Wydarzenia i Opinie | Fake Newsy | Epoka postprawdy

Fake newsy, czyli informacje nieprawdziwe, bardzo często opierające się na manipulacji, uproszczeniach, kontrowersyjności, a zwykle też emocjonalnym przekazie. Bardzo często są głównym narzędziem w szerzeniu dezinformacji, a tym samym filarem wielu teorii spiskowych, choćby wokół COVID-19, ale wykorzystywane są również w polityce. To właśnie fake newsy odegrały kluczową rolę w kampanii Donalda Trumpa, przyczyniając się do jego wyboru na prezydenta USA w 2016 r.; jak również w zwycięskiej kampanii na rzecz wyjścia Wielkiej Brytanii z UE. W obu przypadkach kreowały one dyskurs oraz sytuację społeczną silniej niż fakty. Obecnie mówi się nawet, że żyjemy w epoce postprawdy, ponieważ obiektywne fakty mają mniejszy wpływ na kształtowanie opinii publicznej niż odwołania do emocji i osobistych przekonań.

Dlaczego ulegamy plotkom?

Codziennie jesteśmy bombardowani setkami informacji, należałoby zatem odseparować z nich te rzeczywiście warte uwagi. Jednak ludzki umysł działa wybiórczo, co nazywane jest skąpstwem poznawczym. Oszczędność poznawcza, czyli tendencja do minimalizowania wysiłku w przetwarzaniu informacji, tak by nie analizować wszystkiego w danym momencie, jest niezbędna do funkcjonowania w złożonym świecie. W konsekwencji posługujemy się heurystykami i domyślnymi założeniami, które pozwalają na szybkie wnioskowanie i ograniczają niezbędny wysiłek umysłowy. Ale, że są one niedoskonałe, to mogą prowadzić do błędów, np. uznania komunikatu za prawdziwy, mimo że – przy dłuższej i bardziej dogłębnej analizie – okazałby się fałszywy.

Na tym mechanizmie działania ludzkiego umysłu opierają się właśnie fake newsy – imitują autentyczną informację, np. poprzez podobieństwo językowe do prawdziwych komunikatów, i są przy tym chwytliwe. Aby sprawiać wrażenie bardziej wiarygodnych, często opierają się na tzw. efekcie iluzorycznej korelacji czy iluzorycznej prawdy. Oznacza to, że informacja opiera się częściowo na prawdziwych przesłankach, cieszących się powszechną akceptacją, jednak sam wniosek, który z nich wynika jest fałszywy; albo też z prawdziwych przesłanek i pewnej korelacji implikuje się związek przyczynowy, choć w rzeczywistości jest to przypadkowe współwystępowanie dwóch zjawisk.

„Fake news” czy fake news

Z racji wzrostu popularności fake newsów w przestrzeni publicznej i ich jasnej pejoratywnej korelacji, często sama ich nazwa wykorzystywana jest do podważania prawdziwej informacji albo przynajmniej osłabiania jej wiarygodności w oczach odbiorców. Jeden komunikat, że coś jest tak naprawdę fake newsem wystarczy, by informacja stała się wątpliwa, a jej źródło straciło rzetelny wizerunek. Z taką sytuacją mieliśmy do czynienia w grudniu zeszłego roku, gdy NBP opublikował kalendarium ataków fake news na tę instytucję.