Prawo: Przezorny, czyli bezpieczny

Beata Paxford

W nauce zarządzania ryzykiem ryzyko prawne nie stanowi odrębnej grupy. Zgodnie z definicją wypracowaną przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego (BKNB) zawiera się ono w ryzyku operacyjnym, albowiem konsekwencją niewłaściwego zarządzania ryzykiem operacyjnym (w tym prawnym) jest zawsze wystąpienie straty po stronie banku. Definicja ryzyka prawnego zaproponowana przez BKNB koncentruje się przede wszystkim na jego aspektach sankcyjnych, takich jak ingerencja nadzoru w działalność banku, nałożenie kar grzywny itp. Nie obejmuje ona jednak kwintesencji ryzyka prawnego, jaką niewątpliwie jest ryzyko naruszenia obowiązujących przepisów prawnych, postanowień umownych (w zakresie umów zawieranych przez banki ) oraz tzw. soft law. Przy czym, za soft law uznać należy wszelkie rekomendacje dotyczące działalności banków, zasady corporate governance oraz dobrych praktyk bankowych wypracowane przez organizacje o charakterze dobrowolnie zrzeszające banki.

Różne rodzaje ryzyka prawnego

Patrząc na propozycję BKNB, trudno nie dostrzec braków w tej definicji. W obecnych czasach, kiedy tak dużą wagę przywiązuje się do zapewnienia bezpieczeństwa i stabilności sektora bankowego, nie sposób nie dostrzec wagi ryzyka prawnego. Stąd też na potrzeby niniejszej publikacji zdecydowałam się uznać je za samodzielny i niezależny rodzaj ryzyka. Konsekwencją niewłaściwego zarządzania ryzykiem prawnym, w przeciwieństwie do ryzyka operacyjnego jest nie tylko wystąpienie straty, ale przede wszystkim zwiększenie ryzyka reputacyjnego.

W ramach ryzyka prawnego w banku należy wyszczególnić następujące rodzaje ryzyk: ryzyko compliance (ryzyko regulacyjne), ryzyko sporów sądowych, ryzyko umowne oraz ryzyko korporacyjne.

Z nadzorczego punktu widzenia, najistotniejsze jest ryzyko compliance. Dotyczy ono przestrzegania przez banki przepisów prawa o charakterze publicznoprawnym. Banki w aspekcie compliance są zobowiązane do zachowania przepisanych prawem norm w zakresie adekwatności kapitałowej, limitów koncentracji wierzytelności, zarządzania ryzykiem itp. Oprócz przepisów ustawy prawo bankowe, banki muszą także funkcjonować zgodnie z dyrektywami Unii Europejskiej (takimi choćby, jak MiFID, CRD II, PSD czy CAD). Nieprzestrzeganie przez bank przepisów prawnych wiąże się z ryzykiem ingerencji organów nadzorczych. Konsekwencją naruszeń może być nie tylko nałożenie nań grzywny, ale także jego kontrola i obserwacja działalności przez Komisję Nadzoru Finansowego w dłuższej perspektywie czasowej. Nie musi się to zawsze wiązać ze stratami finansowymi, raczej chodzi tu o nadszarpnięcie zaufania do banku i monitorowanie jego funkcjonowania pod względem przestrzegania prawa przez nadzór(co może dotyczyć np. wykonywania zaleceń KNF).

Spory sądowe

Do tej kategorii ryzyka zaliczymy także działanie zgodne z zapisami rekomendacji wydanych przez KNF. Wprawdzie w doktrynie trwa spór co do ich charakteru prawnego, ale należy przyjąć, że banki mają obowiązek ich wdrażania. Z punktu widzenia zarządzania ryzykiem prawnym, istotne są Rekomendacje M, A, S i T. Przy czym te trzy ostatnie dotyczą, oprócz norm o charakterze publicznoprawnym, także zarządzania ryzykiem prawnym w zakresie stosunków bank – klient. Rekomendacja A została wprowadzona w 2010 r. i dotyczy zarządzania ryzykiem w zakresie umów na instrument pochodny. Jednym z zaleceń zawartych w niej jest minimalizacja ryzyka sporów sądowych z klientami. Wskazuje się na polubowne załatwianie sporów z nimi, a wstąpienie na drogę sądową uznawane jest za ostateczność.

Z zasady spory sądowe są czasochłonne, kosztowne i niosą ze sobą ryzyko straty finansowej oraz reputacyjnej ze strony banku. W ramach sporów sądowych prowadzonych przez banki, można wyróżnić spory administracyjne (prowadzone z nadzorem, urzędem skarbowym, ...