Edukacja: Niesamolubny duch zrzeszenia

Alicja Brand

Niesamolubny duch spółdzielczości według teoretyków koopertywizmu

Przywołując już odległą historię spółdzielczości, przypomnieć należy, że wiodącymi leitmotivami spółdzielczymi tamtych czasów było gospodarcze działanie „w duchu niesamolubnym”, co w praktyce oznaczało realizowanie tych działań na rzecz wspólnoty. Definicję spółdzielczości tej właśnie treści sformułował Charles Ryle Fay1 w następujących słowach: „Spółdzielnia to zrzeszenie w celu spójnej działalności gospodarczej, powstające wśród słabych i prowadzone zawsze w duchu niesamolubnym w ten sposób, że każdy, kto jest gotów przyjąć obowiązki członka, może uczestniczyć w korzyściach zrzeszenia w stopniu odpowiadającym użytkowaniu z niego”.2 Tym samym podkreślił, że dla definiowania spółdzielni istotne jest wykazanie czterech następujących cech: zrzeszenie osób niezamożnych, dostępność dla wszystkich, niesamolubny cel gospodarczy, udział w korzyściach zależny od lojalności.3

Polscy pionierzy spółdzielczości, bazując na ideologicznym dorobku zagranicznych prekursorów spółdzielczości, propagowali te idee na ziemiach polskich. Definiując spółdzielnię, Stanisław Wojciechowski4 podkreślał, że jest to związek stanowiący wyraz dobrej woli osób zainteresowanych, nieograniczający ich liczby, którego celem jest zaspokojenie ekonomicznych potrzeb członków. W dalszych swoich rozważaniach określił działalność spółdzielni jako opierającą się na zasadach wzajemnej pomocy i demokratycznego równouprawnienia. S. Wojciechowski powtórzył za Ch. R. Fayem, że spółdzielcza „…tendencja społeczna wyraża się tym, że działalność zawsze jest prowadzona w duchu niesamolubnym, a prywatno-gospodarcze interesy członków uzgadniają się z ogólnogospodarczym, publicznym interesem.” 5

Spółdzielczość była więc postrzegana jako forma gospodarowania otwarta na wspólny wysiłek ludzi, w tym szczególnie tych niezamożnych (niemających innych, poza wynikającym z udziału w spółdzielni, źródeł dochodów), ale przedsiębiorczych, dostrzegających korzyści płynące ze wspólnego działania, zintegrowanych wokół celu gospodarczego i świadomych jego istoty, pozbawionych samolubnych dążeń.

Współcześnie, idea niesamolubności spółdzielczej formy nadal obowiązuje. W zastępstwie archaicznego pojęcia „niesamolubnego ducha” stosuje się pojęcie „wspólnego dobra” lub „interesu członków”. Nadto nie sposób nie zauważyć, że w odniesieniu do dzisiejszych spółdzielczych form zakres zastosowania owej niesamolubności działania znacznie się rozszerzył. Niesamolubność ducha spółdzielczości jest bowiem obserwowana na dwóch poziomach: podmiotów spółdzielczych oraz spółdzielczych zrzeszeń. Owa niesamolubność działania leży u podstaw ...