Komentarz w sprawie otoczenia prawnego funkcjonowania parabanków
Cechą polskiego systemu bankowego jest wysoka jakość, stabilność kapitałów bankowych oraz dobrze wykształcona kadra (ok. 176 tys. pracowników banków). W 2011 r. zarejestrowanych było 67 banków komercyjnych oraz 574 banków spółdzielczych, a depozyty przedsiębiorców i klientów indywidualnych w I kwartale 2012 r. wyniosły 491 331 mln zł.
W przeciwieństwie do parabanków, czyli firm prowadzących działalność zbliżoną do banków, banki objęte są nadzorem sprawowanym przez Komisję Nadzoru Finansowego. Zobowiązane są one stosować się do norm ostrożnościowych ustanowionych w przepisach ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe oraz uchwałach oraz rekomendacjach KNF, które regulują działalność banku i zapobiegają indywidualnym upadkom. Regulacje te polegają m. in. na kontroli ryzyka w działalności bankowej, ograniczeniu rozmiarów aktywności banku (limity kredytowe i inwestycyjne), czy też określeniu wymogów kapitałowych poprzez szczegółowe przepisy dotyczące funduszy banków.
Wymogi regulacyjne, którymi objęte są banki działające w Polsce, dotyczą również sprawozdawczości banku (wymogi informacyjne) i procedur dotyczących likwidacji banku, tak aby nie dopuścić do funkcjonowania niewypłacalnych instytucji. Ponadto, depozyty zgromadzone we wszystkich bankach krajowych (tj. z siedzibą na terytorium RP) są chronione przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny, którego podstawowym zadaniem jest zwrot, do wysokości określonej ustawą o BFG, środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, w przypadku spełnienia warunku gwarancji wobec banku będącego uczestnikiem systemu gwarantowania depozytów oraz udzielanie pomocy finansowej bankom w przypadku powstania niebezpieczeństwa ich niewypłacalności.
Istotną cechą systemu bankowego jest również to, że banki zobowiązane są zachować tajemnicę bankową. Ponadto banki prowadzą działalność w formie ściśle określonej przez prawo (spółka akcyjna dla banku komercyjnego, bank spółdzielczy, ewentualnie bank państwowy lub oddział instytucji kredytowej.) Brak tych wszystkich wymogów w odniesieniu do parabanków tj. brak nadzoru, brak wymogów ostrożnościowych, brak wymogów kapitałowych, brak gwarancji ochrony środków, brak wymogu formy prawnej (stąd najczęściej parabanki to spółki z o.o. lub jednoosobowe działalności gospodarcze) i brak ochrony tajemnicy bankowej.
Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim wprowadziła, wbrew dyrektywie europejskiej, odmienne kryteria dla banków oraz kredytodawców pozabankowych. Zastosowanie w ustawie terminu „ocena ryzyka kredytowego” oznacza, że parabanki, w przeciwieństwie do banków, nie mają obowiązku badania zdolności kredytowej, a więc mogą stosować mniej restrykcyjne zasady udzielania kredytów konsumenckich. To z kolei, przeczy celom dyrektywy w zakresie przeciwdziałania nadmiernemu zadłużeniu konsumentów i zapobieganiu nieodpowiedzialnemu udzielaniu zwłaszcza pożyczek przez parabanki. Innymi słowy, parabanki nie mają obowiązku odmowy udzielenia pożyczki w przeciwieństwie do banków związanych przepisami Prawa bankowego, zgodnie z którymi obowiązek badania zdolności kredytowej oznacza jednocześnie publicznoprawny zakaz udzielania kredytów osobom nieposiadającym zdolności kredytowej.
Natomiast obowiązek oceny ryzyka kredytowego oznacza jedynie (według definicji z ustawy) obowiązek zbadania zdolności do spłaty, ale bez jednoczesnego uzależnienia podjęcia decyzji kredytowej od jej wyniku. Ponadto, parabanki nie mają dostępu do rejestrów kredytowych (System BANKOWY REJESTR, BIK), nie mogą więc dokonać rzetelnej oceny ryzyka kredytowego, co powoduje, że osoby nieposiadające zdolności do spłaty zaciągniętych zobowiązań mogą bez ograniczeń zadłużać się w parabankach.
Nie bez znaczenia pozostaje również fakt, że w świetle obecnie obowiązujących przepisów parabanki nie mają prawnej możliwości gromadzenia depozytów (czyli przede wszystkim otwierania lokat). Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy – Prawo bankowe przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu, prowadzenie rachunków tych wkładów, oraz prowadzenie innych rachunków bankowych, są czynnościami bankowymi sensu stricte, a więc zastrzeżonymi dla banków (jedynym wyjątkiem są Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe, tzw. skoki). Ponadto, Ustawa Prawo bankowe zawiera przepisy karne stanowiące, że kto bez zezwolenia prowadzi działalność polegającą na gromadzeniu środków pieniężnych innych osób fizycznych, prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, w celu udzielania kredytów, pożyczek pieniężnych lub obciążania ryzykiem tych środków w inny sposób, podlega grzywnie do 5.000.000 złotych i karze pozbawienia wolności do lat 3 (art. 171).
Tadeusz Białek
Dyrektor Zespołu Prawno – Legislacyjnego
Związek Banków Polskich
