Edukacja: System finansowy w czasach populizmu

Lech Kurkliński
ALTERUM Ośrodek Badań i Analiz Systemu Finansowego

Negatywnie nacechowany termin „populizm„ ma szlachetne korzenie. Pierwszymi populistami byli rzymscy popularzy – stronnictwo polityczne broniące interesów plebejuszów, niechętne arystokracji. Jego nazwa wywodziła się od łacińskiego słowa „populus„ – lud, a także „popularis„ – przychylny ludowi i „popularitatis„ – schlebianie ludowi dla pozyskania popularności. Do jego przedstawicieli należał nie kto inny, jak sam Juliusz Cezar.

O tym, że słowo „populizm„ nie zawsze było nacechowane negatywnie, świadczy powstanie pod koniec XIX w. w Stanach Zjednoczonych Partii Populistycznej, która na krótki czas zyskała dużą popularność. Broniła ona interesów farmerów, którzy popadli w zadłużenie, postulując m.in. większą aktywność państwa w sektorze bankowym. Tego rodzaju postulaty pojawiały się później w programach wielu ugrupowań populistycznych w różnych krajach, czego przykładem jest Samoobrona Andrzeja Leppera, mająca genezę zadziwiająco zbliżoną do amerykańskiej Partii Populistycznej.

XX wiek był wiekiem populizmu. Były na niego narażone zwłaszcza społeczeństwa nie mające tradycji demokratycznych, a przez to niedojrzałe politycznie. Kryzys wywołany krachem na Wall Street w 1929 r. wyniósł do władzy nazistów w Niemczech, faszystów w Austrii oraz lewicowy Front Ludowy we Francji i Hiszpanii, a także doprowadził do zastąpienia rządów demokratycznych dyktaturą w niemal wszystkich krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Populistyczne siły doprowadziły do wybuchu II wojny światowej, a po jej zakończeniu nadal miały istotne znaczenie w wielu krajach, korzystając z lęków wywoływanych przez zimną wojnę. Jej koniec przyniósł – jak się wydawało – ostateczny triumf liberalnej demokracji, w której populizm nie powinien mieć racji bytu. Jednak ogłoszony przez F. Fukuyamę „koniec historii„ nie trwał długo.2 Kryzys gospodarczy, który rozpoczął się w 2007 r. oraz następujące po nim wydarzenia, takie jak kryzys zadłużenia w strefie euro, Arabska Wiosna Ludów, wojna w Syrii i kryzys migracyjny w Europie, całkowicie zmieniły scenę polityczną, i to nawet w zdawałoby się najbardziej stabilnych i trwałych demokracjach. Całkowita zmiana systemu partyjnego Francji i Włoch, szybko malejąca popularność chadeków i socjaldemokratów w Niemczech, decyzja Brytyjczyków o wyjściu z Unii Europejskiej, a przede wszystkim wybór Donalda Trumpa na prezydenta USA sprawiły, że światowa polityka stała się nieprzewidywalna. Co więcej, nie wiadomo, jak długo taki stan rzeczy będzie trwał i czy w najbliższym czasie sytuacja się unormuje.

Aby spróbować odnaleźć się w nowej sytuacji i przygotować na możliwe scenariusze, warto zastanowić się, jakie są zasadnicze cechy populizmu. Podstawową jest odwoływanie się do niezadowolenia społecznego ...