Źródła finansowania: Instrumenty inżynierii finansowej alternatywą dla dotacji
W latach 2007-2017 w ramach programów współfinansowanych ze środków UE, w tym w regionalnych programach operacyjnych, o status pośrednika finansowego mogą ubiegać się banki, fundusze poręczeń kredytowych oraz fundusze pożyczkowe. Zarówno rynek finansowy, jak i same środowiska beneficjentów potrzebują w tym zakresie aktualnej i szczegółowej informacji.
Arkadiusz Lewicki
W ramach programów wspieranych środkami UE w latach 2007-2013 beneficjenci, obok dotacji, mogą korzystać także z instrumentów inżynierii finansowej. Zasadniczo można je podzielić na instrumenty sensu stricto, definiowane wprost przepisami unijnymi (np. z udziałem funduszy poręczeń czy funduszy na rzecz rozwoju obszarów miejskich) oraz w szerszym rozumieniu, uwzględniającym także po prostu zwrotne instrumenty finansowe, w których dystrybucji uczestniczą instytucje finansowe, tj. pośrednicy finansowi (np. kredyt technologiczny). W obu przypadkach chodzi przede wszystkim o włączenie do systemu wsparcia sieci instytucji finansowych, przyciągnięcie dodatkowych środków oraz o dywersyfikację ryzyka ponoszonego w trakcie inwestycji przez wszystkich uczestników procesu. W efekcie odbiorcy końcowi otrzymują szerszy dostęp do finansowania zewnętrznego. Polscy beneficjenci będą mogli skorzystać z takich instrumentów w ramach 21 programów ramowych, ogólnopolskich i regionalnych.
Inżynieria finansowa dla rozwoju firm i samorządów
Wsparcie zaprojektowano głównie dla mikro, małych i średnich firm, ale uwzględniono także potrzeby samorządu terytorialnego. Dokumentem źródłowym pozostaje Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z 11.07.2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące EFRR, EFS oraz FS i uchylające rozporządzenie nr 1260/1999, a dokładnie jego sekcja nr 4 pt. Inżynieria finansowa. W ramach danego programu operacyjnego fundusze strukturalne mogą finansować wydatki dotyczące operacji, składające się z wkładów we wsparcie instrumentów inżynierii finansowej dla przedsiębiorstw, przede wszystkim małych i średnich, takich jak: fundusze kapitału podwyższonego ryzyka, poręczeniowe, pożyczkowe oraz fundusze na rzecz rozwoju obszarów miejskich, czyli inwestujące w partnerstwa publiczno-prywatne i inne projekty ujęte w zintegrowanym planie na rzecz trwałego rozwoju miast. Na tej podstawie organizowane są obecnie instrumenty wsparcia w ramach programów ogólnopolskich i regionalnych, np. fundusze w ramach RPO-JESSICA.
Ale instrumenty inżynierii finansowej to w ekonomii oraz w powszechnej kolokacji także pojęcie oznaczające obszar finansów o charakterze interdyscyplinarnym, gdzie korzysta się z rozwiniętej matematyki finansowej. Nie jest zadaniem łatwym precyzyjne określenie, czym dokładnie zajmuje się inżynieria finansowa. Dla jednych jest to zarządzanie ryzykiem finansowym, dla innych zaś – tworzenie instrumentów wysokospecjalizowanych, dostosowanych do indywidualnych potrzeb inwestorów. W zasadzie inżynieria finansowa spełnia obie kwalifikacje, a instrumenty finansowe mają na celu m.in. minimalizację ryzyka ponoszonego w trakcie inwestycji. Jeśli chodzi o absorpcję środków UE, to w literaturze oraz środkach masowej komunikacji, a także w środowiskach beneficjentów przyjęto określać instrumentami inżynierii finansowej wszelkie zwrotne instrumenty finansowe (przeciwieństwo dotacji), w których dystrybucji uczestniczą instytucje finansowe (pośrednicy finansowi).
Oczekiwania i cele
W procesie projektowania i stosowania inżynierii finansowej biorą udział trzy strony: regulator, środowiska beneficjentów oraz środowiska pośredników finansowych. W związku z tym zderzają się tu rozbieżne oczekiwania. Odpowiedź na zmieniające się potrzeby finansowe przedsiębiorstw, w tym potrzeba mechanizmów przyjaznych przedsiębiorcom, łatwych w obsłudze a jednocześnie umożliwiających im adaptację do nowego rozwijającego się otoczenia i oferty finansowej, przy jednoczesnym unikaniu zakłóceń w funkcjonowaniu rynku jest wielkim wyzwaniem i umiejętnością.
Działania takie powinny być projektowane i prowadzone perspektywicznie. Powinny uwzględniać jako jeden z celów strategicznych rozwój rynku finansowego w zakresie luk rynkowych. W żadnym razie instrumenty publiczne nie powinny wypierać instrumentów rynkowych. Racjonalnie zaplanowane instrumenty inżynierii finansowej powinny przyczyniać się do wzmocnienia zdolności instytucji finansowych do właściwej oceny ryzyka związanego z projektami beneficjentów w celu zapewnienia bezpieczeństwa inwestorom oraz poprawy zdolności beneficjentów do lepszego wykorzystywania instrumentów finansowych dostępnych na rynkach.
Odbył się 9 grudnia 2009 r. w Warszawie. Zorganizowały go Krajowy Punkt Kontaktowy CIP oraz BGK, pod patronatami m.in. Komisji Europejskiej i Ministra Gospodarki. Głównym celem spotkania była przekrojowa informacja i promocja formy wsparcia, jaką są szeroko pojęte instrumenty inżynierii finansowej wspieranej środkami UE.
W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele wszystkich instytucji operujących instrumentami inżynierii finansowej w Polsce oraz przedstawiciele Komisji Europejskiej, Ministra Gospodarki i Ministra Rozwoju Regionalnego. Ze strony beneficjentów przybyli zarówno przedstawiciele organizacji przedsiębiorców, jak i sami przedsiębiorcy, głównie MŚP. Dopisali także samorządowcy. Organizatorzy zamierzają kontynuować inicjatywę, tym bardziej że spotkała się ona z bardzo dobrym przyjęciem audytorium. |
I Dzień Instrumentów Inżynierii Finansowej Unii Europejskiej w Polsce
Zaprezentowano zestaw specjalistycznych narzędzi finansowych dostępnych w Polsce w latach 2007-2013. Omówiony został także stan ich wykorzystania, najważniejsze zmiany planowane w 2010 r. oraz aktualizacje harmonogramów wdrażania. Wydarzenie składało się z części plenarnej i praktycznej – warsztatowej, w ramach której m.in. każdy uczestnik mógł zadać pytanie i uzyskać wyjaśnienia.Instrumenty
Oprócz środków dostępnych w ramach funduszy strukturalnych Unii Europejskiej na lata 2007-2013, Polska w bieżącej perspektywie finansowej może korzystać także z mechanizmów wsparcia oferowanych poprzez wspólnotowe programy ramowe.
Takim jest Program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji 2007-2013 (Competitiveness and Innovation Framework Programme 2007-2013 – CIP,) mający na celu zwiększanie konkurencyjności przedsiębiorstw, w szczególności małych i średnich firm, promowanie wszelkich form innowacji, przyspieszenie tworzenia społeczeństwa informacyjnego oraz promowanie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii. Budżet programu to ponad 3,6 mld EUR. „Instrumenty finansowe dla MŚP” dostępne będą tu dla mikro, małych i średnich firm za pośrednictwem banków komercyjnych, banków spółdzielczych, funduszy pożyczkowych, funduszy poręczeniowych, funduszy kapitałowych (venture capital, private equity), przedsiębiorstw leasingowych, współpracy z sieciami aniołów biznesu itp.
Dźwignia finansowa prognozowana w instrumencie SMEG – System poręczeń dla MŚP, zapewniającym wsparcie gwarancyjne w ramach programu CIP, szacowana jest na poziomie 1:50. Efektywne jej funkcjonowanie można zaobserwować na przykładzie programu MAP (Multiannual Programme for Enterprise and Entrepreneurship), będącego poprzednikiem CIP. Wzięły w nim udział dwie polskie instytucje finansowe – w wyniku ich działań wsparcie unijne w postaci gwarancji uzyskało ponad 7 tysięcy polskich MŚP (więcej niż w ramach wsparcia dotacyjnego w całym SPO WKP 2004-2006). Wśród projektów CIP w komponencie „Instrumenty finansowe dla MŚP”, znajdują się aktualnie dwa projekty z Polski. Obydwa zostały zatwierdzone przez Komisję Europejską i obecnie są w trakcie finalizacji zawierania umowy z Europejskim Funduszem Inwestycyjnym. Polscy przedsiębiorcy będą mogli liczyć na dostęp do korzystniejszego finansowania zewnętrznego już w nadchodzącym roku. Szacuje się, że wsparcie otrzyma do 20 tys. polskich firm.
Innym przykładem instrumentów inżynierii finansowej dostępnym w Polsce w obecnej perspektywie będą środki JEREMIE i JESSICA. Od roku 2009 Bank Gospodarstwa Krajowego pełni rolę menedżera pięciu funduszy powierniczych w ramach inicjatywy JEREMIE – będzie zarządzać funduszami o wartości ponad 1,6 mld złotych. Instytucje finansowe pięciu województw (dolnośląskiego, łódzkiego, pomorskiego, wielkopolskiego i zachodniopomorskiego) uzyskają dostęp do środków unijnych, która wesprą mikro, małych i średnich przedsiębiorców w pozyskaniu zewnętrznych źródeł finansowania.
Sedno tego modelu polega na odejściu od tradycyjnego dotacyjnego wsparcia instrumentów finansowych (np. publicznych funduszy pożyczkowych i poręczeniowych) na rzecz odnawialnego mechanizmu wspierania pośredników finansowych. System pozwoli zwiększyć absorpcję środków unijnych na rzecz rozwoju MŚP w ramach RPO. Bank Gospodarstwa Krajowego uczestniczy także we wdrażaniu Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej – działania „Instrumenty inżynierii finansowej”, w ramach którego wesprze w pięciu innych regionach fundusze poręczeniowe dla zwiększenia dostępności MŚP do zewnętrznych źródeł finansowania.
Głównym celem Inicjatywy JESSICA (Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas) jest zwiększenie potencjału gospodarczego regionu poprzez rewitalizację miejskich terenów zdegradowanych oraz pobudzenie gospodarcze obszarów powojskowych i poprzemysłowych. Powołany przez samorząd regionu fundusz powierniczy JESSICA będzie mógł udzielać wsparcia w formie m.in.: preferencyjnych kredytów i pożyczek, inwestycji kapitałowych w projekty miejskie. Projekty te muszę mieć na celu szeroko pojętą rewitalizację. Po zrealizowaniu inwestycji środki wrócą do funduszu powierniczego, co pozwoli na ich ponowne zainwestowanie. Na projekty rewitalizacyjne w regionalnych programach operacyjnych przeznaczonych jest łącznie 900 mln EUR. W Polsce na razie cztery województwa zadeklarowały chęć wspierania tych działań na obszarach miejskich za pomocą instrumentu JESSICA. W naszym kraju inicjatywa JESSICA jest wdrażana za pośrednictwem funduszy zarządzających, czyli takich, które inwestują w więcej niż jeden fundusz rozwoju obszarów miejskich, zapewniając im środki kapitałowe, kredyty lub gwarancje. W pierwszych regionach, które uruchamiają JESSICA, rolę takiego funduszu powierzono Europejskiemu Bankowi Inwestycyjnemu.
W zamyśle Komisji Europejskiej JESSICA i JEREMIE mają się wzajemnie uzupełniać w kontekście zintegrowanych planów rozwoju obszarów miejskich. JEREMIE umożliwiłby szerszy dostęp do finansowania dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na obszarach miejskich, podczas gdy JESSICA może tam wspierać projekty w zakresie infrastruktury, efektywności energetycznej, a także projekty ICT, jak również wszelkie inne adekwatne formalnie.
Potrzeba intensywnej komunikacji
Zarówno przedsiębiorcy, jak i rynek finansowy oczekują zebrania w jednym miejscu i przekrojowego informowania i aktualizowania danych o wszystkich potencjalnych źródłach finansowania alternatywnych do dotacji. Mało kto wie, że na przykład niektóre takie instrumenty finansowe będą dostępne w Polsce aż do 2017 r., albo że oferowane są w ramach ponad 20 programów wsparcia. Poza tym chodzi także o rozpoczęcie praktycznych przygotowań naszego rynku do zmian zapowiadanych przez Komisję – tj. odejścia od bezzwrotnej pomocy i przejścia na bardziej efektywne, zwrotne instrumenty, w tym np. rewolwingowe. Wielkie nadzieje wiąże się także z rozwojem tej formy wsparcia w ramach różnego rodzaju programów samorządu terytorialnego. Obecnie opracowywana przez rząd i samorząd Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego otwiera pole do dyskusji w tej sprawie.
Również z analiz BGK wynika, że wiedza nt. inżynierii finansowej wspieranej środkami publicznymi jest nadal niewielka. Rynek oczekuje przybliżenia w praktyczny sposób poruszanej problematyki. BGK np. odpowiada w najbliższych latach za uruchomienie kilku miliardów złotych na rożnego rodzaju instrumenty finansowe od najprostszych, gwarancyjnych po mezzaninowe. Dla wszystkich instytucji zaangażowanych w opisywane procesy dobra komunikacja i swego rodzaju edukacja tak środowisk pośredników finansowych, jak i beneficjentów powinna być sprawą fundamentalną.
Podsumowując można powiedzieć, że okres 2007-2013 jest dla Polski czasem wielkiego eksperymentu z udziałem ponad 6 miliardów złotych, które to środki powinny zlewarować na rynku komercyjnym co najmniej podobną kwotę. Na pewno doświadczenia i kompetencje nabyte w tym okresie pozwolą naszym beneficjentom i instytucjom finansowym lepiej przygotować się do skorzystania z budżetu na lata 2014-2020.