Postępowanie restrukturyzacyjne i upadłościowe jako forma zaspokojenia roszczeń

Ponieważ jednak postępowanie upadłościowe w praktyce najczęściej prowadzi do likwidacji przedsiębiorstwa, co wpływa negatywnie na gospodarkę (likwidacja miejsc pracy, brak możliwości pełnego zaspokojenia wierzycieli itp.), ustawodawca słusznie uznał, że w pierwszej kolejności należałoby podjąć próbę naprawy przedsiębiorstwa – czyli jego restrukturyzację, a dopiero w potem je likwidować.

Rada Ministrów w dniu 9 września 2014 r. przyjęła projekt ustawy Prawo restrukturyzacyjne, który wprowadza nowoczesne instytucje i realizuje tzw. „politykę nowej szansy”. Głównym celem postępowania restrukturyzacyjnego jest zapewnienie przedsiębiorcom i ich kontrahentom skutecznych instrumentów do restrukturyzacji przy jednoczesnej maksymalizacji ochrony praw wierzycieli, a dzięki temu uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika. Ustawa ta ma wejść w życie 1 czerwca 2015 r. (cześć przepisów dotyczących zasad udzielania pomocy publicznej części przedsiębiorcom ma obowiązywać od 1 września 2015 r.).

Projekt ustawy zakłada, że postępowanie restrukturyzacyjne, w przeciwieństwie do stygmatyzującego postępowania upadłościowego, będzie instytucją autonomiczną a jednocześnie wprowadza zasadę subsydiarności (pomocniczości) postępowania upadłościowego jako ultima ratio czyli ostateczność wobec ekonomicznego fiaska restrukturyzacji. Zdolność restrukturyzacyjną będą posiadali wszyscy przedsiębiorcy. Nie będą jej mieli Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego.

Ponieważ postępowanie restrukturyzacyjne i upadłościowe będą wzajemnie się przenikały, konieczna jest kompleksowa reforma tej dziedziny prawa. Zakłada się, że przepisy ustawy Prawo restrukturyzacyjne, będą jednocześnie, w przepisach przejściowych, nowelizowały ustawę Prawo upadłościowe i naprawcze. Jedną ustawą wprowadzona zostanie zupełnie nowa ustawa – Prawo restrukturyzacyjne oraz nastąpi szeroka nowelizacja obowiązującej ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze (i kilku innych ustaw).

Ustawa Prawo restrukturyzacyjne wprowadzi cztery, zupełnie nowe instytucje restrukturyzacji – podstawowe dwie procedury: zatwierdzenie układu w wyniku samodzielnego zbierania głosów przez dłużnika i przyspieszone postępowanie układowe oraz dwa pozostałe: postępowanie układowe i sanacyjne. Co istotne, w prawie restrukturyzacyjnym wykluczona będzie możliwość przyjęcia układu o treści nieakceptowanej przez dłużnika.

Najistotniejsze zmiany dotyczyć będą powoływania i składu rady wierzycieli. Będzie ona musiała być powoływana na wniosek 3 wierzycieli (nawet niewielkich) lub jednego większego (ponad 20%) albo na wniosek dłużnika. Dzięki takiej regulacji rada wierzycieli będzie powoływana niemal zawsze, gdy tylko wierzyciele wyrażą taką wolę.

Postępowanie w przedmiocie zatwierdzenia układu polegać będzie na tym, że dłużnik sam będzie zbierał głosy wierzycieli, a gdy uzyska większość wymaganą do przyjęcia układu, składać będzie do sądu wniosek o zawarcie układu. Dłużnik będzie miał obowiązek wyboru osoby posiadającej licencję doradcy restrukturyzacyjnego (obecnie licencję syndyka), która zweryfikuje propozycje układowe pod względem zgodności z prawem oraz zgodności propozycji układowych z ustaleniami z wierzycielami. Ten rodzaj postępowania skierowany jest do przedsiębiorców którzy są co prawna wypłacalni, ale spodziewają się problemów finansowych w przyszłości i ma trwać krótko, najwyżej dwa tygodnie.

Przyspieszone postępowanie układowe wymagać będzie również zawarcia układu z wierzycielami, ale nie poprzez samodzielne zbieranie głosów przez dłużnika, lecz na zwoływanym przez sąd zgromadzeniu wierzycieli. W tym postępowaniu będzie możliwe zabezpieczenie majątku dłużnika poprzez zawieszenie egzekucji wierzytelności objętej układem, jeżeli egzekucja mogłaby utrudnić lub uniemożliwić zawarcie układu. Przewidywany czas trwania tego postępowania to ok. 2 miesiące.

Postępowanie układowe będzie prowadzone na analogicznych zasadach jak obecne postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu, z tym, że dłużnik będzie musiał przedstawić propozycje układowe już we wniosku do sądu. Przedsiębiorca nadal co do zasady będzie mógł zarządzać przedsiębiorstwem ale pod kontrolą sądu i wierzycieli. To postępowanie skierowane będzie do przedsiębiorców, którzy są na skraju wypłacalności lub są już niewypłacalni i ma trwać od 6 do 9 miesięcy.

Postępowanie sanacyjne jest najbardziej zbliżone do obecnego postępowania likwidacyjnego. Prowadzić ma do zaawansowanej restrukturyzacji zobowiązań, majątku i zatrudnienia przy jednoczesnym ograniczeniu dłużnika w zarządzeniu przedsiębiorstwem oraz poddaniu go restrykcyjnemu nadzorowi ze strony sędziego komisarza i wierzycieli. Postępowanie to kierowane jest dla tych niewypłacalnych przedsiębiorców, które jednak opłaca się zrestrukturyzować i ratować przez upadłością. Według założeń postępowanie ma trwać ok. 1 roku.

Projekt ustawy zakłada, że jeżeli wierzytelności są niesporne i znajdują się w księgach rachunkowych dłużnika, nie będzie konieczne gromadzenie odpisów papierowych faktur w aktach sprawy. Przepisy mają motywować syndyków do szybszego i efektywniejszego działania uzależniając ich wynagrodzenie m.in. od czasu trwania postępowania, nakładu pracy syndyka czy skomplikowania postępowania.

Również postawa wierzycieli będzie miała istotne znaczenie – dla zawarcia układu wymagana będzie zgoda większości a nie jak dotąd wszystkich, przy czym sąd będzie kontrolował czy decyzja w sposób oczywisty nie zmierza do poszkodowania wierzycieli mniejszościowych. Całkowitym novum będzie informatyzacja postępowania, która zapewnić ma usprawnienie komunikacji między uczestnikami i sądem. Centralny Rejestru Restrukturyzacji i Upadłości zapewni łatwy dostęp do informacji na temat zbywanych składników masy, stanu sprawy a docelowo pozwoli również przesyłać elektroniczne wnioski tak do sądu oraz syndyka. W rejestrze, w formie elektronicznej dostępne będą postanowienia i obwieszczenia związane z procesami upadłościowymi, wzory dokumentów i baza danych sądów, syndyków i biegłych.

Projekt przewiduje również zobligowanie organów postępowania do składania wszystkich dokumentów drogą elektroniczną. Wejście w życie Prawa restrukturyzacyjnego wymusi zmiany dotyczące instytucji syndyka – ma on być doradcą restrukturyzacyjnym. O powierzeniu danej osobie tej funkcji nie będzie decydował już wyłącznie sąd, ale przede wszystkim wierzyciele i dłużnicy. Doradca będzie kontrolował działalność dłużnika, wspomagał proces zawierania układu, a następnie jego realizacji.

Aktualnie obowiązujące przepisy ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze zostaną znowelizowane.

Aktualnie obowiązujące przepisy przewidują dwa rodzaje postępowania upadłościowego: obejmujące likwidację majątku dłużnika oraz z możliwością układu z wierzycielami.

Postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku polega na zbyciu majątku upadłego a z uzyskanych w ten sposób funduszy zaspokojeniu wierzycieli. Przedsiębiorca jest pozbawiony prawa zarządu i dysponowania swoim majątkiem. Czynności te wykonuje syndyk, którego rola sprowadza się do likwidacji masy upadłości przez sprzedaż jej składników oraz ściągnięcia wierzytelności od dłużników upadłego. i wykonanie albo zbycie innych praw majątkowych wchodzących w skład masy upadłości. Po dokonaniu wszystkich tych czynności sąd upadłościowy stwierdza zakończenie postępowania upadłościowego, a upadły odzyskuje prawo do dysponowania majątkiem.

Postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu prowadzi się, gdy wierzyciele są zainteresowani utrzymaniem przedsiębiorstwa upadłego, które pozwoli na zaspokojenie choćby części wierzytelności przy jednoczesnym jego funkcjonowaniu. Masą upadłości czyli przedsiębiorstwem które nadal funkcjonuje zarządza co do zasady przedsiębiorca, choć pod nadzorem nadzorcy sądowego. Upadły, wierzyciel bądź nadzorca sądowy zgłaszają propozycje układowe, określające sposób restrukturyzacji zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości. Restrukturyzacja może polegać np. na odroczeniu płatności zobowiązań, zmniejszeniu ich wysokości czy rozłożeniu na raty. Wierzyciele głosują nad układem, który podlega następnie zatwierdzeniu sąd. Po wykonaniu układu, sąd wydaje stosowne postanowienie, a upadły odzyskuje prawo do dysponowania majątkiem.

Według obowiązujących przepisów, podstawą ogłoszenia upadłości jest niewypłacalność dłużnika czyli taki stan, w którym przedsiębiorca nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.

Według projektu zmiany procedury upadłościowej nastąpić ma wydłużenie terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości z obecnych 14 dni od zaistnienia niewypłacalności aż do jednego miesiąca. Projekt ustawy przewiduje również przyspieszenie postępowania sądowego w przedmiocie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz uprzywilejowanie niektórych wierzycieli publicznoprawnych przy spłacie długów (w tym np. Urzędu Skarbowego). Znowelizowane przepisy wprowadzą nową definicję stanu niewypłacalności, a tym samym przesłanki niewypłacalności. Oddalenie wniosku o ogłoszenie niewypłacalności z powodu tzw. „ubóstwa masy” będzie możliwe gdy ewentualne koszty postępowania upadłościowego całkowicie albo w przeważającej części będą wyższe niż wartość majątku upadłego. Dłużnik wraz z wnioskiem o ogłoszenie upadłości będzie mógł złożyć wniosek o sprzedaż – w ramach postępowania upadłościowego – przedsiębiorstwa lub części jego składników majątkowych.

Jak wynika z powyższego, aby wierzyciele skutecznie zabezpieczyli swoje roszczenia, powinni skorzystać z uprawnień przewidzianych w aktualnie obowiązujących przepisach ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze a w przyszłości również z instrumentów przewidzianych w Prawie restrukturyzacyjnym. Czynny udział wierzycieli w postępowaniu restrukturyzacyjnym i upadłościowym pozwoli na zabezpieczenie roszczeń. Istotne jest by wierzyciele świadomie korzystali z przysługujących im uprawnień, współpracowali między sobą ale również z dłużnikiem.

Agnieszka Bąk-Bergander,
Radca prawny,
Kancelaria Adwokacka