Odgłosy: Spacerując po bankowej – Siedem patyków – czyli ostatni naiwni

PRZEMYSŁAW WIŚNIEWSKI

Przyjęty sposób oficjalnego postrzegania świata, ogłaszany na łamach „Trybuny Ludu” i z trybun zjazdowych do ludu pracującego miast i wsi łączył się i mieszał ze zmianami socjologicznymi i społecznymi. Nie można już było wrócić do tego, co było, a ciężko było zaakceptować to, co jest. Ikonami tamtego czasu byli: Zbyszek Cybulski, Marek Hłasko, Leopold Tyrmand, Agnieszka Osiecka oraz z całą pewnością dwaj Starsi Panowie. Ich kabaret to chyba najoryginalniejsze zjawisko kulturowe ostatniego pięćdziesięciolecia. Stał się symbolem naszej małej stabilizacji, która dawała chwile wytchnienia od nachalnej, niezrozumiałej i, co ważne, nigdy niezaakceptowanej ideologii, nowej wiary we wszechmoc ludzkiego czynu i zbiorowe myślenie i pragnienia.

STARSI PANOWIE DWAJ

Trudno rozstrzygnąć, na czym polegał fenomen ich twórczości. Byli od samego początku posądzani o ciągotki do minionej bezpowrotnie epoki sztuczkowych spodni, butonierek, szapoklaków, subtelnego salonowego dowcipu i takiegoż wychowania. Jednakże ich sztuka to nie były wodewile, szansonistki, bawidamki i chłodzący się szampan, tak chętnie pokazywany na scenach i w okienku telewizyjnym w wykonaniu Ludwika Sempolińskiego. Kabaret nie był apoteozą przedwojennego ziemiaństwa czy całej, tak ideologicznie pogardzanej, przedwojenności. Był to świat równoległy, mocno jednak złączony z trudnymi realiami świata rzeczywistego. Było w nim w mnóstwo postaci, ludzi zwykłych i niezwykłych, których los wplątał w nieoczekiwane nurty historii codziennej. Drogi i ścieżki takich postaci kabaretu, jak: Kuszelasa, Żużlowca, Tatusia, co wyszedł z pudła, Biduli, prezesa Omegi, babci Kolońskiej, docenta Kurniewicza czy majora konnej straży bankowej, który awansował z prostego stróża pieszego, (w którą to postać wcielił się Wiesław Gołas – bohater piosenki pt. „Szuja”) i tutti, quanti krzyżują się w świecie rzeczywistym. Przypomnijmy sobie owego trzydziestoletniego pracownika działu księgowości PKO z poprzedniego (majowego) spaceru, który prosił swe władze zwierzchnie w lecie 1943 roku o urlop. Młody człowiek, żyjąc w trudnym, dramatycznym realnym świecie kultywował te zachowania, które właściwe dla czasów „normalnych” stawały się nienormalne w świecie odwróconym. „Nie” dla rzeczywistości to była rozpaczliwa potrzeba życia w wymuszonej sytuacją, „bohaterskiej” codzienności. W 1943 roku codziennością była wojna. Czy można odpocząć od wojny? W czasach PRL-u Kabaret Starszych Panów był intelektualnym urlopem od rzeczywistości, od której (toute proportion gardee) bardzo trudno dało się odpocząć. Starsi Panowie swoich fantastycznych, barwnych i nie z tej epoki bohaterów umieszczali bardzo konkretnym miejscu i czasie. Niech to zabrzmi prowokacyjnie, ale całą swą ciepła poetykę wpisali w bardzo trzeźwe i realne sprawy, które działy się i dzieją wokół nas. Jeżeli więc spacerujemy po ulicy Bankowej, to warto porozmawiać o… pieniądzu i postawach ekonomicznych prezentowanych w twórczości Starszych Panów.

COŚ DLA PKO