Zarządzanie ryzykiem finansowym: Świat w objęciach ratingu

Zbigniew R. Wierzbicki

Przy przygotowywaniu i monitorowaniu oraz okresowej weryfikacji oceny ratingowej eksperci i komitety ratingowe wyspecjalizowanych agencji ratingowych biorą pod uwagę:

1. rzetelność emitenta w wywiązywaniu się ze swoich dotychczasowych zobowiązań;
2. prognozy jego sytuacji finansowej w horyzoncie czasowym określonym przez okres, na jaki są emitowane instrumenty finansowe;
3. wyniki analiz ryzyka niewypłacalności podmiotu ocenianego w zakresie terminowej obsługi zobowiązań zaciągniętych przede wszystkim w formie dłużnych papierów wartościowych.

Nie należy mylić tradycyjnego ratingu klasyfikacyjnego w zakresie ryzyka inwestycji w instrumenty dłużne (a taki dominuje) z ratingiem emitentów akcji i samych emisji akcji, ratingiem siły finansowej banków, zakładów ubezpieczeń i innych instytucji pośrednictwa finansowego, a zwłaszcza z ratingiem funduszy inwestycyjnych, a także z różnego rodzaju i szczebla ratingami bankowymi (jakości aktywów, w zakresie ocen zdolności kredytowych klientów w ramach oceny punktowej czy też przy sporządzaniu skal scoringowych), a także ratingów sporządzanych przez zakłady ubezpieczeń zajmujące się ubezpieczaniem pieniężnych wierzytelności handlowych (czyli ubezpieczaniem kredytu kupieckiego UKK) przy określaniu tzw. limitów kredytowych.

Krótka historia ratingu

Historia ratingu jest prawdopodobnie tak stara jak dążenie inwestorów do rozpoznania ryzyka i oceny jakości portfela instrumentów finansowych, w tym papierów dłużnych. Pierwsze wzmianki o osobach i firmach udzielających merytorycznego wsparcia inwestorom związane są z okresem spekulacji cebulkami tulipanów na terenie obecnej Holandii w latach trzydziestych XVII w, a także z historyczną innowacją z tamtego okresu, czyli z pierwszymi kontraktami typu futures. Przykładem może być też działalność kilku agencji handlowych po kryzysie finansowym wywołanym spekulacją w latach 1711-1720 na akcjach Kampanii Mórz Południowych (South Sea Company), która przerodziła się w drugą powszechnie znaną po tulipomanii bańkę spekulacyjną tzw. British South Sea Bubble. Wielu inwestorów zaczęło szukać wsparcia doradczego w zakresie kupowanych i już posiadanych aktywów zarówno w agencjach handlowych, jak i w bankach. Stopniowo tego typu działalność zaczęła się rozwijać w kolejnych krajach wraz z rozwojem rynków papierów dłużnych i akcji. Z tym, że do XIX w. w zasadzie nie rozdzielano działalności w zakresie obiektywnej klasyfikacji ryzyka inwestycyjnego od typowej działalności doradczej na rzecz inwestorów.

Przyjmuje się, że narodzin współcześnie rozumianego ratingu i agencji ratingowych należy szukać w pierwszej połowie XIX w. w USA w okresach występujących wtedy cyklicznie kryzysów finansowych. Wówczas to niektóre banki i firmy handlowe zainicjowały wydawanie świadectw, czyli certyfikatów zawierających oceny zdolności innych przedsiębiorstw, w tym firm handlowych ( w zakresie handlu detalicznego i hurtowego), a także banków i towarzystw finansowych, do terminowego i właściwego regulowania zobowiązań finansowych, bieżących i terminowych.

Zdaniem historyków pierwowzorem agencji ratingowej była utworzona w 1841 r. w Nowym Jorku The Mercantile Agency. Natomiast pierwszą sformalizowaną klasyfikację ryzyka inwestycyjnego przedstawił w 1909 r. John Moody właściciel agencji Moody’s Investors Service, publikując pionierski rating obligacji wraz z opracowanym przez siebie tzw. kodem szacowania ryzyka (wówczas obejmował on trzy podstawowe stopnie, czyli A, B i C). Następną agencją ratingową zajmująca się profesjonalnie klasyfikacją ryzyka inwestycyjnego obligacji była firma prywatna Henry V. Poor’a, tj. Poor’s Publishing Company, która po połączeniu się z Standard Statistics Company przekształciła się w drugą obecnie globalną agencję ratingową Standard&Poor’s. Trzecią o zasięgu globalnym agencją jest Fitch…

Przyglądając się rozwojowi ratingu, trzeba też pamiętać, że do końca lat 60. XX w. rynek rozwiniętych usług ratingowych ograniczał się w zasadzie do USA, Kanady i Wielkiej Brytanii. Gwałtowny wzrost zainteresowania ratingiem na innych rynkach, europejskich, azjatyckich itp., nastąpił dopiero od lat 70-80 XX w. wraz ze wzrostem skali i znaczenia rynków papierów ...