Rynek Finansowy | Plan, plan, plan

Krzysztof Mika

Sporo. Pod względem ilości planów i natężenia planistycznych wysiłków byliśmy i jesteśmy gospodarką superplanową. Wirtualnie, bo w realu sprawy miały i mają się różnie.

Lek na wszelkie gospodarcze zło?

Moda na planowanie i głębokie reformowanie, odchodzenie od modelu kapitalizmu liberalnego zaczęła się w świecie w latach wielkiego kryzysu. W Polsce już na początku lat 20. ub. w. pojawiły się pomysły planowania regionalnego. Jednym z prekursorów był Karol Stryjeński, twórca wizji zagospodarowania okolic Zakopanego. Szczytem osiągnięć szkoły regionalistycznej była słynna koncepcja „Warszawy funkcjonalnej”, uważana za wybitne osiągnięcie na skalę europejską. Wielki kryzys (1929-1935) i przeciwdziałanie jego skutkom dało początek różnym ideom planistycznym m.in. w USA (New Deal F.D. Roosevelta), Niemczech (Plan 4-letni H. Schachta) no i oczywiście kolejnych pięciolatek w Związku Sowieckim, których osiągnięcia były przedmiotem fascynacji zapadających na chorobę lewicowości intelektualistów.

Przygodę z planowaniem przeżywaliśmy również w Polsce, gdzie stanowiła ona owo właśnie odejście, choć ograniczone, od wspomnianej polityki liberalnej, zakładającej samoregulację procesów gospodarczych, na rzecz interwencji państwa, a w niektórych przypadkach wręcz etatyzacji gospodarki. Jakie były skutki „gry w planowanie”? W USA nastąpiło chwilowe polepszenie sytuacji społecznej i gospodarczej, ale jednocześnie wzrost kosztów produkcji, a już w 1938 r. pojawiły się oznaki pogorszenia koniunktury. Niemcy rozwijały popyt poprzez wzrost zatrudnienia przy zbrojeniach i budowie infrastruktury, a podaż na rynku miała charakter niekonsumpcyjny (wspomniane już inwestycje infrastrukturalne), całość była sztucznie stymulowana, m.in. poprzez kierowaną politykę wymiany handlowej i kursowej. A Związek Sowiecki? Cóż – skutki gospodarki planowej widać do dzisiaj. W gruncie rzeczy skutków polityki planowania nie można w pełni ocenić – wybuch wojny światowej zmienił całkowicie warunki gospodarowania.

Plan 4-letni i 15-letni Eugeniusza Kwiatkowskiego

Wielki kryzys miał w Polsce szczególnie bolesny przebieg. Wystarczy powiedzieć, że dochód narodowy zmniejszył się (wedle różnych szacunków) o 30-40%. Niech pomyślą o tym wszyscy mówiący dziś o głębokim kryzysie. W 1935 r. powrócił do rządu Eugeniusz Kwiatkowski (wycofał się wcześniej po tzw. wyborach brzeskich w 1930 r.), inżynier chemik, doświadczony manager: w czasach legionowych organizował zaciągi do polskiego wojska, potem zarządzał zakładami gazowniczymi. Kierował jedną z największych fabryk w Polsce: Kombinatem Azotowym w Mościcach. Człowiek, który uruchomił (i to skutecznie!) budowę portu w Gdyni. Nie było w Polsce osoby o większym doświadczeniu w zarządzaniu realną gospodarką niż Kwiatkowski – zarówno w skali mikro, jak makro. Poza tym posiadał ogromną wiedzę inżynierską, która ułatwiała mu podejmowanie decyzji planistycznych właściwych pod kątem racjonalności finansowo-technicznej.

Motywem wiodącym koncepcji Kwiatkowskiego jest myśl przewijająca się w dziesiątkach jego wypowiedzi. Zapamiętajmy ją: „Wydatki inwestycyjne (…) domagają się ustalenia, pewnego, dłuższego przemyślanego planu’’. A w lutowym (1939 r.) w przemówieniu w Sejmie mówił ” (…) wszędzie w świecie zrównoważona gospodarka budżetowa państwa dawała lepsze rezultaty niż gospodarka deficytowa”. W tym samym przemówieniu ostrzegał przed: „(…) budżetem stającym się w zawrotnym tempie konsumpcyjnym”. Ta teza w wystąpieniach wicepremiera obecna była od lat. W 1936 r. przedstawił koncepcje nakręcania koniunktury, zwane planem 4-letnim, mającym służyć realizacji celów gospodarczych i obronnych. Cele te były ściśle skorelowane – inwestycje w zakresie przemysłu obronnego miały jednocześnie wzmacniać koniunkturę w Polsce. Dodatkowym impulsem do realizacji takiego planu był, uruchomiony w podobnym okresie plan 4-letni w III Rzeszy, który miał przygotować zarówno niemiecką gospodarkę, jak i armię do wojny. Hitler te cele formułował wprost. Nie wchodząc w szczegóły: plan 4-letni Kwiatkowskiego został zrealizowany z wyprzedzeniem. W potocznej świadomości pozostała Stalowa Wola, COP.

Dlaczego piszę o planie 4-letnim? Bo plan 15-letni został sformułowany na jego doświadczeniach i w wielu obszarach był jego rozwinięciem. A najważniejsze jest to, że plan 4-letni został zrealizowany! I to, jak wspomnieliśmy, z pewnym wyprzedzeniem, a to dzięki francuskiej pożyczce. Oczywiście były pewne problemy z uzyskaniem pełnych zdolności wytwórczych, ale całość działań trzeba ocenić zdecydowanie pozytywnie. A zatem u podstaw planu 15-letniego legły realne doświadczenia i pozytywne doświadczenia. Zapamiętajmy i ten fakt.

Artykuł jest płatny. Aby uzyskać dostęp można:

• zalogować się na swoje konto, jeśli wcześniej dokonano zakupu (w tym prenumeraty),
• wykupić dostęp do pojedynczego artykułu: SMS, cena 5 zł netto (6,15 zł brutto) - kup artykuł
• wykupić dostęp do całego wydania pisma, w którym jest ten artykuł: SMS, cena 19 zł netto (23,37 zł brutto) - kup całe wydanie,
• zaprenumerować pismo, aby uzyskać dostęp do wydań bieżących i wszystkich archiwalnych: wejdź na BANK.pl/sklep.

Uwaga:

• zalogowanym użytkownikom, podczas wpisywania kodu, zakup zostanie przypisany i zapamiętany do wykorzystania w przyszłości,
• wpisanie kodu bez zalogowania spowoduje przyznanie uprawnień dostępu do artykułu/wydania na 24 godziny (lub krócej w przypadku wyczyszczenia plików Cookies).

Komunikat dla uczestników Programu Wiedza online:

• bezpłatny dostęp do artykułu wymaga zalogowania się na konto typu BANKOWIEC, STUDENT lub NAUCZYCIEL AKADEMICKI