Forum bankowe 2009: Jak upada Babilon?

– Bankowość opiera się na wartościach nie tylko mierzonych w pieniądzu, lecz również takich jak zaufanie – mówi prof. Jan Szambelańczyk z Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. – Globalny kryzys finansowy spowoduje zmiany radykalne. Kształtuje się opinia, że kryzys to wynik chciwości i nieuczciwości bankowców oraz niekompetencji osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo systemu. Warto więc sięgnąć do aksjologicznych przesłanek postrzegania pożyczek i wizerunku banków. Według zasad monoteizmu wartość pieniądza ma być stała, jako podstawowy warunek stabilności cen i gospodarki. Dbałość o tę stabilność powinna polegać przede wszystkim na przestrzeganiu zakazu lichwy, gdyż oprocentowanie automatycznie podnosi ceny towarów.

„Nie bierz od niego odsetek…”

Biblia oraz Koran obfitują w szczegółowe wskazania, jak ma wyglądać sprawiedliwa wymiana i handel, postępowanie wierzycieli i dłużników. Lichwa jest piętnowana, ponieważ dezorganizuje życie społeczne oraz możliwość solidarnego kształtowania wspólnoty. Ilustracją mogą być cytaty: „Nie bierz od niego odsetek ani lichwy, aby Twój brat mógł żyć obok ciebie”, „Przywarą bankiera jest lenistwo – nie chce mu się godziwie pracować, więc pracują za niego jego pieniądze”, „…lichwiarze zaś są dziełem szatana. Ilość odsetek, jakie zgromadzili w ciągu życia, odpowiada ilości drewna, które posłuży do ich spalenia w piekle”.

Wraz z rozwojem gospodarki rynkowej kredyt i pożyczki stawały się niezbędnym instrumentem funkcjonowania przedsiębiorstw. Radykalne poglądy i postawy ograniczano, czego syntetycznym wyrazem są słowa Leona Battisty Albertiego „Czas to pieniądz” oraz wprowadzenie terminu periculum sotris – oznaczającego ryzyko pożyczonego kapitału. Nieco później, Kościół uznał, że pożyczkodawcy w pewnych sytuacjach należy się rekompensata za poniesione ryzyko. Nawet banki pobożne przyjmowały zastaw odpowiadający podwójnej wartości pożyczonej sumy, który ulegał wyprzedaży w razie złamania umowy.

– Można znaleźć poglądy – przypomina profesor – że w słabo rozwiniętej gospodarce kredyt musiał być drogi – ze względu na wysokie ryzyko, w tym katastroficzne np. w przypadku wojny, zarazy, nieurodzaju, pożarów, a także z powodu zachowania zamożnych kredytobiorców – królów, książąt i magnatów. Bywało, że ci ostatni zamiast spłacać zaciągnięte pożyczki, wtrącali bankierów do więzień, przyczyniając się do obniżenia społecznego prestiżu ich zawodu. Kościół Katolicki zaakceptował pieniądz jako towar. Jan Paweł II w encyklice „Centesimus annus” podkreślał, że zysk nie powinien być jedyną miarą oceny przedsiębiorców.

Bankowość bezodsetkowa rozwija się w USA i w Europie, konkurując z tradycyjnymi bankami komercyjnymi. Nie tylko w katolickich, ale też w laickich koncepcjach społecznych kwestia dochodów instytucji osiąganych z działalności kredytowej oraz uprzywilejowanej pozycji banków wobec klientów rodzi wiele kontrowersji. Bywa przedmiotem władczej ingerencji państwa w ...