Nauka i Edukacja Ekonomiczna | Raport PAB-WIB | W Europie rośnie problem niedostępności mieszkań

Jacek Ramotowski

Zacznijmy od kilku ważnych stwierdzeń. W hierarchii potrzeb człowieka sklasyfikowanych przez amerykańskiego psychologa Abrahama Maslowa potrzeba mieszkania, czyli schronienia, należy do najbardziej podstawowych. Według Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ, Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej i Europejskiej Karty Społecznej Rady Europy prawo do mieszkania jest prawem człowieka. Mieszkanie powinno być zatem dobrem pierwszej potrzeby, a więc dostępnym dla wszystkich. Pandemia ujawniła dodatkową funkcję mieszkania – stało się ono miejscem pracy.

Coraz mniej dostępne

Ale mieszkanie jest dobrem drogim i mało dostępnym. Stało się też pożądanym dobrem inwestycyjnym. Popyt na nieruchomości odpowiada za wzrosty cen mieszkań, zwłaszcza w dużych miastach. A wzrost cen powoduje, że mieszkania stają się coraz mniej dostępne. Takie są trendy na całym świecie. A w jakiej sytuacji znajdują się Polacy i jak sobie z nią radzą?

Na te pytania odpowiada raport „Możliwości nabywcze gospodarstw domowych na rynku mieszkaniowym w perspektywie wieloletniej. Ujęcie międzynarodowe” napisany przez prof. dr hab. Ewę Kucharską-Stasiak i prof. dr hab. Magdalenę Załęczną oraz dr Agatę Antczak-Stępniak i dr. Konrada Żelazowskiego z Uniwersytetu Łódzkiego na zlecenie Warszawskiego Instytutu Bankowości. Raport ukazuje długookresowe trendy dostępności finansowej mieszkań w Polsce na tle innych 22 gospodarek europejskich oraz zachodzące zmiany. Zwraca uwagę nie tylko na uwarunkowania czysto finansowe, ale także na szczególnie ważne tło społeczno-demograficzne oraz gospodarcze i kulturowe.

„Z przytaczanych danych wyłania się obraz rosnących nierówności, które można zaobserwować, analizując poziom przeludnienia mieszkań, czy ich poważnej deprywacji. Można zauważyć proces „nadganiania” przez państwa postsocjalistyczne w odniesieniu do wielkości i jakości zasobu mieszkaniowego, te wskaźniki poprawiają się w szybkim tempie. Jednak w grupie gospodarstw domowych niezamożnych problemy z dostępnością mieszkań mają charakter trwały, co obserwuje się m.in. poprzez wysokie wskaźniki przeludnienia” – zaznaczyli autorzy raportu.

Różne rynki mieszkaniowe

Pod wpływem różnych uwarunkowań historycznych, gospodarczych i kulturowych europejskie rynki mieszkaniowe bardzo się od siebie różnią. Odmienne są też zasoby historyczne – w Polsce wraz z wejściem w transformację były one ubogie – i polityka mieszkaniowa. Autorzy sklasyfikowali europejskie rynki, uwzględniając w tym własność i najem według kryteriów poziomu własności i sposobów finansowania rynku mieszkaniowego

Ustalili, że rozwój rynków mieszkaniowych w pewnym stopniu zależy od interwencji podmiotów publicznych. Może ona przybierać różne formy, dotyczyć zarówno segmentu własnościowego, jak i najmu. Interwencja ta obejmuje bardzo szerokie spektrum zagadnień – od planowania przestrzennego, przez systemy podatkowe i socjalne. W większości krajów władze publiczne w mniejszym lub większym stopniu podejmują interwencję bezpośrednią w postaci wydatków budżetowych na tworzenie lub utrzymanie socjalnego zasobu mieszkaniowego bądź wspieranie dochodzenia do własności.

Jednym z najważniejszych czynników wpływających na kształtowanie się rynków mieszkaniowych jest demografia. Choć ta jest zróżnicowana w państwach Unii, to widać wspólne trendy. Wszystkie społeczeństwa europejskie się starzeją. Ta tendencja będzie wpływać na kształtowanie się krajowych rynków mieszkaniowych, szczególnie w Polsce, bo o ile jeszcze w 2005 r. polskie społeczeństwo należało do najmłodszych w Europie (za Irlandią i Słowacją), a średnia wieku w Polsce wynosiła 36,5 roku, to w 2020 r. wzrosł...