Zarządzanie ryzykiem finansowym: Ryzykowne chybotanie bankami

Dariusz Filar

Na przełomie lat 2008/2009 wyszło na jaw, że prowadziły one działalność bez należytej kontroli ryzyka kredytowego, zgromadziły w swoich aktywach dużo toksycznych instrumentów finansowych (czytaj: instrumentów bezwartościowych, bo na rynku nie było nikogo, kto byłby gotów je odkupić) i że dysponują kapitałami własnymi, które nie wystarczą, by stawić czoła rozmiarom rysujących się strat. Upadłości wielkich banków, co groziło katastrofą całego systemu finansowego strefy euro, mogło zapobiec jedynie ich dokapitalizowanie.

W zaistniałej sytuacji jedynym realnie dostępnym źródłem tego dodatkowego kapitału okazały się pieniądze zachodnioeuropejskich podatników. Już 8 kwietnia 2008 r. Komisja Europejska oficjalnie poinformowała, że łączna wielkość pomocy finansowej przekazanej zachodnioeuropejskim bankom z pieniędzy publicznych – a więc ze środków budżetowych poszczególnych państw – sięgnęła 330 mld euro (kwota ta dotyczyła wyłącznie dokapitalizowania, nie obejmowała natomiast gwarancji udzielonych przez rządy). W kolejnych miesiącach i latach, do końca 2012 r., publiczne środki – pod postacią wsparcia kapitałowego, pożyczek i gwarancji – płynęły do banków nadal. Wsparcie ostatecznie zamknęło się gigantyczną kwotą zbliżoną do 600 mld euro. Najbardziej obciążeni zostali z tego tytułu podatnicy Niemiec (144 mld euro), Wielkiej Brytanii (123 mld), Hiszpanii (88 mld), Irlandii (66 mld), Belgii (40 mld) i Holandii (30 mld), a niektóre banki, mające swoje centrale w tych krajach, stały się wręcz symbolami przetrwania na koszt podatników. W Niemczech na takie wątpliwe wyróżnienie zasłużyły Commerzbank i West LB, w Wielkiej Brytanii – Northern Rock i Lloyds Banking Group, w Hiszpanii – Caja Castilla-La Mancha i Caja Sur, w Belgii – KBC, a w Holandii – ABN Amro. Do tego grona należy jeszcze dołączyć belgijsko-francuski bank Dexia, który w pojedynkę wydusił z budżetów Belgii, Francji i Luksemburga wsparcie kapitałowe przekraczające 6 mld euro.

Banki w Polsce – równowaga i dynamika

Na tym zachodnioeuropejskim tle odmienność polskiego sektora bankowego rysuje się niezwykle kontrastowo. W trudnych latach 2008-2012 banki w Polsce nie wyciągnęły z kieszeni podatnika nawet jednego grosza! Po prostu nie było takiej potrzeby, bo polski system bankowy był zdrowy i stabilny. Potwierdzała to opinia Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (The European Banking Authority – EBA), który określił Polskę jako kraj, w którym „banki nie potrzebują dodatkowych kapitałów”. Mało tego – nie dość, że w latach 2007-2014 banki działające w Polsce nie stanowiły nawet najmniejszego obciążenia dla budżetu państwa, to jeszcze solidnie zasilały go podatkiem CIT; w całym ośmioletnim okresie wniosły do niego ponad 25 mld zł. W samym tylko 2014 r. odprowadziły do budżetu blisko 4 mld zł – z tego Bank Pekao S.A. 0,6 mld, BZ WBK (w tamtym czasie wciąż kierował nim dzisiejszy wicepremier Mateusz Morawiecki) – również około 0,6 mld, ING Bank Śląski – 0,3 mld, a Citi Bank Handlowy – 0,2 mld zł. Mniejsze banki wniosły oczywiście mniej, ale wszystkie wywiązywały się z podatkowych obowiązków

Przy całkowitych wpływach z CIT w 2014 r. wynoszących 23,2 mld, udział w nich banków był około 17- proc., co stawiało je na ...