Raport Specjalny | Bankowość Lokalna – Diebold Nixdorf |Pustynie gotówkowe to globalny problem | Jak uniknąć błędów w Polsce?
Tomasz Rokita
Dyrektor zarządzający pionu Polska, Ukraina, Węgry Diebold Nixdorf Sp. z o.o.
W dużych miastach dostęp do gotówki nie jest przywilejem, a zwykłym elementem infrastruktury. Dostęp do bankomatów jest zazwyczaj w odległości spaceru, oddziały banków pracują przeważnie pięć dni w tygodniu. Co prawda nie wszystkie placówki obsługują transakcje gotówkowe, ale póki co nie jest to wyzwaniem nie do pokonania. Problem pustyń gotówkowych zaczyna się tam, gdzie brak popytu na usługi bankowe eliminuje taką maszynę z otoczenia. Utrzymanie urządzenia, której jedyną funkcją jest wypłata gotówki, staje się w Polsce po prostu nieopłacalne. Sytuacja wygląda zupełnie inaczej, kiedy do podstawowej usługi wypłaty dodaje się inne usługi bankowe, dzięki którym większa liczba klientów może skorzystać na obecności urządzenia. Jednym z takich urządzeń są recyklery – urządzenia z zamkniętym obiegiem gotówki, z których klienci mogą nie tylko wypłacać gotówkę, ale również ją wpłacać.
Rośnie liczba miejscowości, w których klienci wypłacają gotówkę okresowo – przemieszczają się do większych ośrodków oddalonych nawet o kilkadziesiąt kilometrów. Tę sytuację nazywamy właśnie pustynią gotówkową. Według NBP, monitorującego potrzeby gotówkowe w Polsce, kwartalnie wypłacamy z bankomatów 100 mld zł, a robi to 90% naszego społeczeństwa. W zeszłym roku do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęło zgłoszenie konsumenckie o odczuwalnym problemie z dostępem do gotówki, RPO przekazał prezesowi Związku Banków Polskich informację o tych problemach. Jak potoczą się losy tej skargi, trudno ocenić, nie ulega jednak wątpliwości, że sytuacja dojrzała do zmian.
Wyzwania związane z odległymi lokalizacjami
Raport Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego „Analiza rynku bankomatów w Polsce 2023” wnikliwie opisuje, jak wyglądają potrzeby konsumentów odnośnie gotówki oraz w jaki sposób robimy zakupy i jak za nie płacimy. Okazuje się, że bankomaty wciąż są dla Polaków głównym źródłem wypłacania gotówki i są niezbędne, by opisane zwyczaje zakupowe zaspokoić.
Doświadczenia innych państw: czy możemy uczyć się na cudzych błędach?
Według portalu This Is Money miejscowość Kielder to najodleglejsze miejsce na brytyjskiej pustyni gotówkowej. Mieszkańcy, którzy chcą otrzymać gotówkę, do najbliższego bankomatu muszą przemieścić się na odległość 30 km. Ze względu na kręte pasy na drodze, podróż w obie strony może zająć dwie godziny lub więcej – i to tylko wtedy, gdy można korzystać z samochodu. Transport publiczny zajmie jeszcze więcej czasu. Ostatecznie aby dotrzeć do oddziału banku, trzeba pokonać prawie 50 km. W przeszłości mieszkańcy miasteczka mieli do dyspozycji w pobliżu trzy placówki, ale wszystkie zostały zamknięte. Nie tylko oni cierpią z powodu tej sytuacji. Turyści, którzy przyjeżdżają do Kielder, mają trudności z uzyskaniem gotówki. Bankomat lub mobilny bank mógłby być rozwiązaniem problemów dwóch dużych grup interesariuszy.
Bankowość cyfrowa i internetowa może oferować dostęp do usług finansowych, ale wielu mieszkańców twierdzi, że korzysta z tych usług nie z wyboru, ale z braku alternatywy. Nie znają się na komputerach, zmagają się z procesami i obawiają się, że są podatni na ataki hakerów. To jeden z najczęstszych powodów, dla których bankowość cyfrowa nie jest najlepszym rozwiązaniem do świadczenia usług finansowych na tych obszarach, które nie posiadają odpowiedniej infrastruktury bankowej. Inną kwestią jest to, że w ciągu ostatniego roku mieliśmy do czynienia z kilkoma awariami, które sprawiły, że płatności cyfrowe stały się, przynajmniej przez pewien czas, bezużyteczne:
- W Kanadzie system płatności musiał przejść na gotówkę we wrześniu ubiegłego roku z powodu problemów z siecią w całym kraju.
- Również w 2023 r. zakłócenia sieci w Australii, Japonii i Singapurze doprowadziły do podobnych rezultatów.
- Bank centralny Korei Południowej opowiedział się za fizyczną gotówką ze względu na jej znaczenie podczas reagowania na katastrofy.
Tak więc posiadanie gotówki dostępnej jako rozwiązanie alternatywne w przypadku awarii infrastruktury cyfrowej, ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia kontynuacji działalności. Jest to szczególnie ważne w odległych obszarach wiejskich, gdzie łączność może być często słaba.
Szwecja jest często wykorzystywana jako najlepszy przykład kraju, który miał stać się bezgotówkowy. Jednak ostatnio podjęto wysiłki w celu zapewnienia dostępu do gotówki. Eksperci sugerowali, że Szwecja stanie się w pełni bezgotówkowa w 2023 r. Tymczasem szef szwedzkiego Riksbanku wyjaśnił, że jego zdaniem zawsze powinna istnieć możliwość płacenia gotówką przynajmniej za najważniejsze towary i usługi, aby zapewnić inkluzywność w dostępie do usług finansowych. Po takich stwierdzeniach nastąpiły działania: szwedzki parlament przyjął ustawę wymagającą zapewnienie obywatelom dostępu do gotówki – przynajmniej w formie bankomatu – w promieniu 25 kilometrów od miejsca zamieszkania.
Rola gotówki w czasie kryzysu
Europejski Bank Centralny, prowadzący analizy globalnych zjawisk w zakresie płatności gotówkowych, wskazuje, że większość ludzi zamieszkujących strefę euro jest przeciwna systemowej rezygnacji z gotówki. Zgodnie z badaniem ankietowym, które objęło 65 tys. mieszkańców strefy euro, co najmniej 80% transakcji w punktach sprzedaży (a pod względem wartości – ponad połowa) jest dokonywanych w gotówce. W ciągu ostatnich pięciu lat liczba banknotów euro wzrosła w ujęciu średniorocznym o 4,9% pod względem wartości i o 6,2% pod względem liczby sztuk. Co ważne, największy wzrost dotyczy nominałów używanych głównie do płacenia, nie zaś do gromadzenia oszczędności.
EBC wskazuje zatem, że docelowa polityka finansowa państw powinna opierać się na czterech zasadach: 1) bezpieczeństwa technologicznego; 2) efektywności; 3) neutralności wobec technologii oraz 4) swobody wyboru sposobu płatności przez konsumentów.
Potrzeba dostępności gotówki na obszarach wiejskich
Jak możemy pozbyć się pustyni gotówkowej? Instalowanie bankomatów w lokalizacjach pozbawionych systemowego dostępu do gotówki, umożliwia prowadzenie usług gotówkowych przy stosunkowo niskich kosztach. Zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt, że nowoczesne urządzenia, takie jak samoobsługowe urządzenia serii DN® firmy Diebold Nixdorf, są przystosowane do tego rodzaju warunków – wymagają mniejszej liczby wizyt techników serwisowych lub usług CIT. Dzieje się tak dzięki wieloletniemu doświadczeniu inżynierskiemu, które zostało wykorzystane przy ich projektowaniu, co zapewnia mniejszą liczbę zdarzeń związanych z przestojem oraz dużą pojemność kaset na gotówkę. W przypadku wystąpienia awarii urządzenie DN Series może udostępniać informacje o prawdopodobnej przyczynie, dzięki czemu rozwiązanie po zaledwie jednej wizycie jest znacznie bardziej prawdopodobne. W związku z tym doskonale nadaje się do instalacji w regionach nieubankowionych i zmniejszenia problemu pustyni gotówkowej.
Instytucje finansowe powinny podejść do obsługi gotówkowej w strategiczny sposób. Poprzez wykorzystanie rozwiązań technologicznych, przy jednoczesnym obniżeniu kosztów operacyjnych i wygenerowaniu oszczędności czasowych, decyzja o instalacji recyklerów może stać się najlepszą drogą do zapewnienia klientom stałej dostępności gotówki.
Banki Spółdzielcze, dzięki operowaniu także i na mniej zurbanizowanych terenach, doskonale znają potrzeby swoich klientów. Będąc świadomymi skali obszaru, na którym działają, poszukują rozwiązań, które zapewnią zarówno dostęp do gotówki ich klientom, jak i dostarczą produkt, który pozwoli obniżyć koszty operacyjne. Od kilku lat obserwujemy wzrost inwestycji w infrastrukturę Banków Spółdzielczych – stare urządzenia bankomatowe są wymieniane na recyklery. To z kolei przekłada się na zmniejszanie różnic w dostępie do usług bankowych w skali kraju. Dzięki temu Banki Spółdzielcze w znaczący sposób wpływają na eliminowanie pustyń gotówkowych z mapy Polski. Jako DN cieszymy się, że swoimi rozwiązaniami możemy się do tego przyczynić oraz chwalimy sobie współpracę z tak dynamicznie rozwijającym się klientem, jakim są Banki Spółdzielcze.
