Sprawy międzynarodowe: Oszczędnościowo-kredytowa alternatywa w krajach rozwijających się

Beata Lewicka

Zgodnie z danymi publikowanymi przez Bank Światowy, 62% dorosłej populacji świata posiada rachunek prowadzony przez instytucję finansową lub operatora telefonii komórkowej1. Oznacza to, że pozostałe 38% (2 mld ludzi) jest wykluczone finansowo. Rezultatem braku dostępu do chociażby najprostszej formy rachunku są przede wszystkim ograniczone możliwości w zakresie bezpiecznego gromadzenia nadwyżek, pozyskiwania dodatkowych kapitałów czy dokonywania i przyjmowania płatności. Zjawisko wykluczenia finansowego nie sprzyja mobilizacji oszczędności oraz ich dalszej transformacji w inwestycje, przez co niewątpliwie stanowi jedną z poważnych barier dla rozwoju ekonomicznego.

Naprzeciw wyzwaniom wykluczenia finansowego

Istotną rolę w pokonaniu tej bariery pełni proces inkluzji finansowej, czyli włączania ludności nieubankowionej w zinstytucjonalizowany system finansowy.

Działania te realizowane są najczęściej odgórnie – przez organizacje pozarządowe, instytucje finansowe oraz firmy telekomunikacyjne. Warto natomiast wspomnieć o działalności oddolnej – czyli wysiłkach podejmowanych przez samych wykluczonych, którzy, tworząc nieformalne mechanizmy oszczędnościowo- kredytowe, otrzymują dostęp do kapitału i możliwość inwestowania posiadanych nadwyżek. Przykładami takich rozwiązań są nieformalne stowarzyszenia oszczędnościowo-kredytowe, takie jak Rotating Savings and Credit Associations (ROSCA’s) oraz Accumulating Savings and Credit Associations (ASCRA’s). Jak podaje Bank Światowy, w 2014 r. 9% dorosłych zamieszkujących kraje rozwijające się, korzystało z tego typu mechanizmów (17% osób, które przyznały, że gromadzą jakiekolwiek oszczędności). Rozwiązania te, są szczególnie popularne wśród oszczędzających zamieszkujących kraje Afryki Subsaharyjskiej (40% oszczędzających), Indonezję, Jamajkę, Pakistan (ok. 36%) oraz Jordanię (nawet 50%)2. Większość korzystających z nieformalnych stowarzyszeń oszczędnościowo-kredytowych to osoby nieubankowione (aż 60% w krajach Afryki Subsaharyjskiej).

Niemniej jednak, należy zaznaczyć, że zachodzący nieustannie proces włączenia finansowego nie poddał w wątpliwość zasadności istnienia form, tj. ROSCA’a czy ASCRA’s – znaczna część ubankowionych mieszkańców krajów rozwijających się, która oszczędza w instytucjach finansowych, nadal gromadzi i pożycza środki w ramach nieoficjalnych stowarzyszeń (ponad 15% ubankowionych w Botswanie, Kenii, Rwandzie oraz Republice Południowej Afryki).

Na czym polega więc fenomen ROSCA’s i ASCRA’s? Dopóki proces inkluzji finansowej w krajach rozwijających się nie postępował tak szybko jak obecnie (nie wspierało go rozpowszechnianie się bankowości mobilnej), ogromną barierę dla korzystania z instytucji finansowych stanowiła techniczna dostępność do rynków finansowych, związana np. z odległością do najbliższej instytucji czy panującym w niej wysokim poziomem korupcji. W związku z tym mieszkańcy obszarów wiejskich poszukiwali rozwiązań, które zastąpią im uczestnictwo w sformalizowanym rynku. Teraz natomiast dalsze zainteresowanie ASCRA’s i ROSCA’s związane jest w większym stopniu z preferencjami ich uczestników – nieformalne stowarzyszenia oszczędnościowo-kredytowe mogą zapewnić wyższą stopę zwrotu niż oferowana w ramach depozytów bankowych3. Charakteryzują się przy tym większą elastycznością oraz umiejętnością do adaptacji niż formy zinstytucjonalizowane. Ponadto, aby skorzystać z „pożyczki” w ramach ROSCA’s czy ASCRA’s, niepotrzebne są żadne zabezpieczenia ani wykazanie określonego poziomu dochodów.

Jak to działa? Mechanizm funkcjonowania ROSCA’s

Zarówno ROSCA’s, jak i ASCRA’s są stowarzyszeniami samowystarczalnymi, posiadającymi własne regulacje i narzędzia nadzorcze oraz niezależnymi od instytucji finansowych i po datkowych4. Stowarzyszenie ROSCA tworzy zwykle grupa związanych ze sobą ludzi, np. członków rodziny, znajomych, sąsiadów. Liczba uczestników to zwykle 10-12 osób, chociaż mogą się zdarzać ...