System poręczeniowo – gwarancyjny: Analiza stanu rynku funduszy. Poręczenia i gwarancje potrzebne jak woda na pustyni

W 2015 r. zakończy się rządowy program de minimis Banku Gospodarstwa Krajowego. Z uwagi na uwarunkowania budżetowe wszystko wskazuje na to, że środki UE są jedynym znaczącym źródłem finansowania budowy nowego systemu poręczeniowo-gwarancyjnego. ZBP zlecił firmie PAG Uniconsult sporządzenie raportu nt. stanu rynku funduszy poręczeń kredytowych i perspektyw jego rozwoju, zorganizował również konferencję na ten temat z udziałem regulatorów, przedstawicieli biznesu oraz ekspertów krajowych i zagranicznych.

Mnogość ofert, rozproszony kapitał

Do maja br. banki udzieliły polskim firmom ponad 290 mld zł kredytu (w tym: 168 mld dla MŚP). Sektor bankowy pełni istotną rolę w finansowaniu projektów unijnych (w latach 2007-2013 o wartości ponad 200 mld zł), do 2020 r. rola ta zostanie wzmocniona poprzez udział w instrumentach zwrotnych. ZBP ocenia, że uruchomiony przez BGK w ub.r. program de minimis jest w dużej mierze wzorcowym, wystandaryzowanym rozwiązaniem wspierającym biznes, jednakowoż istniejący stan funkcjonowania zróżnicowanej grupy lokalnych funduszy poręczeń kredytowych oraz czasowego programu gwarancyjnego BGK uznaje za niewystarczający.

Raport przygotowany przez PAG Uniconsult wskazuje na słabe strony aktualnego systemu poręczeniowego w Polsce: rozproszony kapitał, brak systemu regwarancji, niedostosowanie oferty funduszy do specyfiki działalności banków (każdy fundusz oferuje inne warunki, banki są zmuszone indywidualnie oceniać każdy przypadek i nie są w stanie zaoferować kredytu z poręczeniem funduszu jako wystandaryzowanego produktu bankowego). Efektem jest niski popyt na poręczenia funduszy, mniejszy dostęp do finansowania dla MŚP, niższa efektywność zaangażowanych środków publicznych niż w innych państwach UE. Zdaniem autorów raportu nie istnieje jeden krajowy system poręczeń, zasady działania poszczególnych funduszy i kształt ich oferty bywają zróżnicowane, administracja publiczna nie dysponuje też instrumentami wpływania na sposób ich działania – ze względu na mnogość i zróżnicowanie udziałowców, fundatorów lub też członków. Wprawdzie znaczna część największych funduszy ma tego samego udziałowca (BGK), lecz jest on udziałowcem mniejszościowym, ponadto opracowanie i wdrożenie nowego modelu poręczeniowego determinowane jest zmieniającymi się uwarunkowaniami i koniecznością pogodzenia różnych interesów. Fakt, że realny mnożnik kapitałowy we wszystkich lokalnych i regionalnych funduszach poręczeniowych oscyluje na poziomie ok. 100-120 proc. powoduje, że zasadność tego instrumentu w obecnym kształcie stoi pod wielkim znakiem zapytania. Fundusze poręczeniowe mają głęboki sens, gdy są w stanie efektywnie dywersyfikować ryzyko, dzięki wysokiej aktywności i efektywnemu użyciu mechanizmów reporęczeniowych. Jeżeli od kilkunastu lat (pozytywnym wyjątkiem są schematy reporęczeniowe w ramach Inicjatywy JEREMIE) nie udaje się doprowadzić do stworzenia funduszu/programu reporęczeniowego i zwiększenia poziomu wykorzystania środków funduszy, to warto głęboko przemyśleć przyszłość sieci funduszy poręczeniowych i zasadność jej funkcjonowania w niezmienionym kształcie.

W opinii PAG Uniconsult pojawia się wątpliwość, czy pewna część poręczeń nie jest udzielana klientom, którzy de facto ich nie potrzebują – wiele funduszy prowadzi konkursy z atrakcyjnymi nagrodami dla doradców bankowych (sprzęt komputerowy lub RTV, wyjazdy zagraniczne, nagrody gotówkowe), za „podesłanie” jak największej liczby klientów, co może sztucznie generować popyt na poręczenia. Dlatego też w przyszłości, w przypadku oferowanych poręczeń i gwarancji portfelowych (JEREMIE, gwarancja de minimis BGK) warto zastanowić się nad rozwiązaniami stosowanymi przez Europejski Fundusz Inwestycyjny, gdzie gwarancja EFI powinna skutkować zwiększoną akcją kredytową dla określonej grupy klientów.

Mechanizm regwarancji

W przypadku funduszy poręczeniowych wskaźnik wartości aktywnych poręczeń do posiadanych kapitałów wynosił po połowie 2013 r. zaledwie 125 proc., podczas gdy w większości krajów europejskich jest on wielokrotnie większy. Taka sytuacja jest zdaniem ekspertów pochodną trzech czynników, a mianowicie:

• braku instrumentów skłaniających fundusze poręczeniowe do podejmowania większego ryzyka (w większości przypadków nie działały niestety mechanizmy, zgodnie z którymi kolejne środki publiczne alokowane na wsparcie kapitałowe funduszy byłyby w pierwszej kolejności kierowane do funduszy o najwyższym poziomie wykorzystania kapitału),
• stałego dopływu środków publicznych w ramach kolejnych programów wspierających i związanego z tym stałego wzrostu mianownika ułamka, opisującego stopień zaangażowania kapitału funduszu i wreszcie rozdrobnienia sektora funduszy poręczeniowych i w rezultacie jego ograniczonej atrakcyjności dla sektora bankowego,
• braku efektywnych mechanizmów regwarancyjnych.

Na całym świecie regwarancje są efektywnym mechanizmem, skłaniającym fundusze poręczeniowe do podejmowania większego ryzyka. Tymczasem, mimo wieloletnich przygotowań do uruchomienia tego instrumentu w skali ogólnopolskiej, regwarancje (reporęczenia) nie są dostępne – wyjątkiem były te oferowane przez Europejski Fundusz Inwestycyjny w ramach Programu CIP (i jego poprzednika, czyli programu MAP). Były one jednak faktycznie dostępne tylko dla największych funduszy, ze względu na wymagania EFI, które było zainteresowane regwarantowaniem tylko znacznych wartościowo portfeli poręczeń. Od 2010 r. są natomiast oferowane reporęczenia w ramach Inicjatywy JEREMIE, mają one jednak charakter lokalny (województwa), są też ograniczone czasowo.