Finanse i płatności: Jej wysokość gotówka

Eugeniusz Gostomski

Już obecnie w wielu krajach obowiązują górne granice dla płatności gotówkowych, np. we Włoszech gotówką można płacić tylko do kwoty 1000 euro, a w Polsce przedsiębiorcy między sobą mogą dokonywać zapłaty gotówką do równowartości 15.000 euro. Natomiast w Danii małe sklepy detaliczne z wyjątkiem sklepów spożywczych, stacje benzynowe i restauracje od 2016 r. mogą odmówić przyjęcia zapłaty gotówką. Komisja Europejska poważnie zastanawia się nad całkowitą rezygnacją z banknotu o wartości 500 euro, co miałoby ograniczyć proceder prania brudnych pieniędzy.

Korzyści z płatności gotówką

Historia pieniądza liczy już 2700 lat. W czasach współczesnych emitowany jest przez bank centralny i przyjmuje postać banknotów i monet. Zaś pieniądz bezgotówkowy kreowany jest przez udzielające kredytów banki komercyjne i występuje w postać zapisów księgowych na rachunkach bankowych. Miarą wielkości pieniądza gotówkowego w obiegu (poza kasami banków) jest agregat M0. Według danych NBP, na koniec września 2015 r. w Polsce w obiegu znajdowało się 146 mld zł, co stanowiło 13% wielkości agregatu M3, który oprócz gotówki obejmuje także depozyty bieżące (tzw. szybki pieniądz bezgotówkowy), depozyty terminowe i inne instrumenty pozyskiwania środków pieniężnych przez banki komercyjne. Jednocześnie udział gotówki w agregacie M1, który poza nią obejmuje także depozyty i inne zobowiązania bieżące, wynosi 22%.

W strukturze pieniądza gotówkowego w Polsce, podobnie jak w innych krajach, dominują banknoty, które stanowią około 97% agregatu M0, a reszta gotówki w obiegu to bilon. Wśród banknotów, zarówno pod względem ilościowym, jak i wartościowym, największy udział mają te o nominale 100 zł (ponad 60%).

Płatności za pomocą gotówki najczęściej występują w bezpośrednich transakcjach o niskiej wartości, realizowanych pomiędzy osobami fizycznymi lub między osobą fizyczną a podmiotem gospodarczym. Są to płatności natychmiastowe, tzn. beneficjent otrzymuje gotówkę w momencie dokonywania transakcji i od razu może ją wykorzystać do wykonywania kolejnych płatności. Rozliczenia odbywają się więc w formie zapłaty „z ręki do ręki”. Płatności gotówkowe najczęściej występują w handlu detalicznym, przy wypłatach wynagrodzeń pracowniczych i przy regulowaniu drobnych należności za wykonane usługi.

Drugą formą płatności gotówkowych są płatności pośrednie, czyli dokonywane z udziałem banku, poczty bądź innej instytucji realizującej przekazy pieniężne, w których dłużnik przekazuje gotówkę pośrednikowi, a ten doręcza ją wierzycielowi lub transferuje na jego konto. Banki uczestniczące w płatnościach gotówkowych przyjmują zarówno wpłaty gotówkowe od dłużników, jak i wypłacają gotówkę posiadaczom rachunków bankowych. Organizacją obrotu gotówkowego w kraju zajmuje się bank centralny, który nie tylko wprowadza do obiegu banknoty i monety, ale również poprzez swoje oddziały okręgowe zaopatruje banki w niezbędne im znaki pieniężne i przyjmuje od nich nadmiar gotówki oraz wymienia zużyte banknoty i monety na nowe.

Gotówka ma istotne zalety, które sprawiają, że mimo rozwoju bezgotówkowych instrumentów zapłaty uczestnicy obrotu gospodarczego chętnie dokonują nią płatności w codziennym życiu. Jak wynika z raportu NBP „Diagnoza stanu rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce”1, trzema najczęściej wymienianymi czynnikami, które przyczyniają się do korzystania z gotówki są:

• anonimowość płatności,
• wygoda,
• niskie koszty realizacji zapłaty z punktu widzenia konsumenta.

Transakcje gotówkowe są anonimowe, ponieważ w porównaniu z bezgotówkowymi nie pozostawiają żadnych śladów zrealizowanej płatności. Jest to bardzo ważne szczególnie dla podmiotów gospodarczych działających w szarej strefie, które uciekają ze swoimi dochodami przed fiskusem. Drugą przesłanką dokonywania płatności gotówkowych jest wygoda. Chodzi tutaj o szybkość dokonywania płatności. Jak wynika z przeprowadzonych w Polsce badań, płatności gotówkowe pod względem szybkości zapłaty sytuują się na drugim miejscu, za płatnościami kartami zbliżeniowymi w trybie offline.

Konsumenci preferują płatności gotówkowe także dlatego, że postrzegają je jako darmowe, ponieważ dla nich sam akt zapłaty nie jest ...