Bank i Klient: W krainie derywatów

Beata Paxford

Uczestnicy rynku bankowego stwierdzili, że jedyną możliwością rozwiązania kwestii spornych jest właściwa regulacja prawna. Taka, która z jednej strony nie ingerowałaby za bardzo w prywatny sektor bankowy, ale z drugiej zapewniałaby stabilność i bezpieczeństwo obu stronom operacji na instrumenty pochodne.

Odpowiedzią na zapotrzebowanie sektora bankowego, i poniekąd finansowego, była implementacja dyrektywy MiFID, a następnie wprowadzenie przez Komisję Nadzoru Finansowego Rekomendacji A. Stanowi ona – jak sama nazwa wskazuje – zbiór zaleceń i sugestii UKNF w kwestii zarządzania ryzykiem bankowym na rynku instrumentów pochodnych. Adresatami Rekomendacji A są przede wszystkim banki. Jednakże regulacje w niej zawarte dotyczą nie tyle samych banków, co ich relacji z klientami i wynikających z tych relacji ryzyk. Ponadto zadaniem Rekomendacji A jest wypracowanie przez banki kanonu dobrych praktyk w zakresie transakcji na derywatach.

Rekomendacja odnosi się do wszelkiego rodzaju ryzyk, które po pierwsze związane są z transakcjami na rynku instrumentów pochodnych, a po drugie – wynikają z relacji bank – klient.

Należy zwrócić uwagę, że Rekomendacja A jest pierwszym dokumentem urzędowym w polskim porządku prawnym, który podaje definicję instrumentu pochodnego. Dotychczas, mówiąc o derywatach, posługiwano się terminami ekonomicznymi, albowiem w doktrynie prawa bankowego nie wypracowano jednolitej i bezspornej definicji derywatu. Zgodnie ze stanowiskiem Rekomendacji A instrument finansowo-prawny musi spełniać łącznie trzy warunki, aby został uznany za instrument pochodny:

1. jego wartość musi być zależna od wartości instrumentu bazowego (jak dokładnie stanowi Rekomendacja A: określonego, zewnętrznego parametru cenowego);
2. z reguły nie wymaga żadnej płatności początkowej lub wymaga tylko niewielkiej inwestycji początkowej w stosunku do kwoty kontraktu (np. premia opcyjna);
3. jego rozliczenie nastąpi w przyszłości.

Rekomendacja A odnosi się także do kwestii regulacyjnych na rynku derywatowym. Mianowicie został opisany i podkreślony znany od dawna podział na:

• transakcje standaryzowane, czyli te zawierane za pośrednictwem giełd i podlegające nadzorowi ze strony izb rozliczeniowych i giełd;
• transakcje typu OTC (ang. over the counter), czyli niestandaryzowane, które muszą odpowiadać ogólnym regułom instrumentów pochodnych (jw.), ale z zasady strony takiej transakcji mają swobodę kształtowania łączących je relacji umownych.

Ważnym z praktycznego punktu widzenia zagadnieniem, które zostało szeroko omówione w Rekomendacji A, jest celowość zawierania transakcji derywatowych. Treść dokumentu wyraźnie wskazuje na trzy główne transakcje z udziałem instrumentów pochodnych:

1. funkcja hedgingowa, czyli zabezpieczenia ryzyka (gdzie intencją klienta jest zabezpieczenie się przed niespodziewanymi zmianami wartości instrumentu bazowego np. kursu euro do zł);
2. funkcja spekulacyjna służąca realizowaniu strategii mającej na celu zarobek na transakcjach derywatowych (głównie przy wykorzystaniu bardziej ryzykownych instrumentów, takich jak np. CIRS czy opcje pogodowe);
3. funkcja arbitrażowa, która może służyć zarówno jako zabezpieczenie ryzyka, jak i dla spekulacji (gdzie arbitraż uważany jest za najtrudniejszą strategię inwestycji w derywaty, np. zajmowanie równocześnie pozycji krótkiej i długiej na ten sam instrument bazowy na równoległych rynkach).

Taki podział funkcji instrumentów pochodnych jest o tyle ważny, że na gruncie sporów pomiędzy bankami a ...