Raport Specjalny | Forum Bezpieczeństwa Banków – PwC | Obserwacje Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego w obszarze kolegiów AML/CFT
Katarzyna Woźniak
wicedyrektor, Financial Crime Unit, PwC
Czym są kolegia AML/CFT i kiedy powstały?
Kolegia ds. przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu („kolegia AML/CFT” – ang. college) są stałymi strukturami stworzonymi w celu współpracy i wymiany informacji pomiędzy organami nadzoru z różnych krajów członkowskich Unii Europejskiej i krajów spoza UE odpowiedzialnymi za nadzór w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Instytucja jako taka jest stosunkowo nowa (powstała w grudniu 2019 r.), natomiast na konieczność transgranicznej współpracy nadzorców zwróciły już uwagę rekomendacje Grupy Specjalnej do Spraw Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (ang. Financial Action Task Force – FATF) wydane w 2012 r.1
Komisja Europejska w czwartej dyrektywie AML (UE) 2015/849 zawarła przepisy o współpracy z europejskimi urzędami nadzoru oraz jednostkami analityki finansowej z różnych państw członkowskich2. Z kolei piąta dyrektywa AML (UE) 2018/843, doprecyzowała te zapisy poprzez wprowadzenie m.in. punktów kontaktowych (osób odpowiedzialnych za przyjmowanie wniosków o udzielenie informacji od jednostek analityki finansowej z innych państw członkowskich) oraz stwierdzenie, że państwa członkowskie nie zakazują wymiany informacji ani nie powinny nakładać nadmiernie restrykcyjnych wymagań w tym zakresie3. Przepisy dyrektywy stanowiły podstawę do rozszerzenia zakresu wymiany informacji pomiędzy organami nadzoru, a dodatkowo trzy europejskie urzędy – Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA), Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EIOPA) oraz Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) – 16 grudnia 2019 r. wydały wspólne wytyczne – JC/2019/81 („wytyczne”) dotyczące współpracy i wymiany informacji pomiędzy podmiotami nadzorującymi instytucje finansowe i kredytowe4.
Jako filar współpracy ustanowiono właśnie spotkania nadzorców w formie kolegiów AML/CFT. Mają być one stałymi strukturami, do których należą podmioty odpowiedzialne za nadzór tej samej instytucji finansowej, jeśli działa ona w co najmniej trzech państwach członkowskich lub także poza Unią Europejską. Taka forma współpracy ma zapewnić wszystkim organom nadzoru dostęp do odpowiednich informacji oraz ich wykorzystanie w celu skoordynowanego podejścia do nadzoru nad konkretnymi instytucjami.
Zgodnie z wytycznymi, czas na ukonstytuowanie kolegiów AML/CFT dla wszystkich instytucji finansowych, które powinny im podlegać, został wyznaczony do 10 stycznia 2022 r. Według raportu EBA z 15 grudnia 2020 r.5, pomiędzy grudniem 2019 a październikiem 2020 r. powstały kolegia dla 10 europejskich banków. Jak wskazuje wspomniany raport EBA, część państw członkowskich opóźniło się z wdrożeniem piątej dyrektywy AML (czas na jej implementację upłynął 10 stycznia 2020 r.) i w związku z tym ich nadzorcom brakowało odpowiednich podstaw prawnych do uczestnictwa w kolegiach. W tym roku jednak można się spodziewać powstawania kolejnych kolegiów, po pierwsze dlatego, że zbliża się termin określony w wytycznych, a także dlatego, że większość państw Unii wdrożyła do prawa krajowego piątą dyrektywę AML6.
W Polsce jako podstawę współpracy z EBA oraz w ramach kolegiów można wskazać nowo dodany do ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu („ustawa AML”) art. 115a (prezydent podpisał nowelizację ustawy AML 8 kwietnia br.), który stanowi, że „odpowiednio Generalny Inspektor i KNF w zakresie nadzorowanych instytucji obowiązanych współpracują z właściwymi organami państw członkowskich”. Z kolei przepisy ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym w nowo dodanym art. 17e i 17f, mówią o współpracy Komisji Europejskiej zarówno z organami nadzorczymi państw członkowskich, jak i z nadzorcami spoza Unii w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy lub finansowaniu terroryzmu.
Jak wynika z opublikowanego przez Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF) rocznego sprawozdania z działalności za 2020 r., Polska rozpoczęła już współpracę w ramach kolegiów7. Zebranie, na które zaproszono GIIF, dotyczyło polskiej spółki, będącej spółką zależną międzynarodowego podmiotu finansowego, w którym wykryto nieprawidłowości.
Jak kolegia wyglądają w praktyce?
Kolegia składają się ze stałych członków i członków obserwatorów, a także zaproszonych uczestników. Stałymi członkami są reprezentanci EBA i krajowych organów nadzoru w jurysdykcjach UE, w których operuje dany podmiot, a obserwatorami mogą być jednostki analityki finansowej oraz organy nadzoru z krajów spoza Unii. Zaproszeni uczestnicy to właśnie instytucje finansowe/kredytowe, których dane kolegium dotyczy, audytorzy czy doradcy. Pracami kieruje wiodący organ nadzoru, który w pierwszej kolejności identyfikuje, jakie podmioty powinny uczestniczyć w konkretnym kolegium. Idea tych spotkań zakłada także pewną elastyczność, więc jeśli jeden z uczestników uważa, że jeszcze jakiś podmiot powinien zostać zaproszony, informuje i uzgadnia to z pozostałymi członkami kolegium.
Wytyczne wskazują dwa rodzaje spotkań: planowane (mogą odbywać się raz na kwartał albo dwa razy w roku) oraz spotkania ad hoc (zgodnie z przyjętą praktyką informację o takim spotkaniu podmiot zobowiązany ma otrzymać z dwu-, trzytygodniowym wyprzedzeniem). Dotychczas funkcjonujące kolegia miały także spotkania przygotowawcze. W praktyce częstotliwość posiedzeń może być większa, jeśli ekspozycja danej instytucji finansowej na ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu wzrośnie.
Czego mogą spodziewać się banki i inne instytucje finansowe od kolegiów, które ich dotyczą?
Instytucje finansowe mogą się spodziewać zaproszeń do udziału w kolegiach i uczestnictwa w dedykowanej im specjalnej części posiedzenia. Jak wynika z raportu EBA, w przypadku zidentyfikowanych nieprawidłowości mogą otrzymać konkretne pytania w zakresie planu naprawczego w danej instytucji lub mogą być poproszone o zaprezentowanie działań wykonanych w ramach zaadresowania uwag organów nadzoru. W zależności od przyjętej formuły spotkania (według raportu, w ubiegłym roku większość z nich odbyła się zdalnie) część wyjaśnień może być składana w formie dyskusji, a na część nadzorcy mogą wymagać pisemnych odpowiedzi. Instytucje finansowe wdrażające plany naprawcze w zakresie AML/CFT lub instytucje finansowe z wysoką ekspozycją na ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu powinny być przygotowane do aktywnego udziału w kolegiach AML/CFT. Zwiększająca się współpraca pomiędzy organami nadzoru i jednostkami analityki finansowej, a także rosnąca liczba działających kolegiów AML/CFT wpłynie na większe oczekiwania w stosunku do banków w zakresie gotowości do przygotowania szybkich i wyczerpujących odpowiedzi na pytania organów nadzoru.
Jak w kolegia wpisują się w trendy AML/CFT?
Przestępczość finansowa ma z natury charakter transgraniczny, a jak wynika z raportu Europejskiej Agencji do spraw Współpracy Organów Ścigania (Europol), nasiliła się podczas ostatniego roku pandemii COVID-19. Komisja Europejska angażuje się w walkę z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu, czego wyrazem jest m.in. powoływanie kolegiów, które wpisują się w trend międzynarodowej współpracy w zakresie AML/CFT. Kolejnym krokiem będzie ustanowienie organu nadzoru w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu na szczeblu Unii Europejskiej. Plan na jego powstanie Komisja Europejska zakomunikowała w wydanym 7 maja 2020 r. komunikacie 2020/C – 164/068. Jeszcze w tym roku ma zostać przedstawiona analiza wniosków dotycząca funkcji tego organu, zakresu prac i jego struktury.
[1] Tzw. 40 Rekomendacji FATF (ang. International Standards on combating money laundering and the financing of terrorism & proliferation: https://www.fatf-gafi.org/publications/fatfrecommendations/documents/fatf-recommendations.html)
[2] Art. 50-57 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, zmieniająca rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 648/2012 i uchylająca dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/60/WE oraz dyrektywę Komisji 2006/70/WE
[3] Podsekcja IIa Współpraca między właściwymi organami państw członkowskich, Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/843 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę (UE) 2015/849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu oraz zmieniająca dyrektywy 2009/138/WE i 2013/36/UE (Tekst mając znaczenie dla EOG).
[6] https://ec.europa.eu/info/publications/anti-money-laundering-directive-5-transposition-status_en
