Obligacje spółdzielcze nie muszą być nudne

Obligacja to papier wartościowy, w którym jego emitent stwierdza, że jest dłużnikiem nabywcy obligacji (zwanego obligatariuszem) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonych świadczeń. Tego rodzaju instrumenty dłużne stanowią grupę zróżnicowaną, można wśród nich znaleźć takie, które są niemal pozbawione ryzyka, przynoszą niewielki dochód, a ich ceny na rynku giełdowym zmieniają się w bardzo niewielkim zakresie, ale też takie, które dostarczają nie lada wrażeń i mogą być źródłem sporych zysków oraz równie pokaźnych strat.

ALTERNATYWA DLA KREDYTU

Obligacja potwierdza, że jej nabywca udzielił emitentowi pożyczki na określonych warunkach, a ten zobowiązuje się do ich spełnienia w określonym czasie. Dzięki obligacjom emitent może zaciągnąć pożyczkę u wielu rozproszonych nabywców, nie korzystając z kredytu bankowego, a wielu posiadaczy nawet niewielkiej gotówki, także osób indywidualnych, może stać się „kredytodawcą” nawet potężnych korporacji.

ZAPROSZENIE NA CATALYST

Catalyst jest prowadzonym przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie i BondSpot S.A. detaliczno-hurtowym rynkiem dłużnych instrumentów finansowych, który rozpoczął działalność 30 września 2009 r. Autoryzacja obligacji na Catalyst związana jest z przyjęciem przez emitenta obowiązków informacyjnych oraz zarejestrowaniem emisji w systemie. Może zostać przyznana, jeżeli wartość emisji według ceny nominalnej wynosi co najmniej równowartość 400 tys. euro. Uzyskanie autoryzacji to sygnał dla inwestorów i kontrahentów, że emitent jest podmiotem publicznym, a więc transparentnym i odpowiedzialnym wobec rynku.

KLASYFIKACJA BIZNESOWA

W praktyce na rynku najczęściej spotykane są obligacje skarbowe, korporacyjne, komunalne, a od ponad roku również spółdzielcze. Sposób oprocentowania:

• o stałym oprocentowaniu,
• o zmiennym oprocentowaniu,
• indeksowane,
• zerokuponowe (czyli takie, których emitent nie oferuje odsetek, lecz sprzedaje je po cenie niższej niż cena wykupu).

Rodzaj praw przysługujących obligatariuszowi:

• z prawem pierwszeństwa do nabycia, po określonej z góry cenie, akcji spółki z pierwszeństwem przed jej akcjonariuszami, n zamienne na akcje (czyli zawierające, oprócz zwykłych zobowiązań emitenta do wykupu i zapłaty odsetek, zobowiązanie do ich zamiany na akcje emitenta),
• z opcją wykupu na żądanie emitenta,
• z opcją wykupu na żądanie właściciela (obligatariusza).

Termin wykupu:

• krótkoterminowe, dla których termin wykupu ustalony jest na okres do roku,
• średnioterminowe, o terminie wykupu od 1 do 5 lat,
• długoterminowe, których termin wykupu jest ustalony na ponad 5 lat; w praktyce najczęściej w Polsce spotyka się obligacje 10-letnie, na rynkach zagranicznych, np. amerykańskim, nawet 30-letnie.

DŁUGOŚĆ ŻYCIA W CENIE

Długość życia obligacji, czyli czas pozostający od emisji do wykupu oraz czas od ich zakupu przez inwestora do wykupu, ma bardzo istotne znaczenie z trzech punktów widzenia: stopy zwrotu, ryzyka i strategii inwestycyjnych, wynikających z odmiennego zachowania rynkowego obligacji krótko- i długoterminowych. Podobnie jak w przypadku innych instrumentów finansowych, np. lokat bankowych, dochód inwestora z obligacji krótkoterminowych jest z reguły niższy niż z długoterminowych. Dotyczy to głównie oprocentowania nominalnego.

Częściowo wynika to z działania drugiego czynnika, którym jest ryzyko. Im krótszy termin do wykupu, tym mniejsze ryzyko, związane z ulokowaniem pieniędzy w obligacje, np. ryzyko niewypłacalności emitenta, ale też ryzyko związane ze zmianami stóp procentowych. A gdzie mniejsze ryzyko, tam i mniejszy zysk. Trzeci czynnik to zupełnie inne zachowanie się cen obligacji o różnych terminach wykupu i na rynku pierwotnym i wtórnym w warunkach zmian rynkowych i oficjalnych stóp procentowych.

Ceny obligacji długoterminowych reagują o wiele bardziej dynamicznie na zmiany stóp, niż dzieje się to w przypadku obligacji o krótkich terminach wykupu. Stąd też wynikają odmienne strategie inwestowania w obligacje o różnych terminach wykupu.

RYZYKO I GWARANCJE

Obligacje są papierem wartościowym pod wieloma względami o wiele bardziej przewidywalnym niż np. akcje. Są emitowane na ściśle określony czas, po którym następuje zwrot zainwestowanego kapitału. Ściśle określone są też terminy wypłaty odsetek. Z posiadaniem akcji znajdujących się w obrocie publicznym nie są związane żadne gwarancje, ani dotyczące udziału w zysku, ani tym bardziej zwrotu zainwestowanego kapitału. W przypadku likwidacji lub upadłości spółki, akcjonariuszom przypada udział w majątku pozostałym po likwidacji spółki i spieniężeniu jej majątku, jednak ich prawa są realizowane w ostatniej kolejności, po spłaceniu wierzycieli, w tym posiadaczy obligacji. Niektóre rodzaje obligacji posiadają gwarancje spłaty, niezależnie od kondycji podmiotu, który je wyemitował. Bywają też obligacje, których spłata zabezpieczona jest majątkiem jej emitenta.

Obligacja jest papierem wartościowym, który można sprzedać na rynku wtórnym, odzyskując zainwestowane środki. Tym różni się od lokaty bankowej, której wcześniejsze niż w ustalonym terminie zakończenie wiąże się najczęściej z utratą odsetek.

SŁOWNIK INWESTORA

WARTOŚĆ NOMINALNA – wartość, na którą opiewa obligacja i którą jej emitent zobowiązuje się w określonym terminie zwrócić właścicielowi obligacji

OPROCENTOWANIE NOMINALNE – określa wysokość odsetek, które emitent obligacji zobowiązuje się w określonych terminach wypłacić właścicielowi obligacji lub określa metodę ustalania wysokości tych odsetek w poszczególnych okresach odsetkowych.

PRZYKŁAD 1: jeśli wartość nominalna obligacji wynosi 1000 zł, a nominalne oprocentowanie jest stałe – 5 proc. w skali rocznej i wypłata odsetek została ustalona na koniec roku, właściciel obligacji otrzyma 50 zł odsetek w ustalonym terminie.

PRZYKŁAD 2: emitenci obligacji często nie określają oprocentowania nominalnego obligacji na cały czas pozostający do wykupu obligacji, szczególnie gdy liczy on wiele lat. Jeśli oprocentowanie zmienia się w poszczególnych okresach, emitent powinien precyzyjnie określić mechanizm jego ustalania. Np. może to być poziom inflacji za dany okres, podawany przez GUS, powiększony o ustaloną premię.

TERMIN WYKUPU – to określona przez emitenta data, po upływie której zobowiązuje się on do zwrotu posiadaczowi obligacji kwoty równej wartości nominalnej obligacji. Data ta może być ustalona na konkretny dzień, co nie zawsze oznacza, że w tym dniu należna kwota trafi do właściciela obligacji. Może być też ustalony plan spłaty obligacji, rozłożony na pewien czas. W przypadku niektórych obligacji możliwy jest wykup przed wyznaczonym terminem, albo na żądanie emitenta, albo na żądanie właściciela obligacji. Ta możliwość musi być jednak dopuszczona w dokumencie, na podstawie którego obligacja jest emitowana.

RENTOWNOŚĆ OBLIGACJI – zysk właściciela obligacji wynika nie tylko z wysokości nominalnego oprocentowania, ale zależy też od ceny, jaką za nią zapłacił. Często jest tak, że emitent sprzedaje obligację nie po cenie równej wartości nominalnej, lecz niższej od niej lub wyższej. Np. jeśli roczną obligację o wartości nominalnej 1000 zł i nominalnej stopie procentowej równej 5 proc. emitent sprzedaje na rynku pierwotnym po 985 zł, to jej rentowność wyniesie 6,5 proc. Zysk inwestora będzie się bowiem składał z odsetek wynoszących po roku 50 zł i różnicy między wartością nominalną, czyli tą, którą otrzyma w momencie wykupu, a tą, którą za obligację zapłacił, czyli 15 zł (1000 – 985 zł). Łącznie więc jego zysk (nie licząc opodatkowania) wyniósł 65 zł, co oznacza rentowność w wysokości 6,5 proc. (65/1000×100). Podobnie jest w przypadku zakupu przez inwestora obligacji na rynku wtórnym. Wówczas niemal na pewno cena zakupu będzie się różniła od wartości nominalnej. Oczywiście może się zdarzyć, że zapłacona cena (bądź na rynku pierwotnym, bądź na wtórnym) będzie wyższa od wartości nominalnej. Wówczas rentowność będzie niższa od nominalnej stopy oprocentowania obligacji.

OKRES ODSETKOWY (terminy odsetkowe) – okres, za który emitent wypłaca odsetki. Najczęściej jest to rok, ale bywają też obligacje, z których odsetki wypłacane są częściej, na ogół raz na pół roku. Jeśli emitent nie dokonuje okresowej wypłaty odsetek, to zgodnie z ustalonym okresem odsetkowym dokonuje się tzw. kapitalizacji odsetek, czyli dolicza się je do wartości nominalnej i oprocentowanie w kolejnym okresie odsetkowym nalicza się od tej sumy.

KURS OBLIGACJI – podawana w tabeli notowań cena obligacji, wyrażana jako procent wartości nominalnej obligacji, bez uwzględnienia należnych za dany okres odsetek.

CENA ROZLICZENIOWA OBLIGACJI – cena, jaką faktycznie musi zapłacić nabywca obligacji w transakcji giełdowej. Zawiera ona oprócz kursu obligacji także wartość należnych za dany okres odsetek, do otrzymania których nabywa prawo wraz z kupioną obligacją. JAK SKŁADAĆ ZLECENIA? W przypadku handlu obligacjami na rynku Catalyst, podobnie jak w przypadku wszystkich innych papierów wartościowych znajdujących się w obrocie giełdowym, posiadanie rachunku w biurze maklerskim to oczywiście podstawa. W zleceniu podaje się nie cenę, lecz procent wartości nominalnej obligacji. Jeśli np. wartość nominalna obligacji wynosi 100 zł, to podanie w zleceniu kupna ceny 99,1 oznacza, że gotowi jesteśmy ją kupić po 99,1 zł, a jeśli chcemy kupić obligację o wartości 1000 zł, wówczas zapłacimy 991 zł. Trzeba też pamiętać, że zawierając transakcję, kupujemy lub sprzedajemy nie tylko wartość nominalną, ale i część odsetek, należnych właścicielowi obligacji proporcjonalnie do czasu, w którym był ich właścicielem, a ściślej biorąc, do czasu rozliczenia transakcji sprzedaży w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych. Cena rozliczeniowa obligacji, czyli cena, jaką płaci kupujący i otrzymuje sprzedający obligację jest więc równa iloczynowi kursu obligacji i wartości nominalnej jednej obligacji powiększonemu o wartość odsetek obowiązujących na dzień, w którym powinno zostać przeprowadzone rozliczenie w KDPW, zgodną z tabelami odsetkowymi. W przypadku gdy wartość nominalna obligacji podlega indeksacji, do obliczania ceny rozliczeniowej przyjmowana jest zindeksowana wartość nominalna jednej obligacji na dzień, w którym powinno zostać przeprowadzone rozliczenie w KDPW. Rozliczenie transakcji obligacji dokonuje się na drugi dzień roboczy po zawarciu transakcji (w przypadku akcji jest to trzeci dzień roboczy).

Opracowano na podstawie PRZEWODNIKA DLA INWESTORÓW wydanego przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie S.A.