Porady konsumenckie: Dziedziczenie- nowe regulacje prawne

Urszula Kruszewska

Jeśli na przykład spadkodawca zapisze jednemu spadkobiercy gospodarstwo rolne, a drugiemu mieszkanie, to obaj spadkobiercy nabędą spadek za pomocą ułamka odpowiadającego stosunkowi wartości odziedziczonych przedmiotów. Aby wypełnić wolę zmarłego, spadkobiercy muszą przeprowadzić postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, następnie postępowanie o dział spadku i zgodnie z życzeniem zmarłego podzielić się masą spadkową. Odpowiedzią na zapotrzebowanie społeczne w zakresie zniwelowania rozbieżności między wolą testatora a losem jego majątku po śmierci są nowe instytucje prawne dotyczące spadków.

Zapis windykacyjny

Rządowy projekt z 4 lutego 2011 r. (patrz: Projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, http://bip.ms.gov.pl/pl/projekty-aktow-prawnych/prawo-cywilne/), wprowadzający zmiany w księdze czwartej Kodeku cywilnego, zakłada ustanowienie instytucji zapisu windykacyjnego, który to zapis już dziś jest stosowany w niektórych krajach Unii Europejskiej (Francja, Belgia, Luksemburg, Portugalia, Hiszpania, Włochy, Rumunia, Grecja, Węgry) oraz na świecie (Japonia, państwa Ameryki Południowej i Środkowej). Zapis windykacyjny nie wyklucza równoległego zastosowania zapisu zwykłego w stosunku do spadkobiercy.

Generalną zasadą zapisu windykacyjnego jest zapewnienie pełnej zgodności z wolą testatora. Definicja tej instytucji prawnej została określona w art. 981¹ § 1: „W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny)”.

Oznacza to, że spadkodawca za pomocą zapisu windykacyjnego może wskazać konkretną osobę, która nabędzie określony przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Warunkiem jest sporządzenie testamentu w formie aktu notarialnego (co wyklucza zastosowanie przy testamentach zwykłych i szczególnych). Testament musi być ważny. Dodatkowo przedmiot zapisu windykacyjnego musi w chwili otwarcia spadku należeć do spadkodawcy i nie może być obciążony koniecznością zbycia.

Przedmiotami zapisu windykacyjnego mogą być: rzeczy oznaczone co do tożsamości, zbywalne prawa majątkowe, przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolne, ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności. Tak więc będzie można przekazać konkretnej osobie na przykład spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, budynek mieszkalny, dom letniskowy czy rodzinną firmę de facto z chwilą śmierci. Zapisu windykacyjnego nie można ustanowić z zastrzeżeniem warunku lub terminu. Mówi o tym art. 981³ projektu: „Zastrzeżenie warunku lub terminu uczynione przy ustanawianiu zapisu windykacyjnego uważa się za nieistniejące. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia zapis nie zostałby uczyniony, zapis windykacyjny jest nieważny. Przepisów tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku.”

Projekt przewiduje także odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego za długi spadkowe, ale tylko do wartości zapisu windykacyjnego według stanu i cen z chwili otwarcia spadku. Pożytki uzyskiwane z przedmiotu zapisu windykacyjnego nie będą uwzględniane przy zaliczaniu na schedę spadkową. Do zapisu windykacyjnego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące powołania spadkobiercy, przyjęcia i odrzucenia spadku, zdolności do dziedziczenia i niegodności.

Ogólnie charakteryzując zapis windykacyjny, można stwierdzić, że jest to czynność prawna jednostronna, pozwalająca przekazać konkretne prawa na wypadek śmierci. Zapis ten wymaga formy notarialnej, może być odwołany lub zmieniony w każdej chwili, obowiązuje od chwili otwarcia spadku. Przysporzenia dokonane w drodze zapisu windykacyjnego traktowane są na ró...