zaufanie do rynku i spowodowały renesans oczekiwań wobec państwa, które powinno także samo inwestować, co najmniej częściowo, środki przyszłych emerytów (Lebensstandardsichernde Altersvorsorge). Długoterminowe inwestowanie byłoby wtedy bardziej stabilne i w pewnej mierze nie poddawałoby się fluktuacjom rynkowym

Tematów do dyskusji nie brakowało

Nowe technologie coraz częściej są wykorzystywane do różnych usług, np. określenia uczciwej ceny nieruchomości przy użyciu Big Data. W centrum dyskusji jest problem dopuszczalności oraz uczciwości (maksymalnych progów) różnych prowizji i opłat, np. za wcześniejszą spłatę czy rozwiązanie umowy (Vorfälligkeitsentschädigung).

Jeśli chodzi o ubezpieczenia, to dyskusja dotyczyła m.in. koncepcji ubezpieczeń wzajemnych przed utratą zdolności do pracy (Berufsunfähigkeitsversicherung). Coraz większa liczba danych o zdrowiu dostępna jest dziś dzięki specjalnym aplikacjom na paskach monitorujących funkcje życiowe (Fitness-Apps-Armbänder), co pozwala na dokładną kalkulację składek. Nie można wykluczyć, że dostawcy specjalistycznej technologii sami w końcu zaczną świadczyć usługi ubezpieczeniowe (Google-Versicherung, Apple-I-Health).

Wiele uwag krytycznych budziła sytuacja inwestorów, którzy muszą zebrać wiele informacji często z trudno dostępnych i różnych źródeł, by uzasadnić swoje roszczenia np. dotyczące złego, nieprawidłowego doradztwa czy błędów w prospekcie emisyjnym. Punktem wyjścia mogą być bardzo rozbudowane obowiązki informacyjne (Aufklärungspflichten), które muszą spełniać instytucje finansowe oraz wszyscy pośrednicy oferujący instrumenty inwestycyjne.

Podnoszono wiele kwestii dotyczących edukacji finansowej, podkreślając rolę szkoły, ale też nowych technologii, np. specjalnie dedykowanych aplikacji (Apps). Także doradztwo dla nadmiernie zadłużonych, szeroko wykorzystywane w procedurze upadłości konsumenckiej, w rosnącym stopniu korzysta z nowych technologii zarówno w zakresie własnej organizacji pracy i podziału zadań, jak i w kontaktach z klientami.

Mówiono też o potrzebie lepszej ochrony przed wypowiedzeniem umowy – na przykładach prawa pracy oraz prawa mieszkaniowego. Istnieją plany opracowania projektu rozporządzenia, które ograniczyłoby nadmierne – w opinii wielu interesariuszy – koszty windykacji od osób fizycznych, na wzór już istniejących ustaw limitujących np. koszty usług prawnych (Rechtsdienstleistungsgesetz, Rechtsanwaltsvergütungsgesetz). Powstaje jednak problem określenia progu „uczciwych” kosztów.

Interesujące mogą być dla Polski (zwłaszcza w ramach Programu Rodzina 500+, gdzie już odnotowano przypadki zajęć komorniczych środków z tego programu, co nie jest dopuszczalne prawnie) doświadczenia oraz plany dalszych reform P-Konta w związku z dyrektywą o rachunkach płatniczych, zwłaszcza w kontekście ochrony świadczeń socjalnych przed zajęciem komorniczym na rzecz wierzycieli czy możliwości urzędowego oznaczania świadczeń socjalnych wpływających na konto (Gesetz zur Reform des Kontopfändungsschutzes).

W przypadku upadłości konsumenckiej podnoszono celowość dalszej reformy Insolvenzverordnung, w kierunku ułatwienia i większej mobilizacji do ugód przedsądowych (außergerichtlicher Einigungsversuch), by unikać ostateczności, jaką jest upadłość. W tym celu planuje się skrócić postępowanie i podrożyć je nieco dla wierzycieli, jak również utrudnić blokowanie ugody przez pojedynczych wierzycieli.

Cyfryzacja – szanse i zagrożenia rozwoju firm fintech

Globalizacja i technologia wywołują zmiany na licznych rynkach dóbr lub usług. Ciekawa sytuacja powstała na rynkach finansowych, na których dotychczas działają nie tylko instytucje poddane restrykcyjnej regulacji (np. banki), ale także wiele parabanków. Banki akcentują koncepcję równych reguł gry rynkowej dla wszystkich podmiotów, które świadczą podobne usługi i podejmują zbliżone ryzyko. Powstaje pytanie, czy są dostatecznie zwinne, elastyczne i konkurencyjne pod względem kosztó...