Raport Specjalny: Kapitał przyrodniczy dla zrównoważonego rozwoju

Mikołaj Niedek

Program Natura 2000 związany z tworzeniem europejskiej sieci ekologicznej wywołuje wiele kontrowersji w środowiskach samorządowych. Wiele gmin obawia się, że wprowadzenie dodatkowych wymogów ochronnych spowoduje blokadę działalności gospodarczej i inwestycyjnej i zamieni lokalne tereny w skanseny przyrodnicze. Opinia ta jest tyleż powszechna, co nieprawdziwa, a rozwiązania może dostarczyć właściwe ujęcie problemu. Zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju ochronę przyrody należy traktować jako inwestycję w kapitał przyrodniczy, który jest czynnikiem, a nie barierą rozwoju.

Podstawy prawne Programu Natura 2000 tworzą dwie dyrektywy UE: Dyrektywa w sprawie ochrony dzikich ptaków (Council Directive 79/409/EEC z 02.04.1979) – tzw. dyrektywa ptasia oraz Dyrektywa o ochronie siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (Council Directive 92/43/EEC z 21.05.1992) – tzw. dyrektywa siedliskowa. Na gruncie polskim regulacje prawne Programu Natura 2000 wprowadziła Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z późn. zm.). Od tego też czasu trwa w Polsce ustanawianie obszarów chronionych Natura 2000. W latach 2006-2008 wykonana została szeroka akcja inwentaryzacji i waloryzacji flory, fauny i siedlisk przyrodniczych w celu wzmocnienia naukowych przesłanek do wyznaczenia sieci obszarów Natura 2000. Do 2009 r. Polska wyznaczyła 124 obszary specjalnej ochrony ptaków o łącznej powierzchni ok. 5400 tys. ha oraz 364 specjalne obszary ochrony siedlisk o łącznej powierzchni 2 891 231,53 ha. Warto zauważyć, że obszary te wyznaczane są na podstawach naukowych i warto zdać się w tym aspekcie właśnie na opinię przyrodników, a nie laików, którym wydaje się, że skoro Polska ma jeszcze tak dużo bocianów, to Natura 2000 nie jest nam potrzebna. Tymczasem według Polskiej czerwonej księgi roślin i zwierząt zagrożone wyginięciem jest ok. 15 proc. polskiej flory.

Tendencje regresywne obserwuje się u 1648 gatunków roślin i 111 gatunków zwierząt (kręgowców). W ciągu ostatnich 200 lat wyginęły lub ustąpiły w Polsce 124 gatunki roślin i 16 gatunków kręgowców, z czego 60 proc. w ostatnich 40 latach. Z badań przyrodników wynika, że tempo zanikania gatunków znacznie wzrosło i jest kilkaset razy większe niż przeciętnie w historii Ziemi. Jeśli ten proces nie zostanie zahamowany, to w okresie 20-30 lat w Europie wyginie m.in. ok. 15 proc. gatunków ptaków. Tendencje w zanikaniu różnorodności biologicznej w Europie, a także w Polsce występują naprawdę i wszelkie inicjatywy ochrony przyrody i środowiska powinny być podejmowane, prowadzone i wspierane szczególnie przez samorządy terytorialne.

W celu stworzenia systemowych warunków przeciwdziałania zanikaniu różnorodności biologicznej w Unii Europejskiej dyrektywa siedliskowa zapoczątkowała wyznaczanie Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, jako spójnego systemu obszarów chronionych na terytorium UE, pełniącej funkcje ochrony zagrożonych rodzajów siedlisk przyrodniczych, rzadkich gatunków roślin i zwierząt oraz siedlisk specyficznych dla poszczególnych regionów. Jej celem jest wyznaczenie specjalnych obszarów ochrony tych siedlisk. Z kolei dyrektywa ptasia nakazuje ochronę wszystkich gatunków ptaków naturalnie występujących w stanie dzikim na terytorium państw członkowskich poprzez obowiązek ochrony obszarów siedlisk określonych gatunków ptaków. Obszary chronione powinny być połączone fragmentami krajobrazu, zagospodarowanymi w sposób umożliwiający migracje, rozprzestrzenianie się i wymianę genetyczną gatunków. Niestety, właśnie o korytarze, łączniki ekologiczne, stanowiące ważny element Programu Natura 2000 toczy się obecnie zacięta walka między administratorami obszarów a przyrodnikami i reprezentującymi interes środowiska urzędnikami i organizacjami pozarządowymi.

Spójrzmy inaczej

To, czy Natura 2000 będzie jawiła się jako zagrożenie, czy szansa dla lokalnego rozwoju, zależy w dużej mierze od sposobu patrzenia. Konsyliacyjną perspektywę oferuje koncepcja trwałego i zrównoważonego rozwoju. Artykuł 3 prawa ochrony środowiska rozwój zrównoważony definiuje jako rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. Mówiąc skrótowo, jest to rozwój gospodarczy pożądany społecznie, uzasadniony ekonomicznie i dopuszczalny ekologicznie, realizowany w zgodzie ze społecznym i przyrodniczym otoczeniem, a nie ich kosztem. W tej perspektywie ochrona przyrody jawi się jako sposób zachowania i pomnażania kapitału przyrodniczego, czyli czynnika rozwoju właśnie.

Kapitał to zasoby w działaniu – zasoby zarówno finansowe czy techniczne, jak i ludzkie i przyrodnicze. Racjonalne korzystanie z kapitału ma miejsce wtedy, gdy poziom (tempo) korzystania z kapitału nie przekracza poziomu (tempa) jego odtwarzania. W przypadku np. lasu ma to miejsce wtedy, gdy tempo wycinki drzew nie przekracza tempa przyrostu biomasy drzewnej. Warto również pamiętać, że koszt zrównoważonego korzystania z kapitału jest mniejszy niż koszt jego odtworzenia. W przypadku kapitału przyrodniczego koszt jego degradacji jest bardzo wysoki lub nawet nieskończony. Nie da się odtworzyć zniszczonych gatunków czy silnie zdegradowanych ekologicznie siedlisk. Różnorodność jest miarą równowagi. Odpowiednio zróżnicowane biologicznie obszary przyrody są trwalsze i odporniejsze na zawirowania klimatyczne czy szkodniki. Świadczy to o ich jakości i wartości ekologicznej, ale również ekonomicznej.

Zachowanie i przywracanie tej różnorodności ma rangę strategiczno-polityczną i stanowi przedmiot wielu konwencji międzynarodowych (Konwencja o różnorodności biologicznej przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r.), polityk sektorowych (Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012) czy strategii europejskich i krajowych (Krajowa strategia ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z Programem działań z 2007 r.). Nadal jednak bogactwo pieniężno-rzeczowe cenione jest przez wielu obywateli i decydentów bardziej niż bogactwo przyrodnicze. Pewna organizacja ekologiczna głosi w tym kontekście wymowne hasło, że człowiek dopiero wtedy zrozumie, że pieniędzmi nie można oddychać, ani ich jeść, kiedy umrze ostatnie drzewo. Wracając jeszcze do wątku kapitałowego, w ochronie przyrody ważna jest niesubstytucyjność (niezastępowalność) kapitałów: pieniężno-rzeczowego (dostępne środki finansowe, środki trwałe, infrastruktura techniczna), społecznego (jakość relacji międzyludzkich, infrastruktura społeczna, edukacyjna i kulturowa) i przyrodniczego (bioróżnorodność).

Nie da się zastąpić ludzi i przyrody techniką. Te trzy rodzaje kapitału są wzajemnie uwarunkowane i sprzężone, a zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju (sustainable development) ich rozwój powinien być równomierny i proporcjonalny. Da się wszakże słyszeć głosy, że ochrona przyrody, w tym Natura 2000, powinna być realizowana tylko na specjalnych obszarach i w niektórych, predestynowanych do tego regionach. W ten sposób jednak pozbawiamy ludzi żyjących na innych terenach prawa do korzystania z dobrodziejstw przyrody, tworząc swoiste getta. Program Natura 2000 stara się tworzyć i zachować przyrodę w formie sieci – obszarów przyrody połączonych korytarzami ekologicznymi, umożliwiających egzystowanie i migracje poszczególnych gatunków. Struktura sieci, funkcjonująca w skali lokalnej, regionalnej, krajowej, europejskiej, a w przyszłości w skali globalnej, stanowi właśnie o jakości ekologicznej chronionych obszarów i wyróżnia ją spośród innych form ochrony przyrody, nie eliminując ich wszakże, lecz nakładając się na nie. Zachowanie i pomnażanie kapitału przyrodniczego odpowiedniej jakości umożliwia właśnie kompleksowa i zintegrowana z aktywnością społeczną i działalnością gospodarczą ochrona przyrody (różnorodności biologicznej, ekosystemowej i krajobrazowej), forsowana w Programie Natura 2000.

Działalność gospodarcza w Naturze 2000

Ochrona przyrody i środowiska nie sprowadza się do konserwatorskich działań ochronnych, lecz wiąże się z użytkowaniem i kształtowaniem przestrzeni ekologicznej. Działalność gospodarcza na obszarach Natura 2000 może więc być prowadzona, tylko właśnie w sposób zrównoważony, czyli uwzględniający uwarunkowania i aspekty ekologiczne. Dla obszarów Natura 2000 nie ustanawia się zakazów, tak jak dla innych form ochrony przyrody. Jedyny obowiązujący jest zakaz podejmowania działań mogących istotnie pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, a także wpłynąć negatywnie na gatunki, dla ochrony których dany obszar został wyznaczony (art. 33 pkt. 1 Ustawy dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody).

Na obszarach Natura 2000 nie podlega ograniczeniu działalność związana z utrzymaniem urządzeń i obiektów służących bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu, działalność rolna, leśna, łowiecka, rybacka, nie ogranicza się również amatorskiego połowu ryb. W przypadku nowych przedsięwzięć planowanych na obszarach chronionych w Programie Natura 2000 plan lub projekt przedsięwzięcia o potencjalnym bezpośrednim lub pośrednim wpływie na stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt podlega ocenie dokonywanej zgodnie z procedurą ocen oddziaływania na środowisko (OOS) pod względem jego ewentualnych skutków na stan tych siedlisk (art. 33 pkt. 3 Ustawy dnia 16 kwietnia 2004 ar o ochronie przyrody, dalej u.o.p.). O tym czy i w jakim zakresie ocena ta powinna być wykonana, decyduje Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska powołana na mocy Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227).

Koszty wykonania oceny oddziaływania na środowisko ponosi podmiot zamierzający zrealizować plan lub projekt przedsięwzięcia. W przypadku konieczności projektowania przedsięwzięć na obszarach chronionych konieczne jest stosowanie najmniej szkodliwej technologii alternatywnej (Najlepsze Dostępne Techniki BAT). Wyznaczenie obszaru Natura 2000 dokonuje minister środowiska na okres 20 lat. Z kolei specjalny plan ochrony dla danego obszaru Natura 2000 powinien zostać opracowany w okresie pięciu lat od jego zgłoszenia przez podmiot sprawujący nadzór nad danym terenem, w uzgodnieniu z właściwymi miejscowo radami gmin (art. 29 ust. 2 u.o.p.). Warto pamiętać, że plan ochrony wykorzystuje obejmujące dany obszar Natura 2000 plany ochrony ustanowione dla innych form ochrony przyrody: parku narodowego, parku krajobrazowego, rezerwatu przyrody oraz plany urządzania lasu. Plan ochrony powinien zawierać:

• opis i ocenę istniejących oraz potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych oraz określenie sposobów eliminacji lub ograniczania tych zagrożeń i ich skutków
• opis warunków zachowania lub przywrócenia właściwego stanu ochrony siedlisk i gatunków
• wykaz zadań ochronnych, z określeniem sposobu ich wykonywania, rodzaju, zakresu i lokalizacji na okres stosowny do potrzeb
• określenie zakresu monitoringu przyrodniczego
• opis przebiegu granic obszaru.

W tym punkcie szczególne ważne jest geodezyjne określenie granic obszaru Natura 2000, mające znaczenie dla przedsięwzięć inwestycyjnych. Ważnym zadaniem stojącym przed samorządami jest również inwentaryzacja przyrodnicza obszaru oraz stosowanie i monitorowanie wskaźników różnorodności biologicznej na poziomie gatunkowym, ekosystemowym i krajobrazowym. W tym celu pomocne mogą być narzędzia informatyczne mapowania przyrodniczego, wykorzystujące technologię GIS. Tryb i zakres opracowania projektu planu określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie trybu i zakresu opracowania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr 61, poz. 549).

W przypadkach podyktowanych nadrzędnym publicznym interesem społecznym czy gospodarczym wojewoda może zezwolić na realizację planu lub przedsięwzięcia, które może mieć ujemny wpływ na obszar Natura 2000, po wyrażeniu opinii w tej sprawie przez Komisję Europejską. Jednocześnie musi on zapewnić wykonanie kompensacji przyrodniczej, niezbędnej do zagwarantowania spójności i właściwego funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000. Jeżeli działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka lub rybacka wymaga dostosowania do wymogów ochrony obszaru Natura 2000, na którym nie mają zastosowania programy wsparcia z tytułu obniżenia dochodowości, wojewoda może zawrzeć umowę z właścicielem lub użytkownikiem obszaru, z wyjątkiem zarządców nieruchomości Skarbu Państwa, która zawiera wykaz niezbędnych działań, sposoby i terminy ich wykonania oraz warunki i terminy rozliczenia należności za wykonane czynności, a także wartość rekompensaty za utracone dochody wynikające z wprowadzonych ograniczeń (art. 36 pkt. 3 u.o.p.). Z kolei koszty związane z wdrożeniem i funkcjonowaniem sieci obszarów Natura 2000 w zakresie nieobjętym finansowaniem przez Wspólnotę Europejską są finansowane z budżetu państwa oraz z funduszy celowych.

Źródła finansowania

Działania związane z wprowadzaniem Programu Natura 2000 mogą uzyskać różne źródła finansowania. W ramach Program Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 w ramach piątej osi priorytetowej pt. „Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych” jednostki samorządowe i podmioty społeczne mogą w najbliższym czasie składać projekty w ramach wielu działań. W ramach działania 5.1. „Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej”, w poddziałaniu 5.1.1. Ochrona gatunków i siedlisk in situ – w III kwartale 2010 r. przewidziany jest nabór wniosków do dofinansowania na łączną kwotę 47 260 000 zł. W poddziałaniu 5.2.1. Zwiększanie drożności korytarzy ekologicznych – nabór zaplanowano w II kwartale 2010 – na łączną kwotę 35 445 000 zł. Na poddziałania: 5.3.1. Plany ochrony dla obszarów Natura 2000 oraz innych obszarów chronionych oraz 5.3.2. Krajowe programy ochrony wybranych gatunków lub siedlisk przyrodniczych nabór nie został jeszcze zaplanowany. W ramach działania 5.4. „Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska, w tym różnorodności biologicznej” w II kwartale 2010 r. przewidziano nabór do bardzo ważnego z perspektywy wprowadzania obszarów Natura 2000 poddziałania 5.4.4. Budowanie partnerstw oraz moderowanie platform dialogu społecznego. W działaniu tym promowane będą inicjatywy partnerskie (międzysektorowe), polegające na włączaniu w proces decyzyjny dotyczący projektowanych obszarów chronionych różnych grup interesu, reprezentowanych przez publiczne, prywatne i społeczne podmioty lokalne i regionalne – tzw. interesariuszy.

Dla procesów planistycznych, w tym wyznaczania obszarów Natura 2000 ma to o tyle istotne znaczenie, że pozwala uwzględnić na najwcześniejszym etapie możliwie najszersze spektrum interesów społecznych, gospodarczych i środowiskowych. Najgorzej jest bowiem, kiedy interesy te dochodzą do głosu na etapie realizacji inwestycji – jak miało to miejsce w przypadku Rospudy – i powodują niepowetowane straty finansowe, gospodarcze i moralne. Priorytet V Programu Infrastruktura i Środowisko administrowany jest przez Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych. Najpóźniej do końca I kwartału każdego roku kalendarzowego CKPŚ w porozumieniu z Ministerstwem Środowiska ogłasza na stronie internetowej (www.ckps.pl) harmonogram konkursów, które planuje przeprowadzić w danym roku.

Instrumentem finansowym UE poświęconym wyłącznie współfinansowaniu projektów w dziedzinie ochrony środowiska jest Program LIFE+. Dostępny w Polsce od 2008 r., a nabór organizowany jest raz do roku. Instytucją Wdrażającą Instrument Finansowy LIFE+ w Polsce jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Finansowanie z LIFE+ mogą otrzymywać jednostki, podmioty i instytucje publiczne lub prywatne. Beneficjenci mogą tworzyć partnerstwa w celu realizacji poszczególnych projektów. Program LIFE+ podzielony jest na trzy komponenty tematyczne. W ramach komponentu I Przyroda i Różnorodność Biologiczna – poświęconego ochronie, zachowywaniu lub odbudowie naturalnych ekosystemów, naturalnych siedlisk, dzikiej flory i fauny oraz różnorodności biologicznej, włącznie z różnorodnością zasobów genetycznych, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów Natura 2000 – finansowanie mogą otrzymać projekty dotyczące:

• zarządzania gatunkami i obszarami oraz planowania ochrony obszarów, w tym zwiększania ekologicznej spójności sieci Natura 2000
• monitorowania stanu ochrony, w szczególności ustalenie procedur i struktur monitorowania stanu ochrony
• rozwoju i realizacji planów działania na rzecz ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych
• zwiększenia zasięgu sieci Natura 2000 na obszarach morskich
• nabywania gruntów (pod pewnymi warunkami).

Do rolników – głównych mieszkańców i sąsiadów obszarów Natura 2000 – adresowany jest Program Rolno-środowiskowy w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. W ramach pakietu V PROW „Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000” dostępnych jest 10 tzw. wariantów, w ramach których można uzyskać dofinansowanie na ochronę danego rodzaju siedlisk. Płatności te zawierają się w przedziale 550-1390 zł/hektar. Płatność rolno-środowiskowa wypłacana jest w formie zryczałtowanej i stanowi rekompensatę utraconego dochodu lub dodatkowych poniesionych kosztów. Jest udzielana do gruntów rolnych, użytkowanych jako grunty orne, łąki, pastwiska oraz sady (w pakiecie „Rolnictwo ekologiczne” i w pakiecie „Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie”). Jest pomocą wieloletnią, wypłacaną corocznie, po wykonaniu określonego zestawu zadań w ramach danego wariantu. Obok wymienionych programów na uwagę zasługują również regionalne programy operacyjne, w ramach których przewidziano środki na działania związane z ochroną przyrody i różnorodności biologicznej, w tym obszary Natura 2000, Globalny Fundusz Środowiskowy GEF czy Szwajcarsko-Polski Program Współpracy – ograniczony jednak tylko do województw: lubelskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego i małopolskiego.

Korzyści z Natury 2000

Jakie zatem mogą być korzyści z kapitału przyrodniczego, a konkretnie z obszaru chronionego w systemie Natura 2000? W przypadku obszarów wiejskich, na których to terenach głównie leżą obszary wyznaczone do ochrony w systemie Natura 2000 najistotniejsza wydaje się kapitalizacja „renty zacofania”. Polska gospodarka rolna odziedziczona po okresie realnego socjalizmu nie miała tak negatywnego wpływu na stan środowiska i przyrody, jak to miało miejsce w krajach zachodnich o intensywnej, chemicznej agronomii.

Błędów Zachodu w tym obszarze nie należy powielać, lecz stawiać właśnie na proekologiczne metody gospodarki rolnej wytwarzające żywność wysokiej jakości zdrowotnej i smakowej, na którą popyt we współczesnych społeczeństwach stale wzrasta. Z proekologicznymi metodami gospodarki rolnej korespondują obszary przyrodnicze o odpowiednio zachowanej różnorodności biologicznej, stwarzając do niej odpowiednie warunki środowiskowe. Dla celów promocyjnych i marketingowych produktów ekologicznych i regionalnych możliwe jest wykorzystywanie znaku Natura 2000. Proekologiczne znaki mają coraz większe znaczenie dla coraz bardziej świadomych ekologicznie i wymagających konsumentów. Poza zachowaniem warunków do koprodukcji istotne jest również utrzymanie i rozwój walorów przyrodniczych i krajobrazowych regionu w zgodzie z jednolitymi europejskimi standardami oraz kultywowanie dziedzictwa przyrodniczego (i kulturowego) regionu i kraju. Ma to szczególne znaczenie dla rozwoju turystyki przyrodniczej (ekoturystyki), która stanowi ważny czynnik aktywizujący gospodarczo, tworzący wiele nowych, zielonych miejsc pracy.

Pracochłonne działania ochronne prowadzone na obszarach Natura 2000 także stanowią istotny czynnik zwalczania lokalnego bezrobocia. Zachowanie „naturalnego” charakteru regionu ma też znaczenie dla bezpieczeństwa ekologicznego regionu. Mieszkańcy chronieni są przed uciążliwymi dla zdrowia i środowiska inwestycjami. Ważnym aspektem jest także zachowywanie przyrodniczych obszarów referencyjnych (o względnie niezakłóconym przebiegu procesów przyrodniczych) dla celów edukacyjnych, naukowo-badawczych, a przede wszystkim dla przyszłych pokoleń.

Dobrym przykładem „skapitalizowania” chronionych zasobów przyrodniczych na obszarze Natura 2000 jest kania ruda – ptak drapieżny, który niegdyś występował licznie w Wielkiej Brytanii. Wskutek umyślnego zabijania od XVII w., a później chemizacji rolnictwa, w drugiej połowie XX w. była ona już na granicy wymarcia. Zniknęła zupełnie z Anglii i Szkocji, jedynie w środkowej Walii zachowało się kilka par. W połowie lat 90. XX w. wiejskie obszary środkowej Walii cierpiały na skutek wysokiego bezrobocia oraz niskich dochodów ludności (76 proc. średniej w Unii Europejskiej). Równolegle do wprowadzenia Programu Natura 2000 w 1994 r. rozpoczęto działania na rzecz rozwoju turystyki przyrodniczej. Zbudowano sześć obiektów, z których można było obserwować kanie rude, upowszechniono informacje o ekologii kani i ochronie przyrody w Walii.

W celu ułatwienia dostępu i skanalizowania ruchu turystycznego opracowano koncepcję rozwoju transportu publicznego i rowerowego, tworzono warunki do turystyki pieszej i konnej w powiązaniu z miejscami obserwacji kani. Władze terytorialne zachęcały lokalnych przedsiębiorców do produkcji ekologicznej i umieszczania na produktach logo przedstawiającego sylwetkę kani rudej. W efekcie w ciągu dwóch lat region odwiedziło ok. 150 tys. turystów, którzy zostawili w nim ok. trzech mln funtów (1996 r.). Powstało 114 nowych miejsc pracy, w tym 14 bezpośrednio związanych z obsługą ruchu turystycznego, a lokalne produkty zaczęły się lepiej sprzedawać. Do regionu napłynęło dużo środków finansowych, co spowodowało powstawanie kolejnych miejsc pracy.

Przykładów działań wykorzystujących dostępne jeszcze zasoby przyrodnicze, które poprzez ich odpowiednią ochronę, zrównoważone użytkowanie i „pomnażanie” stają się formą kapitału rozwojowego jest dużo. Wypada wyrazić nadzieję, że także Polska będzie za kilka lat mogła pochwalić się tego typu przedsięwzięciami, do których ma jeszcze stosunkowo dobre warunki. Zależy to jednak od polskich samorządów lokalnych, czy będą potrafiły dostrzec w Programie Natura 2000 szansę, a nie barierę rozwoju. I oby tych pierwszych było po prostu więcej.

Autor jest doktorem nauk ekonomicznych na Uniwersytecie w Białymstoku.
Związany z Europejską Wszechnicą Samorządową Fundacji Promocji Gmin Polskich. Specjalista od aspektów ekologicznych rozwoju gospodarczego.

Przydatne publikacje:

1. Zarządzanie obszarami Natura 2000. Postanowienia artykułu 6 dyrektywy „siedliskowej” 92/43/EWG, WWF 2007.
2. Zielone miejsca pracy. Ochrona Przyrody. Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2003.
3. Krajowa strategia ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z „Programem działań” (zał. do uchwały Rady Ministrów z 26.10. 2007 r.).
4. Natura 2000 w edukacji szkolnej. Poradnik dla nauczycieli, Kamieniecka J., Wójcik B., Sienkiewicz B., Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2007.
5. Artykuł 13. W poszukiwaniu społecznego wsparcia w zarządzaniu Konwencją o różnorodności biologicznej. Polska praktyka na tle doświadczeń światowych, Kalinowska A., Warszawa 2008.
6. Różnorodność biologiczna Polski. Drugi polski raport – 10 lat po Rio, Andrzejewski R., Weigle A. (red.), Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa 2003.
7. Oficjalna strona sieci Natura 2000 w portalu Komisji Europejskiej: http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/.
8. Portal „Natura 2000” Ministerstwa Środowiska: http://natura2000.mos.gov.pl/.
9. WWF Polska: http://www.wwf.pl/projekty/natura_2000.php.
10. Publikacje i portal edukacyjny Natura 2000 Instytutu na rzecz Ekorozwoju: www.ine-isd.org.pl.