Bank i Klient: Kumulacja zmian prawnych może zagrozić stabilności systemu finansowego

Rozstrzygnięcie parlamentu w sprawie projektu Ustawy o szczególnych zasadach restrukturyzacji walutowych kredytów mieszkaniowych wprowadza mechanizmy tyleż niekorzystne dla sektora finansowego, co po prostu wątpliwe z prawnego punktu widzenia. Czy i w jakim stopniu, zdaniem pani, sejmowe przedłożenie może być źródłem zastrzeżeń odnośnie zgodności z polską ustawą zasadniczą?

– Uważam, że proponowane przepisy można oceniać w kontekście dwóch standardów konstytucyjnych. Pierwszy z nich to wynikający z art. 21 ust. 2 standard ochrony własności. Rozważanie tego standardu wymaga jednak poczynienia zastrzeżenia, iż interpretacja pojęcia własności na gruncie art. 21 Konstytucji nie jest jednolita. W części orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego wskazuje się, że termin ten oznacza jedynie ściśle rozumiane prawo własności. Istnieje jednak znacząca grupa jego orzeczeń, w których przez własność rozumie się całokształt praw majątkowych. Przy tym drugim rozumieniu pojęcia własności umorzenie części wierzytelności banku wynikających z umów kredytów we frankach szwajcarskich mogłoby być zasadnie kwalifikowane jako wywłaszczenie w rozumieniu art. 21 Konstytucji. Zaproponowane w projekcie rozwiązania powinny być oceniane także w ramach standardu z art. 201520 oraz 22 ustawy zasadniczej – czyli zasady wolności działalności gospodarczej. Mamy bowiem do czynienia z istotną ingerencją ustawodawcy w treść zawartych umów. Ingerencja ta prowadzi do całkowitej zmiany charakteru umowy (z denominowanej lub indeksowanej do waluty obcej) na umowę o kredyt złotowy, a ponadto umorzenia części wierzytelności banków wobec kredytobiorców oraz – dodatkowo – nałożenia na banki obowiązku udzielenia „uzupełniającego” kredytu na warunkach preferencyjnych. Istnieją poważne wątpliwości, czy wobec przyjętych w ustawie kryteriów jej zastosowania – a w szczególności braku wśród nich kryterium dochodowego – ważny interes publiczny przemawia za tak głęboką ingerencją w konstytucyjną zasadę wolności działalności gospodarczej.

Niezależnie od zagrożeń konstytucyjnych, czy taka ingerencja w treść już zawartych umów nie będzie stanowić precedensu, niebezpiecznego dla obrotu gospodarczego?

– Precedensem nie jest sama ingerencja ustawodawcy w treść wcześniej zawartych stosunków prawnych. Tu chodzi raczej o skalę tej ingerencji i jej konsekwencje. Co do zasady nowe przepisy mogą mieć wpływ na wykonywanie wcześniej zawartych umów. Również na gruncie prawa bankowego takie przypadki miały miejsce: w 2011 r. weszła w życie ustawa antyspreadowa, która przyznała kredytobiorcom, ...