Wydarzenia i Opinie | Kongres Prawa Bankowego 2023 | Wyzwania prawno-regulacyjne dla rynku finansowego

Reforma wskaźników referencyjnych – aspekty prawne

Rozpoczynając pierwszy z bloków tematycznych, dr Tadeusz Białek zauważył, iż zmniejszyła się liczba prób podważania umów kredytowych. Zwracał uwagę zarówno na skalę pozwów, związanych z umowami kredytowymi, jak i na kwestie związane z kancelariami prawnymi, utworzonymi wyłącznie do obsługi tego rodzaju spraw. Rzecz w tym, że kolejne, prawomocne już orzeczenia sądów, które nie uwzględniły roszczeń kredytobiorców, nie przebijają się do mediów.

Wybrane zagadnienia dotyczące wskaźników referencyjnych stopy procentowej w orzecznictwie sądów polskich oraz TSUE przedstawiła radca prawna Anna Cudna-Wagner, partner w CMS Cameron McKenna Nabarro Olswang Pośniak i Bejm sp.k. Jak podkreślała w swoim wystąpieniu, orzeczenia TSUE akcentują prawidłowe wykonanie obowiązków informacyjnych. Przejrzystość to nie tylko zrozumiałość. W orzeczeniu Caixa bank z 28 lutego 2023 r. Trybunał dostrzegł np., że może być też brana pod uwagę ogólna wiedza klientów. Prelegentka wspomniała także o sugestii Trybunału odnośnie sprawdzenia, czy klauzula w umowie dotycząca chociażby stopy procentowej jest uczciwa.

Michał Kruszka, dyrektor Departamentu Analiz i Strategii Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego omówił reformę wskaźników referencyjnych stopy procentowej z perspektywy UKNF. Jak stwierdził, organ nadzoru zwraca uwagę na konstrukcję wskaźnika. Reforma nie ma wpływu na stabilność rynku finansowego, a dziś trzeba uwzględniać dane transakcyjne. Tranzycja nie jest też wyłącznie polską specyfiką – nowe wskaźniki w miejsce dotychczasowych wprowadzają także największe gospodarki świata. Rozporządzenie BMR nie mówi o tym, że dane wejściowe do opracowywania wskaźnika muszą być w 100% transakcyjne, niemniej takowe muszą być uwzględniane.

Reprezentant nadzoru przypomniał, że przez wiele lat na polskim rynku praktycznie cała produkcja kredytów hipotecznych była związana z kredytami ze zmienną stopą procentową. Jej stosowanie nie jest obowiązkowe i można nie eksponować się na ryzyka z tym związane. Najgorzej mieć monokulturę WIBOR-u i monokulturę WIRON-u.

Mechanizmy konwersji na WIRON dotychczasowych instrumentów finansowych i umów opartych na WIBOR przedstawił radca prawny Marcin Bartczak, partner w Kancelarii ITMA. Wskazał, iż proces konwersji na nowe wskaźniki powinien być aktywnie zarządzany przez bank. Trzeba przejrzeć swój portfel i podjąć decyzje odnośnie każdego typu umowy, dotyczące m.in. takich kwestii, jaki mechanizm konwersji zastosować, w jakiej dacie ją przeprowadzić i na jaki wskaźnik przejść oraz jak liczyć odsetki po dokonaniu konwersji i jaki spread korygujący zastosować. Prelegent omówił też spready, które mogą być zastosowane. Obecnie jedynym dostępnym jest ten, który opiera się na pięcioletniej medianie różnic pomiędzy WIBOR-em a WIRON-em. Jest on przystosowany do instrumentów pochodnych, ale banki w umowach z klientami mogą stosować inne zasady jego wyliczania.

Wybrane zagadnienia dotyczące konwersji na WIRON umów zawartych z konsumentami omówiła adwokat Anna Biała z Clifford Chance, Janicka, Krużewski, Namiotkiewicz i Wspólnicy. Jak stwierdziła, Unia Europejska obawiała się, że zostaną wprowadzone regulacje lokalne określające obowiązki informacyjne dotyczące nowych wskaźników, co mogłoby spowodować rozdrobnienie rynku wewnętrznego, a w konsekwencji odmienne poziomy ochrony konsumentów, co mogłoby zagrozić konkurencji. Pojawia się pytanie, jaki pochodny wskaźnik WIRON-u należy wprowadzić, gdyż z każdym z wariantów wiążą się jakieś określone konsekwencje. Inne ważne kwestie dotyczą m.in. zasad, na jakich wprowadzane są klauzule awaryjne i skutków ich zastosowania.