Realizacja inwestycji: FIDIC po polsku

Tomasz Leszczyński

Gra w kolory tęczy

Wymagania proceduralne Unii Europejskiej wymusiły na władzach Polski absorbowanie tychże procedur FIDIC w odniesieniu do największych inwestycji, począwszy od funduszy przedakcesyjnych, takich jak np. ISPA czy PHARE. Był to niejako wymóg Banku Światowego i Unii Europejskiej przystosowania administracji publicznej w Polsce do nowego modelu realizacji inwestycji budowlanych z porządkiem zasad i procedur w tym zakresie opracowanych po II wojnie światowej w Europie Zachodniej. Do wyboru, do koloru zamawiający miał zatem pełna paletę możliwych do wyboru kolorów procedur oraz warunków kontraktowych FIDIC.

Czym jest FIDIC?

Jest to zbiór procedur i warunków opisujących przebieg inwestycji budowlanych opartych na wzajemnych obowiązkach i relacjach zamawiającego jako inwestora i wykonawcy realizującego budowę oraz inżyniera kontraktu jako administratora tejże budowy. Jest to także elementarz wzoru umowy dla zamawiającego będącego często także głównym inwestorem oraz jego kontraktowego partnera – patrz wykonawcy. Powyższe procedury kontraktowe FIDIC zostały wydane i rozpowszechnione przez organizację FIDIC – Federation Internationale des Ingenieurs Conseils, czyli Międzynarodową Federację Inżynierów-Konsultantów w latach 60. ubiegłego stulecia. Na naszym rodzimym gruncie zasady FIDIC stara się promować i reprezentować akredytowana przez FIDIC organizacja SIDIR (Stowarzyszenie Inżynierów Doradców i Rzeczoznawców) z siedzibą w Warszawie. Po licznych modyfikacjach dopiero w 1999 r. FIDIC opublikował ostateczną wersję warunków kontraktowych dla poszczególnych typów zadań inwestycyjnych. )

Czerwony smok, czyli Red FIDIC

Pierwszym z rodzajów warunków kontraktowych jest wzór Czerwonej książki (Red FIDIC), gdzie są opisane szczegółowo obowiązki inwestora jako zamawiającego oraz wykonawcy przedmiotu inwestycji. Sam model warunków kontraktowych przeznaczony jest pod inwestycje typu robót budowlano-montażowych, zarówno liniowych jak i kubaturowych. Pojawia się tam także inżynier kontraktu jako Instytucja wynajęta przez zamawiającego do kompleksowego nadzoru nad powierzoną inwestycją przez zamawiającego. Należy tutaj wskazać, że procedury kontraktowe oparte są na warunkach zamawiającego – patrz zamawiający posiada kompleksową dokumentację techniczną wraz z pozwoleniami na budowę. Wykonawca, podpisując umowę, otrzymuje w pakiecie komplet dokumentacji w tym projekt wykonawczy oraz prawo do dysponowania nieruchomością na czas budowy. Zwykle w tym przypadku jest to ułatwienie dla wykonawcy, gdzie otrzymuje wprost instrukcje techniczne z projektu budowlanego, jak ma wyglądać realizacja inwestycji, w tym końcowa inwestycja. Należy tu podkreślić także wybór materiałów oraz technologię, która na etapie prac projektowych jest wybierana przez inwestora jako zamawiającego. Wszelkie nieścisłości oraz trudności w realizacji takiego kontraktu na podstawie otrzymanego od zamawiającego projektu wykonawca realizuje go w oparciu o konkretne decyzje – patrz polecenia inżyniera kontraktu, każdorazowo zatwierdzane przez zamawiającego.

Żółty tygrys, czyli Yellow FIDIC

Kolejnym typem warunków kontraktowych jest tak zwany wzór Żółtej książki (Yellow FIDIC), gdzie obowiązki projektowania oraz wykonawstwa zamawiający przenosi bezpośrednio na wykonawcę inwestycji w systemie kompleksowego „projektuj i buduj”. Ten typ warunków kontraktowych dotyczy zarówno instalacji elektrycznych i mechanicznych, jak i robót budowlano-inżynierskich. Należy tu nadmienić, że wykonawca na podstawie otrzymanych na etapie przetargu wytycznych od zamawiającego w postaci programu funkcjonalno-użytkowego przedmiotowej inwestycji musi nie tylko zaprojektować, ale także uzgodnić całą inwestycję z wszelkimi instytucjami administracyjnymi, jak organy gminy etc. Wchodzi tu w zakres prac wykonawcy jako projektanta wybór nie tylko przebiegu trasy inwestycji liniowych, ale także dobór technologii urządzeń i aparatury, np. w inwestycjach kubaturowych. Dodatkowym obowiązkiem jest uzyskanie w imieniu zamawiającego jako Beneficjenta prawa do dysponowania nieruchomością na cele budowlane patrz uzyskanie zgód właścicieli posesji oraz zgód na wejście w teren na czas oznaczony budową. Jest także kategoria spraw majątkowych do rozwiązania przez wykonawcę w zakresie odszkodowań dla podmiotów trzecich w ramach budowy. W ramach kontraktu Yellow FIDIC występuje również inżynier kontraktu.

Srebrny rumak, czyli EPC – inwestycja pod klucz

Oprócz dwóch klasycznych modeli FIDIC (Czerwonej i Żółtej książki) zamawiający ma do dyspozycji, także warunki kontraktowe EPC, czyli Engineering, Procurement and Construction tzw. „inwestycję pod klucz”. Takiego rodzaju kontrakt oparty jest na relacji obowiązków i odpowiedzialności wykonawcy w ramach pełnienia przez niego roli zarówno inżyniera kontraktu, projektanta oraz wykonawcy. Innymi słowy wykonawca ma za zadanie oddać zamawiającemu w użytkowanie wybudowany przedmiot lub obiekt umowy wraz z przysłowiowym „kluczem” do powyższego obiektu. Tego typu inwestycje są rzadko stasowane w Polsce. Dobrym przykładem jest rynek deweloperski, gdzie obiekty kubaturowe są oddawane „pod klucz” przez wykonawcę inwestorowi prywatnemu lub publicznemu. Warunki EPC są sygnowane jako Srebrna książka FIDIC.

Zielony szerszeń, czyli Green FIDIC

Następnym typem warunków kontraktowych opartych na procedurach FIDIC jest tzw. Zielona książka (Green FIDIC), gdzie inwestycja jest charakteryzowana jako nieskomplikowana oraz krótkotrwała oparta na robotach budowlano-inżynierskich. Przykładem może być budowa domku jednorodzinnego lub garażu.

Biała księga, czyli White FIDIC

Ten typ kontraktu jest przeznaczony dla relacji typu konsultant – zamawiający, gdzie siła fachowa oraz merytoryczna jest wynajmowana przez zamawiającego do tzw. asysty technicznej. W ramach takiej asysty technicznej konsultant pełni zwykle rolę inżyniera kontraktu, projektanta lub biegłego. Zadania te donoszą się m.in. do organizacji i przeprowadzenia po stronie zamawiającego przetargów oraz zarządzania kontraktami. Nomenklatura tego typu warunków FIDIC odnoszą się do koloru Białej książki (White FIDIC).

Fundusze UE na lata 2007-2013 a FIDIC

Pomimo że Polska jako kraj ma za sobą prawie dziesięcioletnie doświadczenie w wykorzystywaniu funduszy UE, w tym przedakcesyjnych – np. ISPA w ramach procedur FIDIC, obecnie jako kraj członkowski UE nie ma obowiązku stosowania tych procedur. Początkowa cała administracja publiczna, w tym instytucje zarządzające do poszczególnych programów operacyjnych poprzez swoje wytyczne dla beneficjentów propagowała stosowanie FIDIC. Na dzień dzisiejszy w perspektywie lat 2007-2013 odstąpiła od takiej konieczności, zostawiając beneficjentowi wybór co do zasady stosowania warunków umownych w ramach inwestycji z wykorzystaniem funduszy UE. ) Stosowanie procedur FIDIC jest bowiem propagowaniem sprawdzonych w Europie Zachodniej tzw. dobrych praktyk inżynierskich oraz zarządczych, których brakuje w Polsce. Sam Kodeks cywilny oraz Prawo budowlane oczywiście dopuszczają stosowanie dowolnych zapisów umownych, tworzenia wzoru kontraktu, natomiast nie przewiduje tak jak FIDIC np. Instytucji inżyniera kontraktu jako instytucji zarządzającej kontraktem, instytucji komisji rozjemczej lub arbitrażu. Pozostaje więc pytanie, po co wyważać otwarte drzwi? W ramach doświadczeń polskich beneficjentów, w tym PKP, GDDKiA oraz jednostek samorządu terytorialnego, pożądanym wzorem kontraktowym jest Czerwony FIDIC, ze względu na pozyskanie prawa do nieruchomości jako prawa do władania terenem, kontrolę nad doborem materiałów oraz technologii. Praktyka natomiast wskazuje, że w wyścigu z czasem częstokroć beneficjenci wybierają Żółty FIDIC ze względu na jego brak w kontekście przygotowania, zrealizowania inwestycji, a tym samym rozliczenia samej dotacji UE. Ryzyko jest więc przenoszone na wykonawcę, który odpowiednio wyżej kalkuluje wycenę takiego kontraktu, lecz jako wykonawca nie gwarantuje wypełnienie oczekiwań zamawiającego w zakresie projektu, wykonawstwa, odbioru przedmiotu umowy do użytkowania, nie wspominając o czasie jej realizacji. Należy zatem zawsze na podstawie analizy SWOT dobrać do naszej inwestycji odpowiedni kolor procedur FIDIC – najlepiej kolor różowy gwarantujący beneficjentowi sukces w każdej sytuacji o każdym czasie.

Przypisy

1. Patrz: FIDIC, Warunki kontraktowe dla budownictwa, Lausanne, FIDIC, 1999.
2. Patrz: Stanowisko MRR jako instytucji zarządzającej w sprawie stosowania Warunków kontraktowych FIDIC oraz niektórych klauzul umownych w projektach finansowanych ze środków Funduszu Spójności oraz Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.