Strefa VIP: Mapa drogowa nauki polskiej

Jacek Gieorgica

We współczesnej nauce już coraz rzadziej odkryć dokonują pojedynczy badacze na laboratoryjnych stołach. Postęp dokonuje się głównie poprzez wielkie projekty międzynarodowe angażujące dziesiątki, setki, a nawet tysiące uczestników. Aby wydrzeć naturze kolejne tajemnice, genialny pomysł, choć nadal niezbędny, to stanowczo za mało. Konieczne są niezwykle skomplikowane, potężne urządzenia badawcze, których koszty liczy się nierzadko w miliardach euro. Nawet w naukach humanistycznych potrzebne są dziś olbrzymie bazy danych wymagające dużej infrastruktury informatycznej.

Na globalnej mapie wielkich infrastruktur naukowych, takich jak wielki zderzacz hadronów (LHC) w CERN, budowany właśnie eksperymentalny reaktor termojądrowy ITER czy teleskop Hubbla, próżno jednak szukać naszego kraju. To powoduje konieczność realizacji tych przedsięwzięć we współpracy międzynarodowej. Dla krajów takich jak Polska, słabiej inwestujących w naukę, globalizacja badań stanowi jednocześnie szansę i zagrożenie. Szansę, gdyż mimo braku takich inwestycji w Polsce nasi naukowcy mają szansę uczestniczenia w pierwszej linii badań. Zagrożenie, gdyż nie posiadając w kraju odpowiedniego zaplecza, np. podobnych urządzeń w mniejszej skali, trudno jest wykształcić młodą kadrę i zapewnić jej rozwój kariery – co w konsekwencji grozi drenażem mózgów.

Którędy droga?

Po dyskusji w Klubie Polska 2015+ można jednak odnieść wrażenie, że choć droga daleka i kręta, to kierunek w zasadzie właściwy. Pierwszym sygnałem była debata o strategii rozwoju szkolnictwa wyższego. Zarówno środowiska akademickie, eksperckie, jak i rząd zauważyły, że już najwyższy czas odejść wyłącznie od dydaktyki i skoncentrować się na nauce. W obu projektach strategii zabrakło jednak wystarczająco dobrze nakreślonej kwestii infrastruktury badawczej. W czerwcu bieżącego roku Jerzy Szwed, wiceminister nauki i szkolnictwa wyższego ogłosił zakończenie prac nad „mapą drogową”, która próbuje wypełnić tę lukę.

Mapa europejska, będąca wzorem dla naszej, obejmuje wyłącznie kraje starej Unii i powstała dopiero niespełna 4 lata temu. Zawiera listę 44 kluczowych infrastruktur badawczych i co 2 lata jest uzupełniana o kilka nowych pozycji. Niestety, żadne z nich nie jest przewidziane do budowy w całości w Polsce, ale do udziału w niektórych z nich zostaliśmy zaproszeni. Nad polską mapą pracowano od ...