Strefa VIP: Kim jest człowiek przyzwoity

Przemysław Wiśniewski

Co więcej – ustępuje kobietom miejsca w komunikacji miejskiej, nie zabiera papieru ksero do domu, a w pracy pije własną kawę, i to w filiżance, a nie w niewielkim wiaderku, jak to zwykła czynić zdecydowana większość społeczności. Nosi miękkie, tweedowe marynarki i okulary w grubej oprawce. Pije z umiarem, a wiedzę czerpie z książek, a nie z DVD. Bilety komunikacji miejskiej pan Moneo kasuje zaraz po wejściu, a w pociągach nie używa WC podczas postoju i cierpliwie czeka aż pociąg ruszy.

Uczy młodzież historii i wiedzy o świecie współczesnym. Z tego też powodu przeżywa stres i dręczą go niepokoje. Musi on albowiem poruszyć trudny temat o „człowieku przyzwoitym”. Dylemat moralny czasów nam współczesnych, jak zakłada, mieści się w rozważaniach o różnicy pomiędzy homo sovieticus, którym był (jest?) pan Moneo i miliony jemu podobnych, a homo oeconomicus, którym każdy z młodych ludzi winien się stać w wyniku pobierania edukacji i uczestniczenia w życiu. Pan Moneo zakłada, że pod księdza Tischnera terminami łacińskimi kryje się właśnie antynomia: człowiek przyzwoity/człowiek poczciwy.

Duch kapitalizmu, któremu my stawiamy świątynie zamiast szkół!

„O zamożności decydują obyczaje, a nie bogactwa”

Tak pisał wielki Monteskiusz. Wołał też, iż „to, co ongiś zwano sławą, laurami, trofeami, triumfami, wieńcami zamieniło się na gotówkę”. W jego czasach w szkołach żeńskich zaczęto wykładać księgowość, a angielskie puby stawały się siedzibami instytucji wzajemnych ubezpieczeń od ognia. Wielki ideolog Nowych Czasów, Benjamin Franklin, definiował, kim jest i kim winien być człowiek przyzwoity? Cnoty człowieka przyzwoitego były wypadkową interesujących i ważnych zjawisk: silnej idei wspólnoty wywodzącej się ze Średniowiecza oraz wielkopańskiej, rycerskiej idei prawa łupu. Z wypadkowej tych zjawisk powstał duch zrodzony idei wywodzącej się z idei odpowiedzialności indywidualnej i oparcia współżycia ludzi na wzajemnych umowach jednostek. Ten nowy duch przejawiał się w nowych cnotach: dotrzymywania zawartych umów i gospodarności. Cechował go racjonalizm, a więc rozumienie bliźniego, celowość działania, podwójna buchalteria, która powodzenie i niepowodzenie każdego przedsięwzięcia wyrażała w rachunku strat i zysków. Była w tym idea godziwego zarobku wywodząca się nakazu religijnego. Bogactwo można było zdobywać, stosując sprawiedliwą cenę i potępiając konkurencję, odbijanie klienta i podbijanie ceny. Idee wspólnoty i zdobywania zostały wmontowane w sposób myślenia wolności działania i równości w prawie nie w posiadaniu. Wymagana była pracowitość, oszczędność pieniędzy i czasu. Mniej wydawać, niż dostawać! Przewodnią myślą jest zmysł gospodarności. Do cnoty pracowitości i oszczędzania dołączono przyzwoitość, rzetelność, uczciwość. Gdy nauka kanoniczna traktowała działalność gospodarczą jako zło konieczne, protestantyzm uważał ją za pożądaną i konieczną.

Nadwiślański model człowieka przyzwoitego, rozważa pan Moneo, troszcząc się o rzetelną wiedzę dla ...