Prawo: Nowe zasady kontroli skarbowej

Katarzyna Czajkowska-Matosiuk

Większość omawianych zmian została wprowadzona Ustawą z dnia 25 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o kontroli skarbowej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 127, poz. 858), która weszła w życie 30 lipca 2010 r. (z wyjątkiem przepisów regulujących status pracowników zatrudnionych w tzw. komórkach realizacyjnych oraz komórkach wywiadu skarbowego, które zaczęły obowiązywać od 16 stycznia 2011 r.). Istotne nowości wprowadziła także Ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 53, poz. 273).

26 stycznia 2011 r., z uwagi na liczne nowelizacje ustawy o kontroli skarbowej w ostatnich latach, ogłoszony został tekst jednolity ustawy.

Wprowadzone ostatnimi nowelizacjami zmiany dotyczą przede wszystkim celów i zakresu kontroli skarbowej, uprawnień i właściwości organów kontroli, zasad ich współdziałania z innymi organami i służbami, zasad wszczynania i prowadzenia postępowań kontrolnych, pozyskiwania informacji z instytucji finansowych i przestrzegania tajemnicy skarbowej, a także zasad funkcjonowania i nadzorowania wywiadu skarbowego oraz stosowania kar pieniężnych.

Zawiadamianie o zamiarze wszczęcia postępowania kontrolnego

Jeszcze do niedawna niejasne było, czy organy kontroli skarbowej mają obowiązek zawiadamiać strony o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej w ramach wszczętego postępowania kontrolnego. Sytuacja ta wzbudzała kontrowersje i stanowiła podstawę składania przez podatników sprzeciwów na czynności kontrolne do sądów administracyjnych.

Znowelizowane przepisy przewidują, iż organ kontroli skarbowej nie zawiadamia o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej, ale ma obowiązek uprzedzić kontrolowanego o zamiarze przeprowadzenia postępowania kontrolnego. Zmiana ta ma na celu ochronę kontrolowanego przed zdezorganizowaniem działalności w wyniku niezapowiedzianego postępowania kontrolnego, a także usprawnienie i przyspieszenie przeprowadzenia czynności kontrolnych.

Właściwość miejscowa organów

W zakresie organizacji kontroli skarbowej doprecyzowano, iż właściwość miejscową Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej (dalej: GIKS) obejmuje całe terytorium Polski.

Natomiast właściwość miejscową dyrektorów urzędów kontroli skarbowej określana jest według miejsca zamieszkania albo adresu siedziby kontrolowanego, niezależnie od tego, jakie kryteria wyznaczania właściwości miejscowej przewidują przepisy poszczególnych ustaw podatkowych. Zmiana ta ma bardzo istotne znaczenie w praktyce, eliminuje bowiem ryzyko zbiegu właściwości różnych organów kontroli skarbowej wynikające z odmiennych regulacji tej kwestii przez ustawy szczególne.

W wyniku nowelizacji z 25 czerwca 2010 r. GIKS nie wydaje już postanowień i upoważnień do przeprowadzenia czynności kontrolnych. Przyznano mu natomiast uprawnienia do wyznaczenia dyrektora urzędu kontroli skarbowej jako właściwego do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania, kontroli podatkowej lub określonej czynności z zakresu kontroli skarbowej. W konsekwencji ten sam organ kontroli skarbowej prowadzi postępowania kontrolne od momentu jego wszczęcia do chwili jego zakończenia. W poprzednim stanie prawnym inicjatywa wszczęcia postępowania należała do GIKS, a jego prowadzenie do dyrektora właściwego urzędu kontroli skarbowej. Celem zmiany jest poszerzenie zakresu działania poszczególnych urzędów, a tym samym lepsze wykorzystanie ich kadr i środków technicznych.

Kontrola wykorzystania środków unijnych

Całkowicie zmienione zostały niezrozumiałe i zawiłe regulacje dotyczące kontroli beneficjentów i instytucji przyznających środki pochodzące z UE. Kontrolę środków unijnych nazywaną do tej pory „Certyfikacją i wydawaniem deklaracji zamknięcia pomocy finansowej ze środków pochodzących z Unii Europejskiej” zastąpiono pojęciem – „audyt”.

Zmiana podyktowana była potrzebą dostosowania zakresu kontroli skarbowej do obowiązków wynikających z przepisów prawa wspólnotowego. Państwa UE zobowiązane są bowiem do zapewnienia prowadzenia audytu mającego na celu sprawdzenie skuteczności funkcjonowania systemów zarządzania i kontroli, prawidłowości rachunków, prawidłowości i zgodności z prawem wydatków oraz wywiązywania się z warunków finansowania pomocy.

Audyt przeprowadzany jest obecnie w:

• instytucjach zarządzających, certyfikujących, pośredniczących, wdrażających, instytucji płatniczej, podmiotach zaangażowanych w realizację wspólnych programów finansowanych ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz agencjach płatniczych,
• podmiotach i jednostkach organizacyjnych wydatkujących, przekazujących i otrzymujących środki z budżetu UE,
• podmiotach i jednostkach zobowiązanych do wywiązywania się z warunków finansowania pomocy z tych środków.

Rozszerzony został także krąg osób uprawnionych do przeprowadzania czynności audytu. Znowelizowane przepisy przewidują, iż czynności w zakresie audytu wykonują inspektorzy kontroli skarbowej i pracownicy jednostek organizacyjnych kontroli skarbowej, zatrudnieni w:

• komórce organizacyjnej wyodrębnionej w strukturze urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finansów publicznych właściwej w sprawach audytu – na podstawie upoważnienia wydanego przez GIKS,
• urzędach kontroli skarbowej – na podstawie upoważnienia wydanego przez GIKS lub z jego upoważnienia przez dyrektora urzędu kontroli skarbowej.

Uprawnionym do wydania sprawozdania lub opinii, w tym między innymi certyfikatu i deklaracji zamknięcia, jest GIKS oraz dyrektor urzędu kontroli skarbowej.

Znowelizowane przepisy dotyczą wyłącznie audytów wszczynanych od 30 lipca 2010 r. Natomiast kontrole realizacji programów operacyjnych z lat 2000-2006 prowadzone są na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 4 i 5 Ustawy o kontroli skarbowej (Ustawy), z zachowaniem zasad postępowania kontrolnego.

Kontrola krzyżowa kontrahenta

W wyniku zmian organy kontroli skarbowej upoważnione są do dokonywania tzw. kontroli krzyżowej. Pracownicy organów kontroli skarbowej mają prawo do żądania od kontrahentów kontrolowanego podatnika przedstawiania dokumentów, w zakresie objętym kontrolą skarbową. Dotychczas uprawnienie to przysługiwało wyłącznie inspektorom.

Szerszy jest także zakres przedmiotowy i podmiotowy kontroli krzyżowej. Osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej mogą być poddane kontroli krzyżowej, wyłącznie jeżeli prowadziły działalność gospodarczą w okresie, którego dotyczy postępowanie kontrolne, i wówczas dokonały nabycia lub sprzedaży towarów i usług kontrolowanemu. Możliwe jest też występowanie do kontrahentów kontrolowanego, nieprowadzących działalności gospodarczej, ale dokonujących nabycia towarów i usług.

Zażądanie od podmiotu, który nie był bezpośrednim kontrahentem kontrolowanego, dokumentacji związanej z weryfikowaną transakcją może obecnie zostać skierowane do takiego podmiotu w ramach toczącego się postępowania kontrolnego. W poprzednim stanie prawnym, inspektor musiał wszcząć w tym zakresie odrębne postępowanie kontrolne.

Nowelizacja przepisów w tym zakresie ma na ...