Firma w spadku – rząd ułatwia życie sukcesorom firm rodzinnych
Badania prowadzone przez Instytut Biznesu Rodzinnego wskazują, że firmy rodzinne stanowią 36 proc. wszystkich polskich przedsiębiorstw oraz wytwarzają 10 proc. produktu krajowego brutto (PKB) naszego kraju. Z badań wynika też, że firmy rodzinne lepiej od innych radzą sobie w trakcie kryzysu gospodarczego, głównie dzięki temu, iż właściciele utożsamiając się ze swoim przedsiębiorstwem, podejmują zdwojone wysiłki, aby odnieść sukces i zapobiec niepowodzeniu.
Brak osobowości prawnej problemem
Problem w tym jednak, że znaczna część takich firm prowadzona jest bądź jako działalność gospodarcza osoby fizycznej, bądź w formie spółek cywilnych. W obu przypadkach przedsiębiorstwo nie ma osobowości prawnej, jak to jest np. w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Śmierć właściciela firma w sensie prawnym oznacza obecnie koniec przedsiębiorstwa. Nawet jeśli następuje płynne jego przejęcie przez małżonka czy innego członka najbliższej rodziny, to od strony formalnej przedsiębiorstwo zaczyna od zera; sukcesor musi bowiem zarejestrować własną działalność gospodarczą na zasadach dokładnie takich jakby dopiero zaczynał budowanie historii firmy.
Abstrahując już nawet od kwestii tak ważnej jaką jest wartość firmy mającej określony staż w obrocie gospodarczym (marka), śmierć osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą i sukcesja przedsiębiorstwa obecnie oznaczają ogromne perturbacje – od podatkowych poczynając a na zatrudnianiu pracowników, koncesjach czy umowach z kontrahentami kończąc.
Dalsi krewni też odziedziczą firmę też bez podatku
Prace nad regulacją rozpoczęły się jeszcze w 2014 roku. Kształtu zbliżonego do obecnych rozstrzygnięć, w tym wprowadzenia instytucji zarządcy sukcesyjnego, nabrały w połowie minionego roku. Wówczas obecny wicepremier Mateusz Morawiecki zadeklarował przyspieszenie prac z celem, by weszły one w życie najpóźniej w marcu 2018 r. Wstępny projekt ustawy poddany został bardzo szerokim konsultacjom i w efekcie 30 stycznia br. przybrał kształt projektu ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej.
Ustawa w obecnym kształcie przewiduje dodatkową zachętę do przejmowania i dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa. Ma nią być zwolnienie z podatku od spadków i darowizn. Obecnie zwolnione od podatku jest nabycie własności rzeczy i praw majątkowych, w tym także przedsiębiorstw, przez osoby najbliższe (małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę). Zwolnienie nie obejmuje więc nabywania w drodze dziedziczenia przedsiębiorstw przez dalszych krewnych oraz osoby obce. Zgodnie z projektem, warunkiem uzyskania nowego zwolnienia będzie zgłoszenie nabycia przedsiębiorstwa naczelnikowi urzędu skarbowego oraz prowadzenie nabytej firmy przez co najmniej pięć lat.
Potrzebna spółka rodzinna
Ustawa nie rozwiązuje jednak wszystkich problemów związanych ze zmiana osoby właściciela firmy, a jedynie reguluje zasady postępowania w okresie przejściowym – od śmierci przedsiębiorcy do czasu ustalenia następcy prawnego (spadkobiercy) oraz finalnych decyzji co do losów firmy. Przy czym z założenia korzystanie z rozwiązań przewidzianych w ustawie jest w pełni dobrowolne. Od przedsiębiorcy, a po jego śmierci – od jego następców prawnych, właścicieli przedsiębiorstwa będzie zależało, czy chcąc zapewnić ciągłość działalności przedsiębiorstwa skorzystają oni z wprowadzanych ustawą przepisów, w tym nowej instytucji w prawie jaką jest zarząd sukcesyjny.
Ujmując rzecz w sposób nieco uproszczony, zarządca sukcesyjny w tym okresie przejściowym wejdzie we wszystkie dotychczasowe role zmarłego właściciela – i wobec kontrahentów firmy, i jako pracodawcy, i jako partnera administracji (w tym ZUS, urząd skarbowy).
Po ustaleniu następcy prawnego, zarządca sukcesyjny zakończy swoją działalność. Spadkobierca-sukcesor podejmie decyzje co do dalszych losów przedsiębiorstwa. Jeśli jednak nawet zdecyduje się kontynuować jego funkcjonowanie, to i tak stanie przed potrzebą zarejestrowania się jako przedsiębiorca. Nie rozwiązany też zostanie problem ciągłości marki i stażu firmy w sensie prawnym.
Pozostaje więc w dalszym ciągu problem znalezienia ostatecznego rozwiązania sukcesji, które umożliwi zachowanie historii firmy. Sami przedsiębiorcy od początku prac nad zmianami w prawie forsują pomysł wprowadzenia do polskiego prawa spółki rodzinnej. Takie rozwiązanie umożliwiałby w sposób prosty (bez obecnych barier biurokratyczno-prawnych i wysokich kosztów) przekształcić działalność osoby fizycznej w firmę posiadającą osobowość prawną jeszcze przed śmiercią przedsiębiorcy, co rozwiązałoby problem nawet bez potrzeby powoływania zarządcy sukcesyjnego.
CIR: Komunikat po posiedzeniu Rady Ministrów (komunikat)
Projekt ustawy umożliwi płynne kontynuowanie działania przedsiębiorstwa po śmierci właściciela firmy. Nowe przepisy są elementem pakietu ułatwień dla przedsiębiorców „100 zmian dla firm”, będącego częścią Planu na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. Zaproponowane rozwiązania mają wejść w życie 1 czerwca 2018 r.
Jednoosobowa działalność gospodarcza jest najbardziej popularną formą prowadzenia aktywności gospodarczej. Zdecydowana większość polskich przedsiębiorców (80 proc.) funkcjonuje na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Ich firmy utrzymują niejednokrotnie miejsca pracy dla dziesiątek lub setek osób. Wiele z nich to przedsiębiorstwa rodzinne. Obecnie, w przypadku śmierci właściciela, firma taka przestaje formalnie istnieć, jej marka przepada, a osoby w niej zatrudnione tracą źródło dochodu. Problem ten nasila się w związku ze wzrastającą liczbą przedsiębiorców, którzy ukończyli 65. rok życia – ok. 200 tys. takich osób jest obecnie wpisanych do CEIDG.
Zgodnie z projektem, aby umożliwić kontynuowanie działania firmy będzie można powołać zarządcę sukcesyjnego. Będzie on zarządzał przedsiębiorstwem od śmierci osoby prowadzącej firmę aż do działu spadku między spadkobierców. Zarządcę sukcesyjnego będzie mógł powołać właściciel biznesu za swojego życia albo małżonek lub osoby dziedziczące przedsiębiorstwo – po śmierci właściciela firmy. Zarządcą będzie mogła zostać osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, niezależnie od tego czy jest spokrewniona z przedsiębiorcą czy nie, oraz bez względu na to, czy profesjonalnie zajmuje się zarządzaniem majątkiem.
Zachętą do przejmowania i dalszego prowadzenia przedsiębiorstw ma być także zwolnienie z podatku od spadków i darowizn. Obecnie zwolnione od podatku jest nabycie własności rzeczy i praw majątkowych, w tym także przedsiębiorstw, przez osoby najbliższe (małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę). Zwolnienie nie obejmuje więc nabywania w drodze dziedziczenia przedsiębiorstw przez dalszych krewnych oraz osoby obce. Zgodnie z projektem, warunkiem uzyskania nowego zwolnienia będzie zgłoszenie nabycia przedsiębiorstwa naczelnikowi urzędu skarbowego oraz prowadzenie nabytej firmy przez co najmniej 5 lat.
Pozostałe zmiany zawarte w projekcie:
Prawo cywilne i handlowe
– przepisy dotyczące zarządcy sukcesyjnego: określenie reguł powoływania, odwołania, i rezygnacji zarządcy sukcesyjnego oraz wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, uregulowanie zasad dokonywania przez zarządcę sukcesyjnego czynności dotyczących zarządu przedsiębiorstwem w spadku oraz zakresu odpowiedzialności zarządcy sukcesyjnego; uregulowanie odpowiedzialności za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku oraz zasad wykonywania obowiązków związanych z działalnością gospodarczą, które ciążyły na zmarłym przedsiębiorcy; wprowadzenie możliwości posługiwania się – od dnia otwarcia spadku do działu spadku – dotychczasową nazwą firmy spadkodawcy z dodatkiem „w spadku”;
– uregulowanie prawa do dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym lub rachunku w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej przedsiębiorcy – wykorzystywanym przy prowadzeniu przedsiębiorstwa – przez zarządcę sukcesyjnego;
– określenie zasad działania przedsiębiorstwa przed ustanowieniem zarządu sukcesyjnego (tzw. czynności zachowawcze), jeżeli jest on ustanawiany po śmierci przedsiębiorcy;
– określenie zasad wykonywania umów cywilnych, które nie wygasają z chwilą śmierci przedsiębiorcy;
– doprecyzowanie zasad działu spadku ograniczonego do części obejmującej przedsiębiorstwo;
– określenie zasad, na jakich zarządca sukcesyjny może uczestniczyć w postępowaniach cywilnych dotyczących przedsiębiorstwa w spadku.
Prawo administracyjne
– wprowadzenie możliwości przeniesienia na następców prawnych przedsiębiorcy (osoby fizycznej) praw i obowiązków związanych z działalnością gospodarczą, wynikających z koncesji, zezwoleń, licencji i pozwoleń związanych z przedsiębiorstwem albo ich tymczasowego wykonywania przez zarządcę sukcesyjnego – pod warunkiem spełniania warunków potrzebnych do uzyskania decyzji związanych z przedsiębiorstwem,
– wprowadzenie instytucji zarządu sukcesyjnego, co umożliwi następcom prawnym osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą dalsze korzystanie z przyznanej zmarłemu przedsiębiorcy pomocy publicznej.
Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych
– w przypadku, gdy zarząd sukcesyjny będzie ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy – stosunki pracy zostaną zachowane, zaś w przypadku, gdy zarząd sukcesyjny zostanie ustanowiony po pewnym czasie od otwarcia spadku – stosunki pracy wygasną po 30 dniach od daty śmierci przedsiębiorcy (jednocześnie pracownikom będzie przysługiwało pierwszeństwo w przyjęciu do pracy w razie ponownego zatrudniania w przedsiębiorstwie pracowników w tej samej grupie zawodowej); w okresie przejściowym od dnia śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego możliwe będzie zawarcie porozumienia o kontynuowaniu stosunku pracy na dotychczasowych zasadach;
– przedsiębiorstwo w spadku zostanie uznane za płatnika składek z tytułu ubezpieczenia społecznego osób zatrudnionych;
– w przypadku ustanowienia zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci przedsiębiorcy, możliwa będzie kontynuacja pracowniczych programów emerytalnych.
Prawo podatkowe
– wprowadzenie nowego rodzaju podatnika niektórych podatków (podatku VAT, podatku dochodowego od osób fizycznych, podatku akcyzowego, podatku od gier, podatku tonażowego i okrętowego) – przedsiębiorstwa w spadku;
– wprowadzenie przepisów zapewniających ciągłość rozliczeń podatkowych dotyczących podatków związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, tj. w szczególności podatku VAT, podatku dochodowego i podatku akcyzowego;
– umożliwienie posługiwania się NIP-em zmarłego przedsiębiorcy przez przedsiębiorstwo w spadku;
– uregulowanie odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe oraz zasad prowadzenia ewidencji w związku z działalnością przedsiębiorstwa w okresie od śmierci przedsiębiorcy do wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego;
– wprowadzenie możliwości korzystania z interpretacji podatkowych wydanych wobec zmarłego przedsiębiorcy przez przedsiębiorstwo w spadku.
źródło CIR/PAP
