Inwestycje samorządów będą rosły

Coraz więcej samorządów zaczyna realizować inwestycje za pośrednictwem własnych spółek komunalnych, które – oprócz kredytów – coraz częściej sięgają po obligacje korporacyjne. Popularne także stają się obligacje przychodowe – zwłaszcza w przypadku wodociągów czy spółek transportowych.

Jaka jest sytuacja finansowa samorządów? Czy stać je na tak duże inwestycje przy wykorzystaniu środków unijnych?

Polskie miasta mogą pochwalić się mocnymi wynikami operacyjnymi wynikającymi – jak ocenia agencja ratingowa Fitch – z dobrego zarządzania finansowego, racjonalizacji wydatków, poprawy efektywności oraz działań minimalizujących potencjalne zagrożenia i przeciwdziałających presji na wydatki operacyjne.

W obecnej perspektywie samorządy mają do wykorzystania 100 mld zł funduszy unijnych.  Wzrost wydatków inwestycyjnych JST w związku z realizacją inwestycji współfinansowanych z funduszy unijnych, jak również wzrost zadłużenia w latach 2018 – 2019 Fitch uważa za bezpieczny, a wiarygodność kredytową samorządów za stabilną.

Możemy założyć, że nadwyżka operacyjna samorządów będzie 1,5 razy wyższa od rocznej obsługi ich długu (odsetki plus raty), głównie za sprawą wzrostu dochodów operacyjnych o 4% rocznie (z PITu, CITu czy podatku od nieruchomości). Dlatego, tempo wzrostu zadłużenia powinno być proporcjonalne do tempa wzrostu nadwyżki operacyjnej.

Ile zamierzają wydać, a ile pożyczyć? W jakim tempie rosną wydatki polskich samorządów?

Wg danych Ministerstwa Finansów, po trzech kwartałach 2017zadłużenie samorządów wynosiło ok. 66 mld zł. i było niższe o ponad 4% do analogicznego okresu w 2016 roku. Szacuje się, że zadłużenie miast będzie rosło o ok. 3 mld zł rocznie w latach 2018 – 2019, ale pozostanie umiarkowane na poziomie 50% dochodów bieżących.

W latach 2018 – 2019 samorządy planują wydatki majątkowe na poziomie ok. 15 mld zł rocznie (co stanowi 18% wydatków ogółem), czyli tyle ile w poprzedniej perspektywie unijnej. Odpowiednio długi harmonogram spłat finansowania (do 15 lat w bankach komercyjnych czy nawet 25 lat w EBI), gwarantuje bezpieczeństwo obsługi zadłużenia.

W jaki sposób samorządy finansują inwestycje?

W strukturze długu samorządów nadal dominują kredyty (ok. 60%) i  obligacje komunalne (29%). Obligacje wyemitowało już ok. 800 samorządów. W ubiegłym roku łączna kwota emisji wyniosła ok. 20 mld zł. Pozostałe, wykorzystywane przez samorządy instrumenty to pożyczki z WFOŚ czy NFOŚiGW, wykup wierzytelności, inwestycje kapitałowe przy wykorzystaniu PFR czy BGK Nieruchomości oraz właśnie obligacje przychodowe. Co istotne, sporo samorządów decyduje się na inwestycje za pośrednictwem swoich spółek komunalnych, które sięgają głównie po kredyty, ale też i obligacje z umową wsparcia samorządu czy – coraz popularniejsze zwłaszcza w przypadku inwestycji wodociągowo-kanalizacyjnych oraz transportowych – obligacje przychodowe. Zastosowanie tego ostatniego narzędzia, po pierwsze nie wlicza się samorządom do zadłużenia, a po drugie – powierzając zadania inwestycyjne swoim spółkom, samorządy efektywnie wykorzystują zasoby gminne. Przykładem tego typu inwestycji realizowanych przy udziale finansowania z Banku DNB są domy komunalne realizowane przez spółkę gminną w Żorach na kwotę ok 73 mln zł, obligacje przychodowe dla spółek wodociągowych na kwoty 20 – 30 mln zł, finansowanie budowy szkół czy hal sportowo widowiskowych na poziomie 20 – 40 mln zł.

Widzimy, że największe potrzeby inwestycyjne mają duże miasta na prawach powiatu. Nasz Bank finansuje od ponad 20 lat zarówno małe, średnie, jak i największe samorządy. Łączna kwota wyemitowanych obligacji i zaciągniętych kredytów to ponad 1 mld zł (na koniec 2017 r.)

Czy samorządy rozsądnie wydają te pieniądze?

Biorąc pod uwagę proporcję nadwyżki finansowej rok do roku, ogólnie możemy stwierdzić, że samorządy racjonalnie planują swoje wydatki. Aczkolwiek znamy przykłady samorządów, które nadmiernie zadłużały się w poprzednich latach, dlatego aktualne mają problem ze spełnieniem wymogów wskaźników zadłużenia wynikających z art. 243 ustawy o finansach publicznych, stąd są one objęte programem naprawczym.

Dlaczego obligacje przychodowe są dobre dla finansowania samorządów? W czym są one lepsze od kredytu?

Obligacje przychodowe emitowane są zazwyczaj na okres 10 – 15 lat; pozwalają sfinansować m.in. projekty związane z gospodarką wodną, rozbudową transportu publicznego czy budownictwem komunalnym. Jako że nie wlicza się ich do wskaźnika zadłużenia, mogą one wspierać realizację regionalnych i lokalnych przedsięwzięć, niezależnie od innych instrumentów wykorzystywanych przez samorządy. Obligacje takie może wyemitować jedna gmina lub grupa jednostek samorządu terytorialnego, na przykład sąsiadujących ze sobą, które chcą sfinansować wspólną inwestycję.
Trzeba zaznaczyć, że obligacje przychodowe są optymalną formą finansowania zadań wodno-kanalizacyjnych (realizowanych przez spółki wodno-kanalizacyjne). Dotychczasowe pozytywne doświadczenia w zakresie finansowania inwestycji wodno-kanalizacyjnych  za pośrednictwem obligacji przychodowych powinny być inspiracją do dalszego odkrywania tego instrumentu  i skutecznego wykorzystywania szerokiego wachlarza możliwości z nich płynących. Dużą rolę powinny również odegrać przy projektach współfinansowanych z funduszy Unii Europejskiej. Ogromne znaczenie ma fakt pozyskania przez spółkę środków z emisji bez udziału gminy (miasta), tj. bez poręczenia.  Na rynku istnieją inne, bardziej popularne formy finansowania, takie jak pożyczki z WFOŚ, ale często w tym przypadku wymagane jest poręczenie samorządu. Charakterystyka obligacji przychodowych sprawia, że mają one szansę stać się ważnym instrumentem finansowym.

Jak wygląda i jak się rozwija w Polsce ta forma finansowania inwestycji?

W latach 2005 – 2017 w Polsce jednostki samorządu terytorialnego wyemitowały obligacje przychodowe na łączną kwotę ponad 1,5 mld zł. W ostatnich latach najaktywniejszą gminą pod tym względem jest Wałbrzych. W najbliższych latach spodziewamy się, że popularność obligacji przychodowych będzie rosła i wartość tego typu emisji powinna sięgnąć kilku miliardów złotych. Aktualnie jedna z większych inwestycji obligacji przychodowych na kwotę kilkuset milionów złotych planowana jest we Wrocławiu i jest ona związana z transportem publicznym.
Bank DNB promuje obligacje przychodowe na konferencjach i warsztatach poświęconych finansowaniu spółek wodno- kanalizacyjnych, ponieważ uważamy, że znajomość tego instrumentu nadal jest niewystarczająca. Od 2000 r. w Polsce przeprowadzono zaledwie trzy emisje obligacji przychodowych służące finansowaniu budowy  oraz modernizacji sieci wodociągowej i kanalizacyjnej: MWiK w Bydgoszczy w 2005 roku 600 mln zł, PWiK w Gnieźnie łącznie 33,11 mln zł i WZWiK w 2015 roku 107 mln zł.

Bank DNB przeprowadził pierwszą na polskim rynku emisję obligacji przychodowych dla gmin zrzeszonych w związku. Był to Wałbrzyski Związek Wodociągów i Kanalizacji, zrzeszający dziewięć gmin, który wyemitował obligacje przychodowe o wartości 107 mln zł. Pieniądze zostały przeznaczone na refinansowanie zadłużenia zaciągniętego na projekty wodno-kanalizacyjne

Jak będzie rozwijała się dalej formuła PPP?

PPP wbrew powszechnej opinii jest już rozruszane, gdyż aktualnie mamy ponad 130 umów podpisanych, z czego 60 z nich są to transakcje poniżej 20 mln zł. Mamy zrealizowany już pierwszy projekt ministerialny – jest to budynek Sądu w Nowym Sączu. Aktualne na poziomie samorządowym i centralnym zaplanowanych jest 100 projektów PPP. Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju zgłasza także nowe projekty centralne.

W mojej opinii nie trzeba przekonywać samorządów do PPP, a raczej edukować te samorządy, które tego jeszcze nie robiły. Nowy projekt edukacyjny Ministerstwa Inwestycji i Rozwoju – Rozwój PPP w Polsce – zakłada przeprowadzenie wśród samorządowców licznych szkoleń i warsztatów praktycznych.

Korzyści obligacji przychodowych:

• możliwość ograniczenia odpowiedzialności emitenta do kwoty przychodów i/lub majątku przedsięwzięcia, wobec których obligatariusz ma prawo pierwszeństwa (zobowiązanie z tytułu obligacji przychodowych nie obciąża całości przychodów i majątku spółki, a jedynie ich część)
• przychody przedsięwzięcia wyłączone z masy upadłościowej
• możliwość refinansowania istniejącego długu i zarazem zmiany form zabezpieczeń aktualnego finansowania (w tym uwolnienie poręczenia)
• możliwość łączenia z innymi formami finansowania, w tym ze środkami z funduszy pomocowych
• możliwość planowania emisji w konkretnych przedziałach czasowych i uruchamianie pod konkretne płatności – eliminacja kosztów niewykorzystanych środków
• swoboda i bezpieczeństwo w pozyskaniu i zarządzaniu źródłami finansowania