Rynek finansowy: Finanse po islamsku

Ewa Warnowska
Łukasz Konopielko

Podstawowe koncepcje islamskich finansów wykształciły się prawie półtora tysiąca lat temu. W ostatnich zaś latach, z uwagi na szybki rozwój krajów zasobnych w ropę naftową, zaczęły zyskiwać także popularność poza swoim tradycyjnym obszarem. Aby jednak je zrozumieć i móc z nich korzystać, niezbędne jest poznanie sposobu ich powiązania ze źródłami religii i prawa islamskiego.

Niełatwe instrumenty

Finanse muzułmańskie w dzisiejszych czasach tworzone są zgodnie z zasadami przedstawionymi w trzech najważniejszych źródłach wyznaczających ogólne zasady praktyk zgodnych z religią islamu. Są nimi: ● Koran ● tradycja religijna oparta na czynach i wypowiedziach Mahometa (Sunna) oraz ● interpretacja tych dwóch przez uczonych w wierze – ekspertów (Ulama), certyfikowanych przez uznane instytucje szkolące muzułmańskich religioznawców finansistów. Na tej podstawie powstają zarządzenia, wykorzystywane w badaniach czy konkretne transakcje finansowe, a nawet instrumenty finansowe zgodne są z prawem muzułmańskim (szariat). Na początku powstania nowoczesnych islamskich instytucji finansowych stworzono też podstawowe zasady wynikające z nakazów i zakazów religijnych.

Jedną z głównych zasad jest, objawiony w Koranie, zakaz lichwy i stóp procentowych. Koncepcja ta okazuje się trudna do zrozumienia na Zachodzie, gdzie wysokość stóp procentowych to jeden z fundamentalnych parametrów odzwierciedlających, ale i wpływających na kondycję gospodarki w skali makro i mikro. Wyjaśnijmy od razu, iż nie jest prawdą, że zasady funkcjonowania islamskich instytucji różnią się od konwencjonalnych tylko z pozoru i nazwy. Istota rzeczy tkwi jak zwykle w szczegółach. Ważne jest, że sam formalny zakaz lichwy bądź stóp procentowych, który faktycznie można by łatwo ominąć, nie jest samodzielnie występującą regułą prowadzenia finansów. Towarzyszą mu również m.in.: bezwzględna przejrzystość założeń transakcji, zakaz inwestowania w nieetyczne przedsięwzięcia (jak przemysł alkoholowy czy kasyna) oraz zasada dzielenia zysków, ale i strat, pomiędzy podmioty zaangażowane w transakcje. Inną zasadniczą różnicą jest ścisłe powiązanie metod finansowania z rzeczywistą gospodarką, gdyż pieniądz sam w sobie nie jest uznany jako dobro, lecz jedynie instrument określania wartości dóbr biorących udział w transakcjach. Dlatego też islamskie obligacje sukuk nie mogą być zwykłymi obietnicami spłacenia długu przez emitenta, lecz rzeczywistym prawem udziału obligatariusza w konkretnej inwestycji, biznesie, nieruchomości (ewentualnie innych aktywach) lub w projekcie realizowanym według warunków z góry określonych w umowie. W ten sposób obligatariusz ma możliwość obserwowania „pracy” swoich wkładów, a często nawet prawo ...