Temat numeru: Sądownictwo polubowne (arbitraż) jako alternatywna forma wymiaru sprawiedliwości 1

Sylwia Morawska

Tym bardziej coraz większego znaczenia nabiera jakość otoczenia instytucjonalno-prawnego przedsiębiorców. Polska, wstępując do Unii Europejskiej, otworzyła swoje granice na konkurencję ze strony państw członkowskich. Zgodnie z art. 120 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dawny art. 98 TWE) państwa członkowskie i Unia działają w poszanowaniu zasady otwartej gospodarki rynkowej z wolną konkurencją, sprzyjając efektywnej alokacji zasobów. W ramach Unii Europejskiej rynek wewnętrzny obejmuje obszar bez granic wewnętrznych, w którym zapewniony jest swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału. Jednym z naczelnych celów integracji europejskiej realizowanej w ramach UE jest budowa rynku wewnętrznego, charakteryzującego się zniesieniem przeszkód w swobodnym przepływie towarów, osób, usług i kapitału między państwami członkowskimi2.

Duża część przepisów Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ma na celu dostosowanie zachowań uczestników rynku wewnętrznego do reguł wolnego handlu. Unijna integracja dokonuje się w modelu gospodarki rynkowej, w którym polityka konkurencji winna w coraz większym stopniu przyczyniać się do podwyższania efektywności gospodarki europejskiej, w rozumieniu maksymalizowania dobrobytu konsumentów i osiąganiu optymalnej alokacji zasobów3. Rynek wewnętrzny przestaje być jak dawniej rozstrzygającym czynnikiem aktywności przedsiębiorstw krajowych. Przedsiębiorcy w walce o popyt krajowy czy globalny muszą być konkurencyjni w stosunku do przedsiębiorców zewnętrznych. Wyzwanie to w sytuacji coraz większej niepewności i zmienności w otoczeniu gospodarczym powoduje konieczność elastycznego dostosowywania się do coraz to nowych warunków. Polscy przedsiębiorcy spełniają wszelkie kryteria do uznania ich za elastycznych. Posiadają zdolność dostosowania się do zmieniających się warunków, zmysł improwizacji4. Otoczenie instytucjonalno- prawne nie dostosowuje się zaś do wymagań przedsiębiorców. Jest sztywne i nieprzewidywalne. Polscy przedsiębiorcy nie mogą liczyć na kapitał finansowy, a swoje szanse ekspansji mogą opierać na kapitale ludzkim i potencjale przedsiębiorczym5. Specyfiką polskiej gospodarki jest kluczowa rola w obrocie gospodarczym mikro-, małych oraz średnich przedsiębiorców. Sektor MŚP w Polsce, w większym stopniu niż w UE, jest zdominowany przez mikroprzedsiębiorców (1,6 mln), których udział w całkowitej liczbie przedsiębiorstw (96 proc.) przewyższa średnią europejską (91,8 proc.). Odsetek małych przedsiębiorców w liczbie MŚP w Polsce (2,8 proc.) jest o ponad połowę mniejszy od średniej dla UE-27 (6,9 proc.). Mimo to średnioterminowe trendy pokazują, że struktura przedsiębiorstw w Polsce zmierza w kierunku podobnej do UE – spada udział mikrofirm, a wzrasta udział pozostałych grup przedsiębiorstw. Wkład MŚP w tworzenie wartości dodanej brutto wynosi około 48,4 proc., zaś liczba pracujących w sektorze stanowi 2/3 ogółu pracujących. Połowa mikroprzedsiębiorstw to firmy działające powyżej czterech lat, 95 na 100 mikroprzedsiębiorców to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, w tym ponad 2/3 to osoby samozatrudnione (69,8 proc., tj. 1,1 mln)6.

Efektywny system instytucjonalny powinien opierać się na koordynacji instytucji formalnych7 i nieformalnych8. Brak komplementarności pomiędzy nimi jest przyczyną niskiej wydolności sądownictwa gospodarczego i budowanego równolegle sądownictwa polubownego (arbitrażu). Zarówno orzeczenie sądu gospodarczego, jak i sądu polubownego dla możliwości jego wyegzekwowania wymaga nadania klauzuli wykonalności ...