Temat numeru: Bank to nie skarbonka na wybory

Mariusz Krzysztofek

Ustawa z 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy), w brzmieniu wynikającym z implementacji Dyrektywy 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 26 października 2005 r. w sprawie przeciwdziałania korzystania z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu (Dyrektywa 2005/60/ WE), obowiązuje od 22 października 2009 r.

Liczne i zasadnicze zmiany w stosunku do dotychczasowego stanu prawnego oraz nowe obowiązki wymagają od banków i instytucji obowiązanych wprowadzenia rozwiązań pozbawionych ryzyka zarzutu niezgodności z ustawą i uwzględniających zarazem wymogi praktyki. Musi to zostać poprzedzone analizą ich dostateczności w stosunku do obowiązków określonych przez ustawę. Jednak niezależnie od wymogów ustawowych, instytucje obowiązane wdrażają, na podstawie wewnętrznej analizy ryzyka, środki, których rygoryzm wykracza poza obligatoryjny, wyznaczony przez ustawę zakres. Oceny wymaga w tym przypadku dopuszczalność ich stosowania w kontekście zarówno przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy, jak i przepisów innych ustaw. Zajmę się rozbieżnościami, które pojawiły się w praktyce, dotyczącymi dopuszczalności przetwarzania danych osób zajmujących eksponowane stanowiska polityczne, których miejscem zamieszkania jest Polska.

Politycy pod lupą państwa

Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy obliguje banki w art. 9e ust. 1 w związku z ust. 4 do stosowania wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego wobec osób zajmujących eksponowane stanowiska polityczne (Politically Exposed Persons, PEPs). Transakcjom dokonywanym przez nie przepis przypisuje wyższe ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Przepis art. 2 pkt 1f ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy definiuje te osoby. Są to m.in.: szefowie państw, szefowie rządów, ministrowie i wiceministrowie, parlamentarzyści, sędziowie sądów najwyższych i trybunałów konstytucyjnych, członkowie zarządów banków centralnych, ambasadorowie, członkowie organów zarządzających lub nadzorczych przedsiębiorstw państwowych – którzy sprawują lub sprawowali te funkcje publiczne w okresie ostatniego roku. Kategoria z art. 2 pkt 1f ustawy obejmuje ponadto osoby trzecie związane z osobami na eksponowanych stanowiskach politycznych m.in. jako ich małżonkowie lub osoby pozostające z nimi we wspólnym pożyciu, ich rodzice i dzieci, małżonkowie tych rodziców i dzieci, a także jako osoby pozostające w ścisłej współpracy zawodowej lub gospodarczej. Istotnym zawężeniem zakresu podmiotowego osób zajmujących eksponowane stanowiska polityczne jest ograniczenie do osób mających miejsce zamieszkania poza terytorium Polski. Wyłączenie więc z tego zakresu w art. 2 pkt 1f ustawy osób zajmujących eksponowane stanowiska polityczne mających miejsce zamieszkania w Polsce, jakkolwiek nie koliduje z Dyrektywą 2005/60/WE, jest jednak sprzeczne z ratio legis, którym jest w szczególności przeciwdziałanie praniu pieniędzy, których źródło – jako przestępstwo bazowe – stanowi korupcja.

Nie wymaga, jak sądzę, dowodu teza, że ryzyko wykorzystywania polskich banków do prania pieniędzy przez osoby mające miejsce zamieszkania w Polsce jest zdecydowanie większe od takiego ryzyka generowanego przez osoby mające miejsce zamieszkania poza terytorium Polski. Argument ten skłania wiele banków do obejmowania działaniami ...