Raport Specjalny: Absorpcja środków unijnych w kontekście polityki europejskiej

Katarzyna Duczkowska – Małysz

Dnia 14 lipca 2004 roku Komisja Europejska przyjęła propozycje legislacyjne, dotyczące polityki spójności w latach 2007-13. I chociaż przygotowane zostały propozycje finansowego wsparcia regionów najbardziej zacofanych w Unii Europejskiej, jednocześnie bardziej zorientowane na strategiczne cele UE, związane z realizacją strategii lizbońskiej i goeteborskiej – poświęcenie jednej trzeciej budżetu Wspólnoty na przemiany strukturalne nie wywołało euforii ani nawet zadowolenia zarówno wśród starych, jak i nowych krajów członkowskich. Pytanie czy przed integracją europejską pojawiły się nowe bariery, czy też wkroczyła ona w trwały kryzys – stało się wówczas zasadne.

Ze wszystkich źródeł unijnych i w ramach różnych polityk i sposobów finansowania w perspektywie budżetowej 2007-13 Polska otrzyma ponad 90 mld euro, z czego na politykę regionalną – ponad 67. Znaczna część tych środków i możliwość ich absorpcji związana jest z polityką spójności, nakierowaną na poprawę szans regionów najbiedniejszych i odzwierciedlającą ducha integracji europejskiej¹.

Istota i kontekst polityki spójności w Unii Europejskiej

Od powstania Unii Europejskiej (choć wiele działań podjętych zostało wcześniej) redukowaniu różnic w stopniu rozwoju poszczególnych regionów² oraz poprawie struktur społecznych i gospodarczych sprzyjały polityki Wspólnoty, przyczyniające się do:

• poprawy konkurencyjności regionów i poprawy ich atrakcyjności dla inwestorów;
• łagodzenia bezrobocia i poprawy mobilności na rynkach pracy;
• promocji regionu i poprawy strukturalnych i sektorowych dostosowań;
• rozwoju obszarów wiejskich jako szczególnego typu regionów zacofanych.

Polityki Wspólnoty, sprzyjające poprawie spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej można umownie podzielić na dwie grupy:

• te, które wyniesione są na szczebel ponadnarodowy, Wspólnoty, wywodzą się z traktatów i posługując się właściwymi sobie instrumentami pośrednio przyczyniają się do poprawy spójności; są to: polityka handlowa, konkurencji, pomocy publicznej, wspólna polityka rolna, polityka transportowa;
• te, które opierają się na regulacjach wspólnych i zostały wsparte instrumentami finansowymi w postaci funduszy strukturalnych, które bezpośrednio oddziałują na poprawę spójności.

Do tej drugiej grupy należy:

• regionalna polityka strukturalna, czyli polityka, polegająca na zmianie struktur społeczno-gospodarczych lepszym ich dostosowaniu, realizowana przez same regiony; środki Unii Europejskiej służą jedynie wsparciu realizacji strategii, wypracowanej przez same regiony w partnerstwie z innymi podmiotami i środowiskami lokalnymi i regionalnymi;
• polityka przemysłowa, a zwłaszcza polityka wobec małych i średnich przedsiębiorstw;

• polityka wobec rozwoju obszarów wiejskich, realizowana dotychczas jako tzw. drugi, strukturalny, filar Wspólnej Polityki Rolnej;
• polityka rynku pracy, której zadaniem jest poprawa mobilności pracujących i poszukujących pracy, lepsze dostosowanie do zmian na rynku pracy, a także przeciwdziałanie społecznemu odrzuceniu.

W nowej perspektywie budżetowej 2007-13 spójność społeczno-gospodarcza uznana została za jeden z priorytetów, który – jeśli nie zostanie osiągnięty – stanie na przeszkodzie realizacji innych priorytetów: konkurencyjności, innowacyjności i budowie gospodarki opartej na wiedzy. W polityce UE przyjęto bowiem, iż nadmierne różnice w rozwoju gospodarczym regionów i możliwościach zatrudnienia nie sprzyjają integracji europejskiej. Różnice są pożądane, jeśli są wynikiem politycznie i społecznie akceptowanych odrębności regionów i społeczności lokalnych, nie zaś wynikiem „gorszości”, trwałego upośledzenia ekonomicznego, technicznego i socjalnego jednych względem innych³.

Jeżeli Unia Europejska ma wykorzystywać swój potencjał ekonomiczny – to wszystkie jej regiony – niezależnie od miejsca swego położenia (czy znajdują się one w obecnych państwach członkowskich, czy też w nowych, mających niebawem dołączyć do Unii) – wymagają włączenia się na rzecz jej wzrostu; podobnie wszystkim ludziom zamieszkującym Unię powinno się stworzyć okazję do przyczynienia się do tego procesu. Koszt ewentualnego niepodjęcia energicznej polityki spójności w celu rozwiązania problemu występujących nierówności jest zatem mierzalny nie tylko w kategoriach potencjalnej utraty osobistego i społecznego dobrobytu, lecz także – w kategoriach ekonomicznych – utraty potencjalnego realnego dochodu i wyższego standardu życia⁴. Takie jest oficjalne stanowisko Komisji Europejskiej. Spójność jest więc fundamentem Unii Europejskiej.

Strategia i zadania polityki spójności w latach 2007-13

Rozszerzenie Unii Europejskiej do 25 państw i spodziewane poszerzenie o kolejne kraje przedstawia sobą niemające precedensu w UE wyzwanie dla konkurencyjności i wewnętrznej spójności. UE. Rozszerzenie doprowadziło do poszerzenia luki w rozwoju gospodarczym oraz geograficznego przesunięcia występujących niekorzystnych różnic i nierówności w kierunku wschodnim, a także trudniejszej sytuacji w zakresie zatrudnienia. Według szacunków przyłączenie 10 nowych państw do UE powoduje podwojenie różnic społeczno-ekonomicznych i spadek unijnego PKB o 12,5⁵ proc.

Jednocześnie zaś rosną wyzwania, wynikające ze spodziewanej restrukturyzacji gospodarki, będącej następstwem postępującej globalizacji, swobody handlu między krajami, rewolucji technologicznej, rozwoju gospodarki opartej na wiedzy i budowy społeczeństwa informacyjnego, ale także – starzenia się ludności i rosnącej imigracji I choć regionalnie występujące różnice w tym względzie są znaczne – procesy demograficzne i ich konsekwencje społeczne i gospodarcze postrzegane są w Unii Europejskiej jako główne bariery wzrostu i rozwoju.

Zidentyfikowane przez Unię Europejską wyzwania na przyszłość dotyczą więc⁶:

• potrzeby większej spójności w rozszerzonej Unii Europejskiej;
• wzmocnienia unijnych priorytetów;
• poprawy jakości i promowania bardziej zrównoważonego i trwałego rozwoju;
• nowego partnerstwa dla spójności.

Obok jednolitego rynku i unii walutowej polityka spójności stała się główną polityką zajmującą się problemami nierówności gospodarczej i społecznej. Jej istotą jest transfer środków między państwami członkowskimi za pośrednictwem budżetu Unii Europejskiej w celu wspierania wzrostu gospodarczego i trwałego rozwoju, za sprawą inwestowania w kapitał ludzki i rzeczowy⁷.

Polityka ta nie polega jednak na pasywnych działaniach, związanych z redystrybucją dochodów i transferem ich od bogatszych do biedniejszych, ale na uruchomieniu dynamicznych instrumentów, sprzyjających lepszemu wykorzystaniu zasobów, tworzeniu nowych miejsc pracy, przyczynianiu się do poprawy konkurencyjności oraz zatrudnienia szczególnie tam, gdzie istniejące zasoby są źle wykorzystane i w niedostatecznym stopniu przyczyniają się do wzrostu i rozwoju społeczno-gospodarczego. W perspektywie budżetowej 2007-13 powstaje nowa polityka, skoncentrowana na wspieraniu przemian strukturalnych, polityka, której celem jest poprawa spójności społecznej i gospodarczej. I choć początek realizacji nowych wyzwań przypadł na okres kryzysu, środki Unii Europejskiej nie są przeznaczone na przetrwanie, ale na realizację celów integracji europejskiej i zadań wynikających ze wspólnych polityk.

Zadaniem nowej perspektywy budżetowej jest zmiana dotychczasowej polityki strukturalnej tak, aby polityka ta:

• była bardziej zorientowana na założenia strategiczne UE (zobowiązania wynikające z przyjętej strategii lizbońskiej promujące konkurencyjną gospodarkę, opartą na wiedzy oraz realizujące Europejską Strategię Zatrudnienia);
• koncentrowała się na regionach najmniej rozwiniętych, jednocześnie uwzględniając rozwój pozostałego terytorium UE;
• była bardziej zdecentralizowana i wdrażana w sposób uproszczony, przejrzysty i skuteczny.
  Koncepcja nowej polityki zawiera:
• wspólne przepisy dotyczące trzech źródeł finansowania działań strukturalnych w latach 2007-13;
• szczegółowe decyzje odnośnie poszczególnych funduszy strukturalnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności;
• nową propozycję utworzenia transgranicznej struktury współpracy.

Reforma polityki spójności jest traktowana jako nowy wyraz solidarności europejskiej w rozszerzonej UE, jak również w kontekście globalizacji i konieczności przyspieszenia rozwoju gospodarki opartej na wiedzy.

Polityka spójności skoncentruje się wokół trzech nowych priorytetów, wyznaczających ramy dla działań strukturalnych:

• konwergencja: wspieranie wzrostu i tworzenie miejsc pracy w najmniej rozwiniętych państwach członkowskich i regionach;
• konkurencyjność i zatrudnienie w regionach: przewidywanie i wspieranie zmian na poziomie regionalnym i pomoc ludziom w przewidywaniu i reagowaniu na zmiany;
• europejska współpraca terytorialna: propagowanie harmonijnego i zrównoważonego rozwoju terytorium Unii.

Nowe podejście do polityki spójności zakłada także zmianę form współpracy krajów członkowskich i przyjęcie przez nie nowych reguł:

• prowadzenie corocznego dialogu strategicznego z Państwami Członkowskimi na forum Rady UE, jak również z Parlamentem Europejskim, Komitetem Ekonomiczno-Społecznym i Komitetem Regionów w celu zapewnienia przestrzegania europejskich priorytetów podczas całego okresu 2007-13.
• pełne uznanie i wzmocnione finansowanie obszarów o naturalnych niedogodnościach (obszary z handicapem), jak również większą koncentrację na obszarach miejskich;
• delegację odpowiedzialności na rzecz Państw Członkowskich i regionów, w tym – w zakresie kontroli, przy bezwzględnym zachowaniu rygorów finansowych;
• redukcję ilości finansowych instrumentów spójności (do trzech);
• włączenie zakresu działania dotychczasowych Inicjatyw Wspólnoty URBAN i EQUAL oraz działań innowacyjnych do priorytetów programów operacyjnych państw członkowskich lub poszczególnych regionów;
• finansowanie programów operacyjnych tylko przez jeden fundusz (EFRR lub EFS) z wyjątkiem programów infrastrukturalnych, które EFRR finansuje wspólnie z Funduszem Spójności;
• dla Funduszu Spójności wieloletnie programowanie i te same zasady co dla funduszy strukturalnych;
• możliwość korzystania z nowej polityki przez wszystkich obywateli UE. Będzie ona wprawdzie skupiona na rozwoju obszarów zacofanych, ale jednocześnie na dostosowywaniu się do zmieniających warunków i sytuacji.

Istotnym aspektem zreformowanej polityki jest wyraźne jej zaadresowanie przede wszystkim do:

• miast, a zwłaszcza miast średnich, których rola w rozwoju regionalnym będzie waloryzowana przez pomoc w rewitalizacji przestrzeni miejskiej przy wykorzystaniu doświadczenia inicjatywy Wspólnoty URBAN i konieczności przyjęcia przez miasta bezpośrednich obowiązków na rzecz rozwoju;
• obszarów wiejskich lub uzależnionych od rybołówstwa, które będą przedmiotem różnych działań finansowanych przez fundusze strukturalne w sposób komplementarny i zgodny z zasadami funkcjonowania nowych funduszy: Europejskiego Funduszu Rozwoju Obszarów Wiejskich i Europejskiego Funduszu Rybołówstwa (zastąpią one Sekcję Orientacji i specjalne nakłady Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Gwarancji i Orientacji Rolnej dla rozwoju obszarów wiejskich jak również Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa, ale nie będą już wchodzić w skład funduszy strukturalnych);
• RUP (regionów ultraperyferyjnych, obszarów o naturalnych niedogodnościach (obszary z handicapem), o słabej lub bardzo słabej gęstości zaludnienia i obszarów, które były zewnętrznymi regionami granicznymi Unii, a nie są już nimi od 30 kwietnia 2004. Zmianę celów i instrumentów nowej polityki spójności na lata 2007-13 ilustruje tabela 1.

Na realizację tej polityki przeznaczono ponad 330 mld euro, co stanowi około jedną trzecią budżetu UE. Dla lepszego wykorzystania środków wprowadzono istotne zmiany w zarządzaniu pomocą Unii Europejskiej: uproszczono procedury programowania, koordynowania i kontroli, przydając jednocześnie większe uprawnienia krajom członkowskim zgodnie z zasadą subsydiarności i wskazując zdecydowanie na skuteczność wdrażanych programów.

Co wyraża nowa polityka spójności?

Nowa polityka spójności została zaproponowana przede wszystkim w kontekście głębokich, niekorzystnych różnic, jakie pojawiły się w Unii Europejskiej po rozszerzeniu, jak również w kontekście nowych wyzwań, które stoją przed gospodarką światową. Ambitny program dogonienia Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i uczynienia z gospodarki Unii Europejskiej najbardziej dynamicznej, konkurencyjnej i innowacyjnej gospodarki świata wciąż pozostaje celem niedoścignionym, aczkolwiek strategicznie istotnym.

Nie ma wątpliwości, że kraje i regiony potrzebują pomocy w przezwyciężaniu strukturalnych trudności i wykorzystaniu relatywnych przewag tak, aby mogły w pełni konkurować na rynku wewnętrznym i zewnętrznym⁸.

Unia Europejska ocenia politykę spójności jako mechanizm tworzenia znacznej wartości dodanej Europy na wielu poziomach, pod względem szybkiego niwelowania różnic w dochodach bogatych i biednych, stworzenia wielu nowych możliwości oraz utworzenia sieci, łączących regiony, przedsiębiorstwa i ludzi na całym kontynencie⁹.

Europejska polityka spójności jest przy tym katalizatorem nowych form partnerstwa, angażujących władze i społeczności regionalne i lokalne, rządy narodowe i Unię Europejską. Jej zasady wymagają, aby rozwijała się ścisła współpraca ponad granicami w celu realizacji wspólnych strategii rozwoju.
We własnym przekonaniu UE – polityka spójności jest wyrazem solidarności międzynarodowej i stwarzania równych szans obywatelom i regionom niezależnie od miejsca, w którym się znajdują. Wspierają tę politykę także inne działania i polityki Wspólnoty.

Ich celem nie jest wprawdzie bezpośrednia przemiana i dostosowanie strukturalne oraz zmniejszenie różnic i niwelowanie nierówności społecznych, ale polityki te mają istotny wpływ na spójność i w wielu wypadkach istniejące dysparytety w rozwoju i poziomie dobrobytu miedzy regionami są poważną barierą na drodze ich realizacji.

Chodzi tu przede wszystkim o:

• budowanie gospodarki opartej na wiedzy; brak możliwości rozwoju innowacji na poziomie regionów jest nie tylko wynikiem niedoborów bazy badawczej i niskich nakładów na badania ale i powolnego tempa wzrostu popytu na nowe technologie informacyjno-komunikacyjne czy też słabych powiązań na linii przedsiębiorstwa – ośrodki badawcze: specjalizacja, kooperacja między przedsiębiorstwami czy regionami, które przynoszą każdej ze stron wymierne korzyści opierają się skutecznie polityce i tworzą realne podstawy pod integrację społeczną czy polityczną;
• umacnianie szkolnictwa i szkoleń: jest to czynnik kluczowy dla wsparcia innowacyjnego potencjału na całym obszarze UE, sprzyjającemu budowie społeczeństwa opartego na wiedzy; podupadające gospodarki w zaniedbanych regionach nie korzystają z tej formy w sposób dostateczny;
• tworzenie lepszych miejsc pracy i zwiększanie zatrudnienia: zaangażowanie UE w dopomaganie pracownikom i przedsiębiorstwom do zwiększania zdolności adaptacyjnych, przyciągania większej liczby osób ku zatrudnieniu, inwestowanie w kapitał ludzki i udoskonalanie sposobu zarządzania przyczynia się zarówno do zmniejszania nierówności w tym zakresie, jak również do podniesienia potencjału gospodarki;
• ochronę środowiska: chociaż wiążą się z nią koszty co jest istotne dla regionów zapóźnionych, poprawa sytuacji w tym zakresie i nowe sektory, jakie wiążą się ze środowiskiem i zrównoważonym rozwojem kreują nowe miejsca pracy i otwierają dalsze szanse dla gospodarki;
• rynek wewnętrzny i usługi: liberalizacja rynków, w szczególności transportowego, komunikacyjnego, telekomunikacyjnego i energetycznego doprowadzi do zwiększenia wydajności i zmniejszenia cen. Jednocześnie wymagać będzie dalszej troski o miejsca pracy dla restrukturyzujących się firm – stąd tak ważne jest wsparcie skutków restrukturyzacji przedsiębiorstw. Równocześnie za sprawą transeuropejskich sieci transportowych poprawia się dostępność bardziej oddalonych regionów, co poprawia ich pozycję handlową i atrakcyjność dla inwestorów, stwarzając nowe okazje dla rozwoju;
• wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne: poprawa warunków rozwoju, wzmocnienie zdolności zwalczania przestępczości i przestępczości zorganizowanej oraz korupcji, które paraliżują gospodarkę i hamują rozwój, lepsze zintegrowanie obywateli ze społeczeństwem przyczynia się do budowy silnych lokalnych więzi, ale i pozytywnego postrzegania regionu także przez inwestorów.

Wzrost szans Polski w kontekście nowej polityki spójności

Podział środków w ramach polityki spójności, zgodnie z którym aż 81,7 proc. zostało przeznaczone na cel KONWERGENCJA¹⁰ był w interesie Polski. Priorytety polityki spójności, takie jak: pobudzanie potencjału wzrostu gospodarczego, tworzenie nowych miejsc pracy, modernizacja i restrukturyzacja zdolności produkcyjnych regionów, wspieranie badań, rozwoju technologii i innowacji, promocja wprowadzania, upowszechniania i wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych zostały odzwierciedlone w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia, czyli programie zaproponowanym przez Polskę na lata 2007-13 z uwzględnieniem zasady partnerstwa, mającej odniesienie w zadaniach postawione przez UE.

Każdy z przyjętych przez Komisję Europejską do realizacji programów operacyjnych przygotowanych przez Polskę zawiera: opis priorytetów, zarządzania, źródeł finansowania. Programy te są następujące:

• Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko;
• Program Operacyjny Kapitał Ludzki;
• Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka;
• Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej;
• 16 regionalnych programów operacyjnych;
• Programy Operacyjne Europejskiej Współpracy Terytorialnej;
• Program Operacyjny Pomoc Techniczna.

Obok programów operacyjnych, których podstawą są priorytety na poziomie centralnym istotne znaczenie dla Polski mieć będzie polityka regionalna realizowana w oparciu o 16 odrębnych programów, z których każdy ma priorytety na poziomie regionu. Jest to w istocie polityka zmian struktur, realizowana przez same regiony przy wsparciu Unii Europejskiej i polega na zastosowaniu instrumentów i działań, przyczyniających się do poprawy społeczno-ekonomicznych struktur w regionie.

Sama Unia Europejska postrzega bowiem politykę spójności jako niezbędny, aczkolwiek tylko uzupełniający w stosunku do narodowych działań, element wsparcia integracji europejskiej między krajami. Obowiązek uspójnienia struktur i łagodzenia społeczno-ekonomicznych dysparytetów spoczywa na krajach członkowskich, w których wydatki publiczne przekraczają wielokrotnie kwoty wydatkowane przez Unię Europejską na cele związane z polityką spójności. O ile w budżetach państw członkowskich na te cele przeznacza się około 46 proc. PKB, o tyle budżet polityki spójności ukształtuje się na poziomie około 0,4 proc. PKB¹¹ całej Unii.

Nie wysokość wydatków ze wspólnego budżetu – choć właśnie ona stała się przedmiotem niezadowolenia wielu nowych krajów członkowskich w 2005 r., czyli w okresie debat nad nową perspektywą budżetową – ale kierunki ich wydatkowania są istotne. O ile bowiem środki państw członkowskich są przeznaczane na zapewnienie dostępu do usług podstawowych oraz wsparcie dochodów obywateli, o tyle unijna polityka skupia się na niwelowaniu różnic o charakterze strukturalnym, które to różnice bezpośrednio oddziałują na konkurencyjność regionów, ich atrakcyjność dla inwestorów i możliwość zatrudnienia ich obywateli.

Prof. dr hab. Katarzyna Duczkowska-Małysz pracuje w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Jest członkiem Rady Programowej kwartalnika „EDS – Europejski Doradca Samorządowy”.

Przypisy

1. Ów duch integracji europejskiej jest zapisany w art. 2 Traktatu  ustanawiającego Wspólnotę Europejską, której  zadaniem „jest, poprzez ustanowienie wspólnego rynku, Unii  Gospodarczej i Monetarnej oraz poprzez prowadzenie  wspólnych polityk i działań… przyczynianie się w całej  Wspólnocie do harmonijnego, zrównoważonego i trwałego  rozwoju działań gospodarczych, wysokiego poziomu zatrudnienia i ochrony socjalnej, równości mężczyzn i kobiet, trwałego i  nieinflacyjnego wzrostu gospodarczego, wysokiego stopnia  konkurencyjności i zbieżności osiągnięć gospodarczych,  wysokiego poziomu ochrony środowiska naturalnego i poprawy  jego jakości, podnoszenia poziomu i jakości życia, spójności  gospodarczej i społecznej oraz solidarności między Państwami  Członkowskimi.” Za: Z. Brodecki, M. Drobysz, S. Majkowska:  Traktat o Unii Europejskiej. Traktat ustanawiający Wspólnotę  Europejską z komentarzem, Wyd. Prawnicze LexisNexis,  Warszawa 2002, s. 133-134.
2. Por. m.in. zapis w Traktacie o  WG odnośnie utworzenia z dniem 1 stycznia 1958 Europejskiego  Banku Inwestycyjnego, wspierającego  harmonijny rozwój Wspólnoty, Tytuł V Spójność gospodarcza i  społeczna Jednolitego Aktu Europejskiego (JAE), podpisanego w  1986 r., w którym poprawa spójności społecznej i ekonomicznej zostały określone jako cel wszystkich funduszy  trukturalnych. Określenie „spójność społeczno-gospodarcza”  pojawiło się również w Traktacie o Unii Europejskiej z  aastricht.  Art. 130a tegoż Traktatu brzmi: Celem wspierania  swojego wszechstronnego, harmonijnego rozwoju, Wspólnotarozwija i kontynuuje działania prowadzące do  zmocnienia jej spójności gospodarczej oraz społecznej. Za: K.  Głąbicka, M. Grewiński: Polityka spójności społeczno- ospodarczej Unii Europejskiej, DW Elipsa, Warszawa 2005, s.  164-165.
3. P. Casaca definiuje spójność jako stopień, w  którym zróżnicowania w zakresie dobrobytu ekonomicznego i  społecznego między regionami lub grupami w ramach Wspólnoty  są politycznie i społecznie zaakceptowane. Por. Polityka  regionalna i fundusze strukturalne w UE, Kozak M. (red.), Łódź  998, s. 20, za: K. Głąbicka, M. Grewiński, op.cit. s. 40.
4. Tak  rozpoczyna się Trzeci raport na temat spójności gospodarczej i  połecznej. Por. Streszczenie, s. VII.
5. Por. Trzeci raport… op. cit, s. XXV.
6. Tamże, s. XXV-XXVII.
7. Por. tamże, s. XXV.
8. Patrz np. T. Padoa-Schioppa, Efficiency, stability and equity –  A strategy for the evolution of the economic system of the  European Community, Oxford University Press 1987. Autor  podkreśla, że „w toku liberalizowania się rynku występuje  poważne ryzyko zaostrzającego się stanu regionalnej  nierównowagi, toteż wymagane jest podjęcie stosownych  towarzyszących środków zaradczych, które pozwoliłoby  dokonać przyspieszenia dostosowywania się regionów i krajów  strukturalnie słabszych (…) W tym celu niezbędne  stają się   reformy i rozwój wspólnotowych funduszy strukturalnych” (s.  5-6).
9. Taką ocenę zaprezentował były komisarz UE Michel  Barnier w Przedmowie do Trzeciego raportu…op. cit.
10. Na  konkurencyjność i zatrudnienie w regionach przeznaczono 15,8  proc. środków skierowanych na politykę spójności i 2,4 proc. na  cel związany z europejską współpracą terytorialną.
11. Por. Trzeci raport… op. cit. s. X III.