Horyzonty Bankowości 2013: Nowe struktury bankowości

Piotr J. Szpunar

Posługując się pewną metaforą medyczną, pytanie o przyczyny kryzysu można porównać z pytaniem o przyczyny zawału serca u pacjenta. Bezpośrednią przyczyną jest krytyczne zwężenie tętnicy wieńcowej, ale złożona kombinacja czynników prowadzących do takiego zdarzenia nie poddaje się już prostej weryfikacji. Nie można wykluczyć, że właściwą przyczyną zawału nie są tylko czynniki środowiskowe, tryb życia pacjenta, dieta czy stres, ale czynniki głębszej natury, ze skłonnościami genetycznymi włącznie. Trzymając się tego porównania: pierwotne, niejako genetyczne, przyczyny kryzysu można sprowadzić do wadliwego systemu bodźców w funkcjonowaniu instytucji finansowych. Zmiana systemu bodźców byłaby jednak bardzo trudna (podobnie jak nie da się zmienić wyposażenia genetycznego), zatem jedyne, co można zrobić, to kontrolować ryzyko i zapobiegać jego narastaniu.

Mityczne słowo „stabilność” W wyniku doświadczeń z globalnego kryzysu finansowego nastąpiła istotna zmiana paradygmatu stabilności finansowej. Zdezaktualizował się tzw. konsensus z Jackson Hole, trudno dziś już twierdzić, że nie należy przyjmować strategii zapobiegania powstawaniu baniek na rynkach aktywów (leaning), zamiast usuwania skutków ich pęknięcia (cleaning). Okazało się również, że o ile przed kryzysem stabilność cen była postrzegana jako warunek stabilności finansowej, to po kryzysie jest to warunek konieczny, lecz zdecydowanie niewystarczający. Sieć bezpieczeństwa finansowego nie może koncentrować się już tylko na kondycji poszczególnych banków (nadzór mikroostrożnościowy), lecz konieczny jest dominujący nadzór makroostrożnościowy, skupiony na ryzyku systemowym i jego ograniczaniu.

Zmiany percepcji stabilności finansowej doprowadziły do licznych inicjatyw regulacyjnych, których celem jest nie tylko wzmocnienie odporności systemu finansowego, ale przede wszystkim zredukowanie prawdopodobieństwa kolejnego kryzysu. Inicjatywy te obejmują m.in.:

1. Utworzenie nadzoru makroostrożnościowego wyposażonego w nowe instrumenty (m.in. antycykliczny bufor kapitałowy), odpowiedzialnego za analizę, monitorowanie i ograniczanie ryzyka systemowego
2. Zmiany w regulacjach ostrożnościowych banków, zwiększenie wymogów kapitałowych, ograniczenie dźwigni finansowej
3. Wprowadzenie wiążących wymogów płynnościowych dla banków
4. Identyfikacja instytucji o znaczeniu systemowym (SIFIs) i dodatkowe wymogi kapitałowe (bufory)
5. Ograniczenie pokusy nadużycia (moral hazard) poprzez reżim restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków (resolution)
6. Ograniczenie płac bankierów i ich powiązanie z długoterminowymi wynikami
7. Poddanie agencji ratingowych regulacjom
8. Zwiększenie przejrzystości i regulacji na rynkach OTC, wprowadzenie obowiązku rozliczeń przez centralnych kontrpartnerów (CCP)
9. Ograniczenie spekulacji – zakaz krótkiej sprzedaży aktywów, ograniczanie nagich CDS etc.
10. Internalizacja efektów zewnętrznych – podatek bankowy, podatek od transakcji finansowych
11. Poddanie częściowej regulacji sektora shadow banking.

Propozycje te są zgłaszane zarówno na poziomie globalnym (Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowego, FSB), regionalnym (UE), jak i krajowym i znajdują się w bardzo różnym etapie realizacji, często jedynie w fazie dyskusji. Trudno ocenić, na ile ów urodzaj regulacyjny przyczyni się do zwiększenia bezpieczeństwa systemu finansowego. Problemem może być zarówno wysoka złożoność niektórych regulacji, ich wzajemne interakcje, jak i trudne do określenia oddziaływanie i skuteczność. Przykładowo, ograniczanie efektów zewnętrznych poprzez wprowadzenie podatku bankowego może być uzasadnione, podczas gdy motywowane podobnymi przesłankami wprowadzenie podatku od transakcji finansowych byłoby po prostu szkodliwe. Podatek taki może doprowadzić do załamania płynności rynku instrumentów dłużnych, przez co zamiast oczekiwanych dochodów skutkowałby znacznym wzrostem kosztów obsługi długu publicznego. Eksperyment z podatkiem od transakcji finansowych przeprowadziła m.in. Szwecja w 1984 r. i choć z podatku szybko się wycofano (a w 1991 roku zniesiono go całkowicie), nie udało się już odwrócić procesu ucieczki inwestorów ze szwedzkiego rynku, głównie na rynek londyński.

Niezależnie od problemów ...