Deficyt handlowy, EBC i nauczyciele ratują polski budżet?
Po wprowadzeniu programu 500+ oraz obniżeniu wieku emerytalnego część ekonomistów przepowiadała katastrofę finansów publicznych. Tymczasem nie tylko do niej nie doszło, ale sytuacja finansów uległą poprawie. Wprawdzie w budżecie wciąż jest deficyt, ale w relacji do PKB najmniejszy od wielu lat.
Krytycy bardziej ostrożni
Poprawa sytuacji budżetu sprawiła, że dziś wypowiedzi ekonomistów o skutkach kolejnego pakietu socjalnego, przygotowanego przez rządzącą partię są znacznie ostrożniejsze. Skoro raz się udało, to być może dodatkowe wydatki – objęcie programem 500+ także pierwsze dzieci, jednorazowy dodatek dla emerytów w wysokości 1100 zł, likwidacja PIT dla osób poniżej 26 roku życia i dwukrotne zwiększenie kosztu uzyskania dochodów, również nie doprowadzi do nadmiernego deficytu.
Warto jednak przeanalizować, przyczyny względnie dobrej sytuacji budżetu w 2018 roku. Spójrzmy na poniższą tabelę. Wielkości podane są w mld bieżących PLN.
| Wielkość | 2015 | 2018 | Różnica w mld PLN | Różnica w % |
| PKB | 1800,2 | 2108,6 | 308,4 | 17,1 |
| Eksport | 747,2 | 940,4 | 193,2 | 25,9 |
| Import | 731,7 | 961,8 | 230,1 | 31,4 |
| Dochody budżetu | 289,1 | 380,1 | 91,0 | 31,5 |
| Dochody podatkowe | 259,7 | 349,9 | 90,2 | 34,7 |
| Dochody z VAT | 123,1 | 176,0a) | 52,9 | 43,0 |
| Dochody niepodatkowe | 27,7 | 28,4 | 0,7 | 2,5 |
| Wydatki | 331,4 | 390,5 | 59,1 | 17,8 |
| Dotacja do FUS | 42,1 | 35,8 | -6,3 | -15,0 |
| Obsługa długu | 29,2 | 29,5 | 0,3 | 1,0 |
| Subwencje dla jednostek samorządu | 51,3 | 56,4 | 5,1 | 9,9 |
| Wydatki inwestycyjne po 11 miesiącach | 10,7 | 7,2 | -3,5 | -32,7 |
| Wynik budżetu | -50,0 | -10,4 | 39,6 | -79,2 |
Źródło: GUS, Ministerstwo Finansów, obliczenia własne – wstępne szacunki autora
W ciągu trzech lat PKB w cenach bieżących wzrósł o 17,1 %, dochody budżetu o 31,5 %, dochody podatkowe o 34,7 %, a dochody z VAT aż o 43,0 %. W liczbach bezwzględnych dochody z Vat były nominalnie większe niż w 2015 roku o 52,9 mld zł. To z pewnością efekt między innymi uszczelnienia systemu podatkowego, ale także wzrostu PKB i szybszego wzrostu importu niż eksportu. Ten ostatni czynnik ma duże znaczenie, gdyż import jest opodatkowany 23-procentowym VAT-em, a eksport ma stawkę zerową. W 2015 roku bilans handlowy zamykał się nadwyżką ponad 15 mld PLN, co było dobre dla gospodarki, ale złe dla budżetu. W roku 2018 mieliśmy deficyt handlowy – ponad 20 mld PLN, co było korzystne dla budżetu. Zmiana nadwyżki na deficyt w handlu zagranicznym przyniosła budżetowi dodatkowo około 8 mld PLN (w porównaniu z 2015 rokiem).
Korzyści z legalnej pracy imigrantów i mniejszych wydatków
Ciekawa jest też strona wydatków. Mimo wzrostu długu, koszt jego obsługi prawie się nie zmienił, co zawdzięczamy niskim stopom procentowym w Unii Europejskiej, a konkretnie polityce Europejskiego Banku Centralnego. Stosunkowo niewielki był wzrost subwencji dla samorządów, co wynikało między innymi z zamrożenia płac dla nauczycieli.
Niższe były w 2018 roku niż w 2015 inwestycje publiczne (mamy dane dopiero za 11 miesięcy) oraz dotacja do FUS. Ta ostatnia pozycja wynika nie tylko ze wzrostu wynagrodzeń, ale także z legalnego zatrudnienia imigrantów, których napływ zrekompensował z naddatkiem ubytek pracujących na skutek obniżenia wieku emerytalnego.
Imigranci, płacący składki nie pobierają praktycznie żadnych świadczeń z ZUS. Ich napływ i „ozusowanie” ich wynagrodzeń był czynnikiem nie przewidzianym przez ekonomistów, krytykujących w 2015 roku program socjalny rządu.
Warto się zastanowić, które czynniki poprawy sytuacji finansów państwa są trwałe, a które wynikały ze szczęśliwego zbiegu okoliczności.
