Horyzonty Bankowości 2013: Prekluzja dowodowa a dyskrecjonalna władza sędziego w procesie z udziałem przedsiębiorców

Mec. Maciej Panfil
starszy partner w Kancelarii Prawniczej Maciej Panfil i Partnerzy

Prawo do sprawiedliwego i rzetelnego procesu jest w Rzeczypospolitej Polskiej fundamentalnym, gwarantowanym przez Konstytucję prawem każdej osoby. Rzetelność postępowania sądowego jest nie tylko jedną z gwarancji praworządności państwa, ale także ochrony wszelkich praw i wolności jednostki. Konstytucja naszego kraju stanowi także, iż wszyscy wobec prawa są równi, czego naturalną konsekwencją winna być równość praw stron w procesie przed sądem. Stronom procesu sądowego powinny zatem przysługiwać takie same prawa, niezależnie od ich cech osobistych czy wykonywanego zawodu.

Do czasu nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego, która weszła w życie w 3 maja 2011 r. istniało w naszej procedurze cywilnej postępowanie gospodarcze. Postępowanie to regulowane w art. 4791 -47927 dotyczyło sporów cywilnych między przedsiębiorcami. Przed nowelizacją spór taki nie tylko toczył się według specjalnych reguł, ale rozstrzygany był także przed specyficznym wydziałem sądu powszechnego – sądem gospodarczym. Jednym z podstawowych założeń ustawodawcy, kreującego te specjalne uregulowania procesu między przedsiębiorcami, był pogląd, iż przedsiębiorcy, jako podmioty profesjonalnie uczestniczące w obrocie gospodarczym, winni podlegać bardziej restrykcyjnym i sformalizowanym zasadom niż inni obywatele. Założenie to wydaje się jednak nie do pogodzenia z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa. Ustawodawca błędnie bowiem przyjął, iż przedsiębiorcy jako profesjonaliści w zakresie działalności gospodarczej będą również profesjonalistami z zakresu wiedzy prawniczej i jej praktycznego stosowania. Środowiska prawnicze wielokrotnie zwracały uwagę na to, że brak jest podstaw do utożsamiania profesjonalizmu w dziedzinie, którą zajmuje się strona, z profesjonalnym zachowaniem przed sądem. Uczestnictwo w procesie sądowym w istocie wymaga bowiem wiedzy profesjonalnej, ale chodzi tu o zupełnie inną profesję od tej, w której porusza się przedsiębiorca. Trudno oczekiwać od dewelopera czy sprzedawcy samochodów profesjonalnego poziomu znajomości arkanów procedury cywilnej. W tym kontekście likwidacja postępowania gospodarczego jawi się jako doprowadzenie do zgodności przepisów procedury cywilnej z Konstytucją.

Jedną z podstawowych odmienności proceduralnych w postępowaniu gospodarczym była obowiązująca w nim, wynikająca wprost z przepisów prekluzja dowodowa. Polegała ona na obowiązku zgłoszenia już w pierwszym piśmie procesowym wszystkich twierdzeń i dowodów na ich poparcie pod rygorem utraty prawa późniejszego powoływania się na nie. I tak powód winien wypowiedzieć się co do wszystkich mających związek ze sprawą kwestii już w pozwie, a pozwany w odpowiedzi na pozew czy sprzeciwie lub zarzutach od nakazu zapłaty. Tak rygorystyczne uregulowanie sprawiało przedsiębiorcom wiele trudności i niejednokrotnie prowadziło do niekorzystnych rozstrzygnięć zapadłych tylko z tego powodu, że ...