EDS raport: Partnerstwo publiczno-prywatne w rewitalizacji

Bartosz Mysiorski,
współpraca – Elżbieta Nowosiadły,
ekspertka Fundacji Centrum PPP

Kompleksowe podejście do problemów rozwoju lokalnego powinno zawierać nie tylko strategię rozwoju inwestycji, ale również podejmowanie działań, które będą mogły przynieść rozwiązania dla konkretnych problemów występujących na danym terenie, a więc:

• poprawę warunków życiowych i mieszkaniowych,
• stworzenie warunków do rozwoju gospodarczego, niwelowanie bezrobocia,
• stworzenie warunków dla wzrostu ładu przestrzennego,
• ochronę i rekultywacja środowiska przyrodniczego i kulturowego,
• stworzenie warunków budujących poczucie tożsamości lokalnej.

Dla środowisk realizujących projekty rewitalizacji w Polsce od lat oczywiste było, że niezależnie od problemów warunkujących rzeczywiste upowszechnienie partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP) w Polsce, jego szersze zastosowanie w projektach rewitalizacyjnych wymaga nadania rewitalizacji właściwości usługi publicznej. Problem sposobu realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych nie sprowadza się bowiem tylko do braku środków finansowych jako takich, ale jest znacznie szerszy. Rewitalizację należy zaliczyć do grupy działań, których skuteczność i efektywność zdeterminowana jest stałą aktywną obecnością w nich władzy publicznej; nie w pełni rynkowy charakter celów tych przedsięwzięć wymaga pomocy publicznej w tym i finansowej, ale – co nie mniej istotne – wieloaspektowy charakter przebiegu procesów i uczestnictwo wielu podmiotów (bierne i aktywne) narzuca przede wszystkim konieczność współdziałania i koordynacji zapewniającej realizację celów (określonych przez władzę publiczną).

We wszystkich krajach UE działania rewitalizacyjne od wielu lat uznano, bardziej lub mniej formalnie, za obowiązek władzy publicznej, finansowany w znacznym stopniu ze środków publicznych – w ramach świadomej polityki państwa formułowanej i koordynowanej na wszystkich szczeblach administracji. W konsekwencji, wykształciły się tam odrębne zasady i procedury, zarządzania projektami, współdziałania i koordynacji. W Polsce, w przeciwieństwie do wielu dziedzin stałej interwencji państwa (szkolnictwo, służba zdrowia, mieszkalnictwo, gospodarka komunalna, planowanie przestrzenne, infrastruktura transportowa i komunikacyjna, rekreacja i sport, nauka, kultura), rewitalizacja nie była prawnie uznana za domenę odpowiedzialności władzy publicznej – ani w formie finansowej, ani w formie obowiązku koordynacji projektów podejmowanych przez inne podmioty. Obowiązek ten jest w niektórych aspektach realizowany pośrednio, jako konsekwencja realizacji innych usług publicznych. To właśnie brak w Polsce odrębnych, dedykowanych rewitalizacji rozwiązań instytucjonalno-prawnych ułatwił podporządkowanie instytucjonalnego i organizacyjnego oprzyrządowania działań rewitalizacyjnych kwestiom finansowania i alokacji środków unijnych. Brak atrybutu usługi publicznej znakomicie zwiększał także ryzyko zawierania długookresowych umów cywilnoprawnych, nakładających na obie strony prawa i obowiązki i skutkujących wieloletnimi zobowiązaniami, w tym i finansowymi:

• w PPP strona prywatna finansuje działania inwestycyjne, eksploatację, zarządzanie projektem,
• strona publiczna wypłaca za tę działalność wynagrodzenie (w tym i zwrot poczynionych nakładów w przypadku, jeśli projekt nie generuje samodzielnie takiego zwrotu).

Co więcej, długoterminowość umowy związana z podjęciem poważnych zobowiązań finansowych powoduje, iż przyznaniu rewitalizacji cech usługi publicznej towarzyszyć powinny specjalne rozwiązania systemowe zmniejszające ryzyko niewywiązywania się obu stron z podjętych zobowiązań.

Do czasu uchwalenia, w październiku tego roku, ustawy o rewitalizacji oraz przyjęcia Krajowej Polityki Miejskiej oraz sformułowania założeń do Narodowego Planu Rewitalizacji Polska znajdowała się na początkowym etapie uruchamiania procesów rewitalizacji, na tyle wczesnym, że w zasadzie bardziej adekwatnym określeniem byłby jego opis w wymiarze małych, jednostkowych, incydentalnych i krótkookresowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych, a nie procesów jako takich, rozumianych jako powtarzalne, w czasie i w przestrzeni, równoległe i samodzielne działania publicznych i prywatnych podmiotów społecznych i gospodarczych, zorganizowane i koordynowane przez władze publiczne po to, by w efekcie ich działań nastąpiła trwała poprawa jakości życia całych grup społecznych (a nie tylko jednostek). Rewitalizacja, i to w znacznie węższym wymiarze w stosunku do przyjętej powszechnie w UE definicji, realizowana była w Polsce w zasadzie na podstawie pojedynczych projektów – nie istniała krajowa polityka w tym przedmiocie, wyznaczająca pożądane cele i metody działania. Od czasu przystąpienia do UE były one w dużej mierze prostym odwzorowaniem wymogów wspólnotowych, stawianych jako warunek umożliwiający dostęp do funduszy unijnych postawionych na ten cel Polsce do dyspozycji. Jeśli jednym z takich wymogów było w latach 2004-2006 opracowanie lokalnego programu rewitalizacyjnego, to dosyć szybko powstało ich 167. Na ich podstawie zrealizowano w 113 miastach i 9 gminach wiejskich 178 projektów rewitalizacji o łącznej wartości 700 mln zł. Znakomita większość (jeśli nie wszystkie) z nich, miała charakter wyłącznie inwestycyjny (taki był bowiem zakres przedmiotowy działania, które umożliwiało dostęp do środków na cele rewitalizacji); w zasadzie żaden z projektów nie miał charakteru zintegrowanego, łączącego cele ekonomiczne z celami społecznymi, kulturowymi, ochroną środowiska.

Procedury przyjęte dla perspektywy finansowej 2007- 2013 były podobne i podobne też były konsekwencje2.

Jak się wydaje, udostępnienie środków unijnych na cele rewitalizacji, bez równoległego wykreowania dodatkowych krajowych funduszy, zatrzymało proces przygotowywania adekwatnych do specyfiki lokalnej programów rewitalizacji – przeistaczając go w proces absorpcji środków unijnych na remonty i adaptacje budynków, przede wszystkim publicznych. Programy regionalne zaś sprowadziło do zlepka projektów lokalnych, mieszczących się w ramach przepisów unijnych, a fakt pojawienia się jakiejś puli środków finansujących potrzeby rewitalizacyjne zwolnił mentalnie władze centralne z poczucia obowiązku opracowania polityki rewitalizacyjnej kraju. Środki unijne, jako podstawowe źródło finansowania projektów rewitalizacji, zadziałały więc hamująco na poszukiwanie innych alternatywnych sposobów finansowania, w tym szczególnie (głównie ze względu na brak wiedzy i umiejętności) tak nowoczesnych i efektywnych narzędzi, jak PPP. Uchwalona w październiku br. ustawa o rewitalizacji3, wpisując przedsięwzięcia rewitalizacyjne do katalogu zadań publicznych oraz tworząc specjalne procedury ich realizacji, znacząco zmieniła sytuację. Zgodnie z nią, przygotowanie projektów rewitalizacji, jak i ich realizacja podlegają obecnie szczególnym regulacjom, m.in. zasadzie obowiązkowej partycypacji społecznej. Poza tym:

• ma zostać określony i wytyczony obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji,
• ma zostać sformułowany i przyjęty gminny program rewitalizacji,
• mają zostać utworzone specjalne strefy rewitalizacji.

Przyjęte w ustawie rozwiązania tworzą sprzyjające warunki dla upowszechnienia PPP w realizacji projektów rewitalizacyjnych.

Ustawa kładzie silny akcent na partycypację społeczną, a więc realne włączenie społeczeństwa we wszystkie etapy procesu rewitalizacji – od planowania, przez realizację, po ocenę działań. Mieszkańcy muszą mieć poczucie, że zmiany w ich gminie kształtowane są z myślą o nich i przy ich udziale. Istotnym elementem jest prowadzenie różnorodnych konsultacji społecznych (ankiety, wywiady, debaty, warsztaty), obejmujących wszystkich zainteresowanych. Ich wyniki muszą być podawane do publicznej wiadomości. Dokument porządkuje dzisiejsze pojmowanie rewitalizacji, które w ostatnich latach było bardzo różnie rozumiane, często w sposób zbyt uproszczony i sprowadzało się do pojedynczych projektów dotyczących budynków, publicznych przestrzeni miejskich, bez należytego uwzględnienia i zaprojektowania działań „miękkich”, adresowanych do lokalnych społeczności oraz przedsiębiorców. Istotą rewitalizacji jest prowadzenie tych działań łącznie, tak aby się wzajemnie wzmacniały i uzupełniały.

Jednym z istotniejszych elementów ustawy jest uregulowanie kwestii dotyczących gminnych programów rewitalizacji (GPR). Będą one podstawowym narzędziem jej prowadzenia, zapewniającym kompleksowość oraz działania w ścisłej współpracy ze społecznością lokalną (a także realizowanych przez nią samą). Jego podstawą powinno być wyznaczenie obszarów wymagających działań oraz przedstawienie całościowej strategii ich prowadzenia. Kolejnym rozwiązaniem jest obowiązek powołania komitetu rewitalizacji, czyli forum opiniującego i doradczego, w skład którego wejdą przedstawiciele gminy i lokalnej społeczności. Komitet będzie współpracował z samorządem w czasie realizacji procesu rewitalizacji. Ustawa wprowadza także dwa specjalne rozwiązania ułatwiające prowadzenie rewitalizacji w gminie. Nie będą one obowiązkowe – będą mogły być stosowane w zależności od potrzeb i charakterystyki zaplanowanych działań. Są nimi:

• utworzenie na obszarach rewitalizowanych Specjalnej Strefy Rewitalizacji (SSR). Status SSR umożliwi korzystanie ze szczególnych rozwiązań (np. możliwość przyznania dotacji na remonty budynków), a także uprości procedury administracyjne związane z realizacją gminnego programu rewitalizacji,
• uchwalenie miejscowego planu rewitalizacji (szczególna forma miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego), który będzie podstawą realizacji przekształceń urbanistycznych oraz prac inwestycyjno- budowlanych ujętych w GPR. Regulacje cechujące tę specjalną postać planu miejscowego to np. możliwość zawarcia w planie miejscowym koncepcji urbanistycznych czy przypisania do nieruchomości szczegółowych warunków realizacji inwestycji przewidzianych w planie.

Wraz z zapisami Krajowej Polityki Miejskiej oraz Założeniami Polityki Rewitalizacji pozwala to na przekształcenie dotychczasowej praktyki incydentalnie realizowanych (za środki unijne) projektów remontowych w świadomie uruchamiane procesy rewitalizacji, wytyczane przyjętą strategią działania tak na szczeblu lokalnym i regionalnym, jak i na krajowym.

Na szeroko rozumiane działania rewitalizacyjne na lata 2014-2020 przewidziano 25 mld zł, z czego 22 mld zł będzie pochodzić z programów unijnych (ok. 15 mld zł z regionalnych, 7 mld z krajowych), a 3 mld ze środków budżetu państwa oraz samorządów.

Co więcej, ustawa w przepisach przejściowych zawiera od dawna oczekiwany przez rynek PPP zapis nowelizujący ustawę o PPP w przedmiocie klasyfikacji wyodrębnionej części wynagrodzenia partnera prywatnego na wytworzenie środków trwałych w projektach PPP, jako wydatku majątkowego, nadając brzmienie: Umowa o partnerstwie publiczno-prywatnym może wyodrębniać w ramach wynagrodzenia partnera prywatnego wysokość płatności ponoszonych przez podmiot publiczny na finansowanie wytworzenia, nabycia lub ulepszenia środków trwałych albo nabycia wartości niematerialnych i prawnych w ramach realizacji przedsięwzięcia, spełniających przesłanki wydatków majątkowych w rozumieniu art. 124 ust. 4 albo art. 236 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych.

Doprecyzowanie tej kwestii miało fundamentalne znaczenie dla podmiotów publicznych planujących realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w formule PPP, ponieważ dotychczas najczęściej takie wydatki, z uwagi na nieprecyzyjne zapisy prawne, były traktowane jako bieżące, co negatywnie rzutowało na wskaźnik zadłużenia jednostek publicznych i tym samym demotywowało je do sięgania po PPP.

Przyjęte w ustawie rozwiązania tworzą sprzyjające warunki dla upowszechnienia PPP m.in. w realizacji projektów rewitalizacyjnych. Dane w tabeli 1 pokazują, że ogłoszenia o wyłonienie partnera prywatnego z sektora rewitalizacji do końca 2014 r stanowiły średnio najmniejszą grupę projektów PPP. Najwięcej ogłoszeń dotyczyło obiektów sportu i rekreacji oraz zwiększenia efektywności energetycznej.

Według danych zebranych w bazie projektów PPP, do końca października 2015 r. planowane projekty w sektorze rewitalizacji będą stanowiły ok. 3% wszystkich projektów, co oznacza, że ich liczba będzie na podobnym poziomie jak dotychczas.

Zmiany legislacyjne z całą pewnością przyczynią się do znacznego wzrostu zainteresowania władz publicznych do szerszego stosowania formuły PPP w rewitalizacji, a tym samym do wzrostu liczby projektów PPP w tym sektorze.

Projekty rewitalizacji PPP w Polsce – realizowane i w trakcie procedury przetargowej

W tabeli 2 zostały wyszczególnione projekty PPP w sektorze rewitalizacji, które są już w realizacji i te, w których procedury przetargowe dotyczące wyboru podmiotu prywatnego są w znacznej mierze zaawansowane.

PROJEKTY W REALIZACJI – opis

Cztery realizowane dotąd projekty rewitalizacji w formule PPP są inwestycjami, które kompleksowo rozwiązują problemy terenów wymagających rewitalizacji i w znacznym stopniu wpłyną na: poprawę ładu przestrzennego (wygląd i funkcjonalność obiektów, zagospodarowanie przyległych terenów), stworzenie warunków do rozwoju gospodarczego, niwelowanie bezrobocia (możliwość tworzenia nowych miejsc pracy), stworzenie przyjaznych miejsc przyciągających zarówno mieszkańców, jak i turystów.

Sopot – zagospodarowanie terenów dworca PKP oraz sąsiadujących z nimi terenów z udziałem podmiotów prywatnych i wsparciem pożyczką z programu JESSICA.

Partnerem prywatnym jest Bałtycka Grupa Inwestycyjna S.A., wyłoniona przez Urząd Miasta Sopot zgodnie z przepisami ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym oraz ustawy o koncesji na roboty budowlane lub usługi. Umowa PPP pomiędzy miastem a partnerem prywatnym zawarta została 23 stycznia 2012 r. Od dnia jej podpisania strona prywatna miała rok na przygotowanie kompletu dokumentacji projektowej. Prace te ukończono jednak wcześniej, co umożliwiło Bankowi Gospodarstwa Krajowego zakończenie oceny projektu jeszcze w 2012 r. i podjęcie decyzji o przyznaniu pożyczki JESSICA na początku tego roku. Podmiotem zaangażowanym w realizację projektu, po stronie publicznej, jest także spółka PKP S.A., która przeniesie prawa własności do części gruntów, na których realizowany będzie projekt, w zamian za uzyskanie prawa własności do nowego dworca PKP oraz nieruchomości wspólnych. Przedsięwzięcie ma na celu: rewitalizację zabudowy miejskiej, zagospodarowanie terenów przydworcowych, uzyskanie ładu przestrzennego w centrum miasta, modernizację układu drogowego dla transportu lokalnego zbiorowego, podniesienie walorów turystycznych miasta, zagospodarowanie terenów zieleni gminnej.

Zakres przedsięwzięcia – kompleks budynków o funkcjach handlowo-usługowo-biurowych z funkcją dworca (ok. 300-500 m2), dwupoziomowe parkingi podziemne i parking naziemny, sprowadzenie ruchu kołowego w pobliżu dworca pod ziemię oraz wybudowanie drogi wyprowadzającej ruch z parkingów podziemnych, modernizacja układu komunikacyjnego, która utworzy z terenów przydworcowych integracyjny węzeł komunikacyjny dla komunikacji pieszej, samochodowej, autobusów miejskich, kolei SKM i kolei dalekobieżnej.

12 grudnia 2008 r. pomiędzy Urzędem Gminy i Miasta Sopotu a PKP S.A. zostało zawarte porozumienie, które miało za zadanie doprowadzić do wspólnej realizacji projektu rewitalizacji dworca oraz terenów przydworcowych, przy współudziale inwestora prywatnego.

Partnerem prywatnym Urzędu Miasta Sopot jest Bałtycka Grupa Inwestycyjna S.A., wyłoniona zgodnie z przepisami ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym oraz ustawy o koncesji na roboty budowlane lub usługi. Umowę PPP pomiędzy miastem a partnerem prywatnym zawarto 23 stycznia 2012 r.

W ramach realizacji projektu, partner prywatny uzyskał dostęp do atrakcyjnych gruntów, otrzyma nowoczesne powierzchnie handlowo-usługowe, osiągnie korzyść finansową w postaci zwrotu z zaangażowanego kapitału. PKP będzie miało do dyspozycji pomieszczenia dworcowe o wysokim standardzie.

Projekt jest w końcowej fazie realizacji etapu inwestycyjnego – trwają odbiory techniczne.

Gdańsk – zagospodarowanie północnego cypla Wyspy Spichrzów

Wyspa Spichrzów powstała w 1576 r. po przekopaniu kanału Nowej Motławy. Pełniła funkcję dzielnicy przemysłowej z licznymi spichlerzami. Znajdowało się tu zaplecze magazynowe dla portu gdańskiego na Motławie. W XVII w. na wyspie stało około 300 budynków magazynowych. Główną ulicą, która łączyła wszystkie obiekty, była Chmielna. Jak pisał prof. Andrzej Januszajtis (honorowy obywatel Gdańska i przewodniczący zarządu Stowarzyszenia „Nasz Gdańsk”), w 1914 r. na wyspie było 294 budynków, a 121 nadal pełniło funkcję magazynów. Pod koniec II wojny światowej Wyspę Spichrzów doszczętnie zniszczono – przetrwały tylko trzy spichlerze: Steffen, Deo i Wisłoujście. Odbudowy doczekało się 36 budynków (18 z nich, zlokalizowanych przy ul. Stągiewnej, pełniło funkcję mieszkalną).

Do dziś w miejscu, gdzie stały spichlerze, straszą ruiny. Wyspa Spichrzów ma zostać zagospodarowana etapami, a prace mają zakończyć się do 2023 r. Na terenie, który przez dziesiątki lat był najbardziej wstydliwym miejscem na mapie Gdańska, na powierzchni 18,3 tys. m2 powstać mają mieszkania i lokale handlowo-usługowe, hotel o łącznej powierzchni użytkowej 60 tys. m2 oraz podziemnego parkingu na ok. 700 miejsc. Obszar pod inwestycję obejmuje teren od północnego cypla wyspy do ul. Stągiewnej, z wyłączeniem kilku działek przy ul. Stągiewnej i Długie Pobrzeże. Koszt całej inwestycji, która nosi nazwę Granaria Gdańsk (od łacińskiego słowa granarium, czyli spichlerz) wyniesie ok. 400 mln zł.

31 marca 2015 r. konsorcjum firm Immobel i Multibud podpisało z miastem Gdańsk umowę partnerstwa publiczno- -prywatnego, w ramach którego zagospodarowana zostanie najważniejsza, północna część Wyspy Spichrzów. Współczesna architektura będzie nawiązywać do rytmu historycznej zabudowy, odtwarzając podziały nieruchomości, gabaryty zburzonych spichlerzy czy charakterystyczny rysunek nieregularnych, ostrych szczytów.

Prace budowlane przy komercyjnej części inwestycji rozpoczną się w listopadzie 2016 r. i potrwają 26 miesięcy. Oddanie do użytku hotelu, budynków mieszkalnych i usługowo- handlowych oraz podziemnego parkingu nastąpi z końcem 2018 r.

Zamiarem inwestora jest, aby budynki, które powstaną na wyspie, tworzyły zwartą tkankę miejską połączoną funkcjonalnie z otoczeniem. Przebudowa zewnętrznego układu komunikacyjnego, ulic i skrzyżowań połączy północny cypel z pozostałą częścią miasta. Zbudowana zostanie również ruchoma kładka dla pieszych poprzez Motławę, łącząca nową zabudowę z głównym miastem. Zostanie ona zrealizowana w pierwszej fazie inwestycji, tj. pod koniec 2018 r. Kładka będzie nietypowa – nie będzie zwodzona, ale obrotowa. Umożliwi to normalną żeglugę na Martwej Wiśle, w centrum Gdańska. Nastąpi też przebudowa Długiego Pobrzeża oraz mostu Stągiewnego na most zwodzony, co umożliwi rozbudowę mariny w kierunku południowym.

Kraków – przebudowa przejścia podziemnego Lubicz – Basztowa wraz z budową nowych pawilonów handlowych oraz modernizacją istniejących

Umowa koncesji przewiduje, że koncesjonariusz na własny koszt i ryzyko, na podstawie przekazanej przez zamawiającego koncepcji architektonicznej, opracuje projekt budowlano-wykonawczy, pozyska wszelkie wymagane prawem opinie i zezwolenia, a następnie wykona remont przejścia podziemnego pod skrzyżowaniem ulic Basztowa – Lubicz – Westerplatte – Pawia zgodnie z zakresem rzeczowym zadania określonym przez podmiot publiczny. Przejście podziemne pod skrzyżowaniem ulic Basztowa – Lubicz – Westerplatte – Pawia, umożliwia piesze, bezpieczne połączenie dworca PKP z Plantami i zabytkową częścią miasta. W przestrzeni przejścia koncesjonariusz wykonał 16 lokali handlowych. O ich przeznaczeniu oraz trybie i sposobie najmu decydował koncesjonariusz, który był zobowiązany do złożenia w pierwszej kolejności oferty najmu lokali handlowych oraz miejsc przeznaczonych pod handel obwoźny osobom prowadzącym działalność handlową w przejściu podziemnym przed przebudową. Kilku kupców skorzystało z tej propozycji.

Umowę koncesji z firmą Fortunet z Krakowa podpisano na 143 miesiące od daty zakończenia budowy (2012 r.). Przebudowa trwała 9 miesięcy. Koszt inwestycji ok. 2,1 mln. zł.

Opole – rewitalizacja placu Kopernika

Miasto Opole oraz firma IGI Exclusive podpisały umowę na budowę parkingu podziemnego oraz rewitalizację placu Kopernika.

Zgodnie z podpisaną umową w obrębie placu Mikołaja Kopernika powstanie dwukondygnacyjny parking podziemny na 300 miejsc postojowych. Porozumienie w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego obejmuje zagospodarowanie przestrzeni na powierzchni placu, a także zaprojektowanie i przebudowę układu drogowego w tamtym rejonie. Nowe rozwiązanie przewiduje w rejonie wjazdu i wyjazdu z parkingu włączenie się do ruchu w ul. Żeromskiego w obu kierunkach oraz dodatkowo w rejonie ronda Pileckiego powstanie prawoskrętu w ul. Żeromskiego.

W ramach tej samej umowy partner prywatny będzie prowadził budowę obiektu handlowo-usługowego. Będzie naturalnym rozszerzeniem aktualnego C.H Solaris. Projekt zakłada zmianę przestrzeni w ścisłym centrum miasta na bardziej przyjazną zarówno kierowcom, jak i wszystkim mieszkańcom. Powstałym parkingiem podziemnym zarządzać i pobierać z tego tytułu zyski będzie przez 30 lat partner prywatny. Łącznie faza przygotowania i realizacji inwestycji ma trwać maksymalnie 44 miesiące. Szacowana wartość nakładów to 100 mln zł. Wkładem własnym miasta do przedsięwzięcia jest nieruchomość w obrębie placu Mikołaja Kopernika o powierzchni 0,3413 ha.

PROJEKTY W PROCEDURZE PRZETARGOWEJ

Remont rynku w Kędzierzynie-Koźlu z ulicami przyległymi realizowany w formule partnerstwa publiczno-prywatnego

W ramach przedsięwzięcia planuje się doprowadzić do modernizacji kozielskiego rynku, łącznie z przebudową odcinków ulic łączących się nim (każde włączenia ok. 10 m), przebudową kanalizacji deszczowej, oświetlenia, sieci wodociągowej wraz z przyłączami oraz kanalizacją sanitarną. Ocenia się, że przebudowie i nadaniu nowej aranżacji architektoniczno-konstrukcyjnej zostanie poddana płyta rynku, drogi-sięgacze i ulica Rynek. Do zamierzeń przebudowy dostosowane zostanie oświetlenie uliczne oraz inne media znajdujące się we wskazanym obszarze.

Celem remontu jest podniesienie estetyki obszaru wsparcia, z zagospodarowaniem na cele publiczne elementów aktualnie zdegradowanych, uporządkowanie zabytkowego centrum miasta, a także podkreślenie historycznego charakteru tego osiedla. Prace w centrum Starego Miasta z pewnością przyczynią się do podniesienia walorów turystycznych oraz uczynią rynek sercem i wizytówką Kędzierzyna-Koźla. Przewidywany koszt przebudowy to ok 5.100.000 zł.

Pomoc techniczną, ekonomiczną i prawną zapewnia Urząd Gminy Kędzierzyn-Koźle, w przygotowaniu i postępowaniu wspiera go bezpłatnie firma Collect Consulting S.A. oraz Wardyński i Wspólnicy Sp. k. Wsparcie techniczne, ekonomiczne i prawne jest nagrodą główną, przyznaną przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości w pierwszej edycji Konkursu 3P, mającym na celu popularyzację modelu PPP jako jednego ze sposobów realizacji zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego. Wartość przyznanej pomocy doradczej wynosi ok. 125 tys. zł. Ogłoszenie (drugie) o przetargu ukazało się 1 kwietnia 2015 r. Wnioski złożyły firmy Warbud S.A. i Dombud S.A. Przedmiot zamówienia obejmuje: remont rynku w Kędzierzynie- Koźlu wraz z ulicami przyległymi oraz utrzymanie obiektów i zarządzanie nimi.

W drugiej edycji Konkursu 3P, organizowanego w ramach projektu systemowego Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości „Partnerstwo publiczno-prywatne”, Kędzierzyn- Koźle także znalazł się wśród laureatów. Tym razem jury doceniło projekt remontu targowiska przy ul. Damrota w modelu PPP za „ciekawe rozwiązanie z zakresu rewitalizacji przestrzeni miejskiej”.

Remont przejść podziemnych w Warszawie

Postępowanie dotyczy realizacji przedsięwzięcia, wspólnie z miastem stołecznym Warszawa – Zarządem Dróg Miejskich w Warszawie (zwanym dalej podmiotem publicznym lub ZDM), polegającego na przeprowadzeniu robót budowlanych – zaprojektowanie oraz wykonanie przebudowy trzech przejść podziemnych w pasie drogowym Al. Jerozolimskich w rejonie Dworca Centralnego w Warszawie oraz pełnieniu funkcji operatora zarządzającego tymi przejściami na podstawie ustawy z 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (Dz.U. z 2009r. Nr 19, poz. 100 z późn. zm.).

Obiektem budowlanym przeznaczonym do realizacji przedsięwzięcia jest zespół przejść podziemnych zlokalizowanych pod Al. Jerozolimskimi w bezpośrednim sąsiedztwie dworca kolejowego Warszawa Centralna, pod rondem Czterdziestolatka, pod ul. Emilii Plater i pomiędzy dworcem a hotelem Marriott. Obiekty te stanowią część podziemi obsługujących komunikacyjnie podróżnych korzystających z dworca kolejowego. Ponadto obiekt, zwłaszcza przejście pod rondem, jest jednym z ważniejszych w Warszawie punktów przesiadkowych transportu zbiorowego.

Obiekty te mają łączną powierzchnię 88 862 m2 w tym:

• przejście pod rondem Czterdziestolatka 70 652 m2
• przejście pod ul. Emilii Plater 12 412 m2
• przejście przy budynku Marriott 5802 m2. W obrębie obiektów mogą być zlokalizowane powierzchnie komercyjne z przeznaczeniem na cele usługowe, handlowe i gastronomiczne oraz nośniki reklamowe.

Zadaniem partnera prywatnego będzie: wykonanie projektu i robót budowlanych dotyczących przebudowy przejść podziemnych oraz ich administrowanie.

Projekty rewitalizacji w formule PPP – w planach podmiotów publicznych

Według informacji zamieszczonych w mediach (prasa, internet), władze publiczne zamierzają realizować następujące projekty z sektora rewitalizacji:

• rewaloryzacja i rewitalizacja obszaru dawnej zajezdni tramwajowej na Dolnym Mieście w Gdańsku,
• rewitalizacja Podzamcza w Lublinie,
• remont i zarządzanie budynkiem „Koszar Dragonów” w Olsztynie,
• remont zamku w Głogówku,
• rewitalizacja pałacu w Miedarach,
• remont targowiska przy ul. Darmota w Kędzierzynie- -Koźlu.

Część z wymienionych projektów jest tylko w planach, część natomiast jest w fazie analiz.

Przykłady rewitalizacji PPP w Europie

Bottrop – Niemcy

Jednym z wzorcowych przykładów wykorzystania PPP przy rewitalizacji jest inwestycja z Bottrop, poprzemysłowego zagłębia w Niemczech. Bottrop stało się pilotażowym projektem kompleksowego rozwoju obszarów miejskich. W ramach inicjatywy „Innowacyjne miasto w Zagłębiu Ruhry” powstał modelowy projekt smart city, możliwy do wykorzystania w celu rewitalizacji miast i regionów poprzemysłowych. Wizytówką Bottrop jest Dom Przyszłości RWE4 – typowy dom z lat 60., który stał się wzorcowym budynkiem w 99 proc. niezależnym energetycznie.

Obecnie, licząc w skali globalnej, ponad 50 proc. osób mieszka w miastach, a według prognoz do 2050 r. liczba ta może wzrosnąć do 70 proc. Równocześnie ośrodki miejskie odpowiadają za 75 proc. globalnego zużycia energii. W związku z tym pojawia się w nich coraz więcej nowoczesnych technologii, które poprawiają jakość życia mieszkańców i zmniejszają negatywny wpływ aglomeracji na środowisko naturalne.

Przykładem zaangażowania RWE w obszarze „inteligentnych miast przyszłości” jest udział koncernu w projekcie „Miasto innowacji w Zagłębiu Ruhry”, który doprowadził do przekształcenia położonego w zachodniej części Niemiec miasta w inteligentny organizm miejski.

Bottrop jest miastem, w którym historycznie dominował przemysł i górnictwo – zarówno w wymiarze ekonomicznym, jak i kulturowym. Zmiany gospodarcze spowodowane globalizacją, w połączeniu z zaostrzającymi się wymogami polityki środowiskowej, skłoniły miasta w całym Zagłębiu Ruhry do poszukiwań nowych sposobów przyciągnięcia inwestycji. W tym celu, w 2010 r., powstała grupa inicjatywna, czyli konsorcjum skupiające ponad 70 wiodących spółek z tego regionu, w tym RWE.

W ramach projektu „Miasto innowacji w Zagłębiu Ruhry” konsorcjum wyłoniło Bottrop jako miasto pilotażowe, w którym zrealizowany zostanie projekt kompleksowego rozwoju obszarów miejskich. Od 2010 r. Bottrop, poprzez aktywne partnerstwa publiczno-prywatne oraz zaangażowanie społeczności lokalnej, zmieniło się w żywe laboratorium, inicjując ponad 200 projektów skoncentrowanych na przyjaznej klimatowi rewitalizacji przestrzeni miejskiej. Obecnie miasto stanowi model, według którego zmodernizowany może zostać nie tylko region Zagłębia Ruhry, ale także inne miasta przemysłowe na świecie.

Budapeszt – Węgry

Corvin Quarter to:

• największy projekt rewitalizacji terenów miejskich w Europie Środkowo-Wschodniej, realizowany na powierzchni ponad 22 ha, w samym sercu Budapesztu;
• największy realizowany projekt deweloperski na Węgrzech – łącznie 500 000 m2 powierzchni, z czego aktualnie realizowane jest 250 000 m2;
• wartość inwestycji: 850 mln euro w ramach programu prywatnego + 72 mln euro w ramach programu publicznego (budownictwo socjalne, nowa infrastruktura, nowe przestrzenie publiczne itd.);
• największa niezależna lokalizacja biurowa w śródmieściu: 130 000 m2;
• największa oferta handlowa w śródmieściu: 62 000 m2, oparta na unikalnej koncepcji sklepów pod dachem i na wolnym powietrzu, obiektów rozrywkowych, rekreacyjnych, sportowych i gastronomicznych;
• niezwykle udany projekt mieszkaniowy (Cordia): 2700 nowych mieszkań;
• nowe rozpoznawalne miejsce publiczne: Corvin Promenade o powierzchni 10 000 m2, zaprojektowane przez Roberta Townsenda.

Podsumowanie

Na terenie całej Polski istnieje wiele zdegradowanych obszarów o różnym charakterze (np. obiekty i całe dzielnice mieszkaniowe, tereny poprzemysłowe, zabytki, obiekty kultury), wymagających i nadających się do rewitalizacji, jednak brak środków publicznych uniemożliwia lub znacznie opóźnia działania władz publicznych w tym zakresie. Jak się wydaje, regulacje przyjętej w październiku 2015 r. Ustawy o rewitalizacji wraz z Krajową Polityką Miejską5oraz Założeniami do Narodowego Planu Rewitalizacji6 tworzą sprzyjające warunki do upowszechniania i szerszego stosowania formuły PPP w rewitalizacji.

Ustawa w przepisach przejściowych zawiera od dawna oczekiwany przez rynek PPP zapis nowelizujący ustawę o PPP w przedmiocie klasyfikacji wyodrębnionej części wynagrodzenia partnera prywatnego na wytworzenie środków trwałych w projektach PPP jako wydatku majątkowego, nadając brzmienie: „Umowa o partnerstwie publiczno-prywatnym może wyodrębniać w ramach wynagrodzenia partnera prywatnego wysokość płatności ponoszonych przez podmiot publiczny na finansowanie wytworzenia, nabycia lub ulepszenia środków trwałych albo nabycia wartości niematerialnych i prawnych w ramach realizacji przedsięwzięcia, spełniających przesłanki wydatków majątkowych w rozumieniu art. 124 ust. 4 albo art. 236 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych.”

Doprecyzowanie tej kwestii miało fundamentalne znaczenie dla podmiotów publicznych planujących realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w formule PPP, ponieważ dotychczas najczęściej takie wydatki, z uwagi na nieprecyzyjne zapisy prawne, były traktowane jako bieżące, co negatywnie rzutowało na wskaźnik zadłużenia jednostek publicznych i tym samym demotywowało je do sięgania po PPP. Możliwość zaliczania części wynagrodzenia należnego partnerowi prywatnemu do wydatków majątkowych spowoduje, że dzięki samorządy nie będą musiały obawiać się, iż projekty PPP zamkną im drogę np. do starania się o środki unijne na inne inwestycje.

Należy podkreślić, że projekty hybrydowe dają możliwość łączenia PPP z funduszami europejskimi, pozwalając na połączenie finansowania zewnętrznego ze wsparciem doświadczonego partnera prywatnego.

Najbliższe lata niewątpliwie będą kluczowe dla rewitalizacji i rozwoju polskich miast.

Przypisy

1. Rewitalizacja miast polskich – diagnoza. Praca zbiorowa pod redakcją Zygmunta Ziobrowskiego i Wojciecha Jarczewskiego. Kraków 2010.
2. Jedynie warunki aplikacji do programu JESSICA, funkcjonującego autonomicznie w stosunku do funduszy strukturalnych, wydają się zdolne do stymulacji formułowania programów lokalnych skrojonych do rzeczywistych potrzeb rewitalizacji.
3. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podpisał 27 października 2015 r. ustawę z 9 października 2015 r. o rewitalizacji. Wchodzi ona w życie po upływie 14 dni od dnia opublikowania w „Dzienniku Ustaw RP”, z wyjątkiem art. 37, który wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2016 r.
4. RWE należy do piątki największych firm energetycznych w Europie. Specjalizuje się w wytwarzaniu, przesyle, dystrybucji oraz sprzedaży energii elektrycznej i gazu. RWE zatrudnia 60 tys. osób, zaopatruje więcej niż 16 mln klientów w energię elektryczną i ponad 7 mln klientów w gaz.
5. Dokument Krajowa Polityka Miejska określa planowane działania administracji rządowej dotyczące polityki miejskiej i uwzględnia cele i kierunki określone w średniookresowej strategii rozwoju kraju i krajowej strategii rozwoju regionalnego. KPM wskazuje, w jaki sposób poszczególne polityki, realizowane przez różne resorty i instytucje rządowe, powinny być dopasowywane i kierunkowane do zróżnicowanych potrzeb polskich miast – od największych po najmniejsze. Równocześnie polityki publiczne powinny umożliwiać jak najlepsze wykorzystanie unikalnych potencjałów i przewag konkurencyjnych polskich miast dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju, a przez to – co jest w centrum polityki miejskiej – dla poprawy jakości życia mieszkańców miast. Cel strategiczny KPM to wzmocnienie zdolności miast i obszarów zurbanizowanych do kreowania zrównoważonego rozwoju i tworzenia miejsc pracy oraz poprawy jakości życia mieszkańców. Jest on powiązany z celami dokumentów strategicznych wyższego rzędu. W efekcie wdrożenia KPM osiągnięte ma zostać wzmocnienie zdolności miast i obszarów zurbanizowanych do kreowania zrównoważonego rozwoju i tworzenia miejsc pracy oraz poprawa jakości życia mieszkańców. Wszystkie miasta mają być dobrym miejscem do życia, z dostępem do wysokiej jakości usług z zakresu ochrony zdrowia, edukacji, transportu, kultury, administracji publicznej.
6. Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 Na szeroko rozumiane działania rewitalizacyjne na lata 2014-2020 przewidziano co najmniej 25 mld zł, z czego ok. 22 mld zł będzie pochodzić z programów unijnych, a ok. 3 mld ze środków budżetu państwa oraz budżetów samorządów. Dla działań rewitalizacyjnych finansowanych ze środków UE ważnym odniesieniem są horyzontalne Wytyczne Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020. Ich adresatami są instytucje zarządzające regionalnymi i krajowymi programami operacyjnymi. Charakter wytycznych jest ramowy, co oznacza, że instytucje zarządzające poszczególnymi programami operacyjnymi mogą opracować własne szczegółowe wytyczne w zakresie programów oraz procedur wyboru projektów rewitalizacyjnych. W wytycznych sformułowano warunki, jakie muszą spełnić projekty rewitalizacyjne, by zostały zakwalifikowane do wsparcia ze środków z UE, a tym samym otrzymywały preferencje (ułatwienia w konkursach, szansa na pozakonkursowe nabory, profilowanie kryteriów wyboru projektów). Szczególny nacisk został położony na odpowiednie przygotowanie programów rewitalizacji, aby w sposób kompleksowy (łączący sferę społeczną, gospodarczą, infrastrukturalną i środowiskową) i skoordynowany wyprowadzać obszary zdegradowane z zapaści oraz podnieść jakość życia osób mieszkających na nich. Głównym źródłem finansowania projektów rewitalizacyjnych (wynikających z programów rewitalizacji) są środki z regionalnych programów operacyjnych (EFRR i EFS), natomiast wsparcie z krajowych programów operacyjnych jest uzupełniające i odbywa się głównie poprzez formułowanie preferencji dla projektów wynikających z programów rewitalizacji. Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 weszły w życie 3 lipca 2015 r.