Prawo: Etyka a odpowiedzialność arbitra

Zgromadzone w Sali Lustrzanej Pałacu Staszica elitarne grono akademickich wykładowców i prawników z kancelarii dyskutowało o kontrowersjach związanych z angażowaniem arbitrów przez strony podczas rozprawy sądu polubownego.

Przy ocenie niezależności i bezstronności arbitra pomocne mogą być „Wytyczne w sprawie konfliktu interesów w międzynarodowym arbitrażu”, przyjęte przez International Bar Association (tzw. „Wytyczne IBA”). Eksperci prawa powołują się także na „IBA Rules of Ethics for International Arbitors” z 1987 r. Innym źródłem rozstrzygania sporu o obiektywizm arbitrów mogą być np. art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (102/81, Nodsee) oraz wiele innych aktów oraz casusów wynikających z orzecznictwa. W opinii dr. Wojciecha Sadowskiego konflikt interesów w postępowaniu arbitrażowym dotyczy szczególnie biegłych pełnomocników i samych arbitrów. Taka klasyfikacja wynika bardziej z samego orzecznictwa niż z aktów prawa. Poważnym problemem jest dość ograniczona liczba arbitrów oraz ich nominacje z ramienia kancelarii prawnych. Te ostatnie rosną w tempie geometrycznym. Jednak można odnieść wrażenie, że np. przy arbitrażu inwestycyjnym pojawiają się wciąż te same nazwiska. O nominacji decyduje głównie rozpoznawalność w środowisku prawniczym konkretnych osób. To, że często się powtarzają, rodzi obawy o brak bezstronności. Co prawda funkcjonuje zasada, że nie ma ryzyka braku bezstronności, gdy dana osoba nie była wyznaczona częściej niż trzy razy w ciągu trzech lat. Standardy międzynarodowe nie są jednoznaczne, gdy sprawy dotyczą traktowania przez państwa zagranicznych inwestorów. Stąd dość często orzecznictwo daje w tej sprawie sprzeczne wytyczne. Arbitrzy są jednak „prześwietlani” pod kątem, jak często wcześniej podejmowali pozytywne decyzje dla reprezentowanych przez nich państw czy inwestorów. Kancelarie prawne łączą się i tworzą w ten sposób duże międzynarodowe firmy. To powoduje, że w sieciowych kancelariach arbitrzy są pełnomocnikami i na przemian reprezentują interesy raz jednej, raz drugiej strony. Tak np. było w przypadku sporu polskiego rządu z holenderską spółką Eureko o udziały w PZU S.A. Polsce mimo wielu mocnych argumentów i stosownego wniosku złożonego w belgijskim sądzie nie udało się wyłączyć z postępowania arbitra reprezentującego drugą stronę. Po trosze dlatego, że realizacja prawa do obrony dotyczy także możliwości wyboru arbitra. Ale problemem jest standard oceny konfliktu interesów w przypadku sporu międzynarodowego. Konwencja chicagowska nakazuje wyłączenie prawa lokalnego podczas takiego postępowania arbitrażowego. W innych przypadkach decydują normy etyczne kraju, w którym odbywa się rozprawa sądu polubownego. Ale konflikt interesów dotyczący samych biegłych to zupełna nowość. Nie ma jednolitego zbioru norm mówiącego o tym, kiedy można wyłączyć biegłych z postępowania. Sam ich dobór przy arbitrażu inwestycyjnym jest bardzo ograniczony. Zdarza się, że jest ich znacznie mniej niż samych arbitrów – i to budzi coraz większe kontrowersje. Dość często pojawia się domniemanie, że z uwagi na swoją przeszłość będą decydować na rzecz tej strony, która ich wcześniej powoływała. Dlatego rośnie liczba przypadków wyłączania biegłych i pełnomocników. Już teraz sądy próbują się zabezpieczać przed ...